مرمت مسجد قبرستان خُردو

 در گذشته هر محله یک قبرستان داشت و یکی از این قبرستان‌ها در محله نوغان بود که به‌دلیل کوچکی‌اش، در گویش مشهدی به نام خردو شناخته می‌شد. البته برخی نقل می‌کنند دلیل این نام‌گذاری، خاک‌سپاری کودکان در این قبرستان، و برخی دیگر معتقدند به‌علت کوچکی مقیاس آن در مقایسه با قبرستان میر بوده است.

قبرستان خردو تا سال1345 محل دفن اهالی محله نوغان به شمار می‌رفت، اما در گذر زمان و با شکل‌گیری قبرستان بهشت رضا(ع)، این قبرستان نیز مانند دیگر قبرستان‌های کوچک محلی متروک و تخریب شد، به‌طوری که اکنون دیگر اثر و نشانه‌ای از آن وجود ندارد. نکته متفاوتی که در ارتباط با قبرستان خردو وجود دارد، مسجد این قبرستان است که با وجود گذشت بیش از نیم‌قرن، هنوز هم در محله پابرجاست.
این مسجد که در بین اهالی به نام مسجد قبرستان خردو شناخته می‌شود، مطابق کتیبه سردر آن، 64سال قبل ساخته شده و اکنون شهرداری به‌عنوان یکی از آثار تاریخی منطقه ثامن تصمیم به مرمت و بازسازی آن گرفته است.

مسجد خانوادگی

کارشناس میراث‌فرهنگی خراسان‌رضوی درباره مسجد قبرستان خردو اظهار کرد: از حدود 60سال پیش در عکس‌های هوایی شهر این مسجد دیده می‌شود که ارتفاعی بلندتر از ساختمان‌های مجاور خود داشته است. اکنون تنها شاخصی که نشان‌دهنده مسجد باشد، کتیبه بناست و اطلاعاتی که کتیبه در اختیار ما قرار می‌دهد، سال ساخت را 1387 هجری‌قمری و نام مسجد را مسجد قبرستان خردو و با نقشی کوچک‌تر «امام حسن عسکری(ع)» عنوان کرده است.
شعبان‌پور ادامه داد: این مسجد به گفته اهالی به‌عنوان مسجد خانگی کاربرد داشته، دارای زیربنایی بسیار کوچک با مساحت 38مترمربع بوده و در 2طبقه ساخته شده است. طبقه همکف دارای فضایی به‌منظور ارائه خدمات و طبقه اول شبستان و نمازخانه آن است. ورودی شبستان مجزا بوده است و به همین دلیل در سال‌های اخیر که از مسجد استفاده نمی‌شد، طبقه همکف به 2باب مغازه تبدیل شده بود.
وی بیان کرد: سقف مسجد شیروانی بوده و از همان ابتدا گنبد و گلدسته‌ای نداشته است. معماری مسجد با توجه به قدمت ساخت آن، به سبک خانه‌های دوره پهلوی اول با سازه چوبی ساخته شده و اکنون بنای آجری دارد و طبقه اول آن مربعی‌شکل است.
کارشناس میراث‌فرهنگی خراسان‌رضوی با توجه به نوع فضا و مساحت کوچک آن، می‌گوید: به‌احتمال زیاد مسجد قبرستان خردو یکی از مساجد خانوادگی یا قابل استفاده برای نگهبانان قبرستان، برگزاری مراسم تشییع و تدفین و حضور عده‌ای خاص به‌علت نزدیکی به قبرستان بوده است و بنا به شواهد و اظهارات اهالی، کاربری محله‌ای برای اقامه نمازهای یومیه نداشته است.
شعبان‌پور با اشاره به اینکه مسجد قسمتی از یک زمین بوده که توسط مالک اهدا شده است، گفت: با بررسی عکس‌های هوایی و اظهارات مردم محلی، بنای مسجد در قسمتی از پلاک مسکونی مالک بوده است. درحقیقت منزل این فرد پشت مسجد قرار داشته است و متأسفانه هنوز سند مشخصی که نام بانی مسجد را مشخص کند، در اختیار ما قرار ندارد. البته با اداره امور مساجد صحبت‌هایی انجام شده است تا بتوانیم واقف یا سازنده را شناسایی کنیم.

بهره‌برداری از مسجد، ابتدای تابستان1400  

رئیس گروه مشاوران شهرداری منطقه ثامن با بیان اینکه منطقه ثامن یکی از مناطق قدیمی و هویتی شهر است و بخش زیادی از بافت‌های تاریخی در این منطقه واقع شده است، اظهار کرد: مسجد قبرستان خردو ثبت میراث فرهنگی نشده، اما چون یکی از مساجد خانگی قدیمی با مساحت کم در اطراف حرم مطهر رضوی است و به‌عنوان الگویی از مساجد 70سال پیش شهر به شمار می‌رود، تصمیم مدیریت‌شهری بر این بوده است که مرمت شود تا بتواند نقش هویتی خود را نشان دهد.
حجت عابدی با اشاره به اینکه حدود 2ماه است که مرمت مسجد قبرستان خردو آغاز شده است، گفت: طرح مرمتی پروژه‌های تاریخی همچون مسجد قبرستان خردو با در نظر گرفتن هنر معماری و تزیینات بنا همچون سازه اولیه آن اجرایی می‌شود تا اصالت کار برای بیننده قابل درک و دیدن باشد.وی با بیان اینکه امیدواریم تا ابتدای تابستان سال آینده مرمت این پروژه به پایان برسد، بیان کرد: درباره اعتبار پروژه نمی‌توان رقم دقیقی پیش‌بینی کرد. چون با آغاز فعالیت و پیشرفت کار، میزان آسیب‌ها در گذر سال‌ها مشخص می‌شود و با توجه به فرایند استحکام‌بخشی، اعتبار دقیق و مشخصی از ابتدای پروژه ندارد. 
رئیس گروه مشاوران شهرداری منطقه ثامن یادآور شد: مسجد قبرستان خردو در مجاورت یکی از محورهای قدیمی اطراف حرم مطهر رضوی به نام محور سالاری‌مقدم است که بخشی از آن داخل ره‌باغ بهشت قرار گرفته، اما در طراحی این ره‌باغ سعی شده است تا آثار تاریخی مانند این مسجد و همچنین خانه داروغه باقی بمانند.