«هادی» تاریخ معاصر؛ درباره دکتر عبدالهادی حائری، روزنامه نگار و استاد دانشکده ادبیات دانشگاه فردوسی مشهد

تکاپو برای فهم درست و دغدغه در مسیر اندیشه ورزی، از دوران کودکی تا زمان برعهده گرفتن کرسی استادی دانشگاه، از ویژگی های بارز او بود. با دشواری ها انس چشمگیری داشت و همیشه امیدوار بود، به همین دلیل در زندگی نامه خودنوشتش خود را «امید» نامید. عبدالهادی حائری فرزندی از تبار بزرگان حوزوی قم بود. پدربزرگ مادری اش مرحوم آیت ا... شیخ عبدالکریم حائری، مؤسس حوزه علمیه قم، توانست جانی تازه در جریان دین ورزی ایران جاری سازد. عبدالهادی و برادر بزرگ ترش، عبدالحسین، شاید تصور نمی کردند که با گذشت سال ها 2شخصیت بزرگ در عرصه علمی یکی در تاریخ پژوهی و دیگری در نسخه پژوهی شوند.

عبدالهادی مسیری پرفرازونشیب را برای خودش انتخاب کرد. حائری نوجوان برای مدتی از فرایند تحصیل دور ماند، اما هیچ گاه مطالعه را رها نکرد. علاقه او به تحصیل جدید هیچ گاه او را به پذیرش سیاست فرهنگی رضاشاهی نکشاند. او نوجوانی به شدت باورمند به ارزش های مذهبی باقی ماند و سخت در تضاد با تجدد آمرانه رضاشاهی قرار گرفت. او با تمام وجود خشونت فرهنگی رضاشاهی را به بهانه تجدد، با نشانه های مذهبی حس کرده بود. او به گاه نوجوانی دیده بود که چگونه مأمور رضاشاهی در ستیز با نشانه های مذهبی، خواهر چادری اش را خشونت بار تعقیب کرده است. ازاین رو با بنیاد آن پادشاهی که بر دیکتاتوری این جهانی استوار شده بود، ستیزی سخت و تمام عیار پیدا کرده بود.

او در روزگاری وارد عرصه مطبوعات و روزنامه نویسی شد و در مجلات گوناگونی مقالاتی به رشته تحریر درآورد. چنین بود که نخستین مقاله ای را که وی در نگارش آن از کسی کمک نگرفت، با عنوان «تقلید از اروپا» در روزنامه قدیمی زادگاهش یعنی نشریه هفتگی «استوار» در ۲۲دی۱۳۲۸ با امضای «الاحقر‌عبدالهادی حائری قمی» منتشر کرد. او در این مقاله در صفحه اول و دوم این روزنامه، که هفتگی منتشر می شد، به «ذلت و خواری» و «سرشکستگی و زبونی» ایرانیان پرداخت و علت اصلی این عقب ماندگی و «فاسد»شدن اخلاق را توضیح داد. به عقیده حائری که تازه به روزگار جوانی نزدیک شده بود، علت عقب ماندگی فقط زیرپانهادن 2اصل حساس و مهم، یعنی تعقیب نکردن روش و آیین پاک نیاکان باافتخارمان و نیز پیروی و تبعیت کردن «از افکار شوم و کردار و رفتار ظلمت بار اروپاییان» بود.

به عقیده حائری علت عقب ماندگی فقط زیرپانهادن 2اصل حساس و مهم، یعنی تعقیب نکردن روش و آیین پاک نیاکان و نیز پیروی «از افکار شوم و کردار و رفتار ظلمت بار اروپاییان» بود

حائری پس از گذشت سال ها و در مراحل تحصیلی در دانشگاه به دنبال ایده های پژوهشی افتاد که در زمان نوجوانی جزو دغدغه های او برای نوشتن مقالات در مجله های گوناگون بود. آثار قلمی او با روش تحقیق خاصش توانست در میان تاریخ پژوهان از امتیاز خوبی برخوردار شود. کتاب «نخستین رویارویی های اندیشه گران ایران؛ با 2رویه تمدن بورژوازی غرب» از آثار مهم او در زمینه تأثیر غرب بر اندیشمندان ایرانی است. ازهمین رو پیرامون رویه اول، یعنی دانش و کارشناسی و یافته های نوین غرب در نیمه دوم قرن18 و 19 می پردازد و در ادامه به رویه های استعماری اشاره می کند. 

نویسنده در این کتاب می خواهد نگاهی گذرا بر 2رویه تمدن غرب بیفکند و ویژگی های آن را با بهره گیری از آگاهی های موجود و دردسترس نشان دهد. چون 2رویه تمدن بورژوازی غرب در پایان سده18 و آغاز سده19 اوج گرفتند و همه جهان را به ستیز خواندند، خودبه خود ایران روزگار قاجاری ناگزیر از رویارویی با آن شد. چنین می نماید که فتحعلی شاه، عباس میرزا و بسیاری از دولت مردان و دست اندرکاران سیاست و جامعه در ایران به استقلال کشور دل بستگی داشتند، ولی نتوانستند با آن 2پدیده غربی به شیوه ای کم زیان رویارو شوند، زیرا از یک سو بر مردمی ناآگاه و ناآشنا به مسائل گوناگون داخلی و خارجی فرمانروایی داشتند و از سوی دیگر آمادگی ها و آزمودگی هایی بسنده در زمینه رویارویی با غرب را نداشتند و ازهمین رو در گرداب سیاست های پیچیده استعماری غرب به شیوه ای آسیب پذیر درگیر شدند.
جلد دوم این کتاب می باید دربرگیرنده رویارویی های اندیشه گران کشورهایی چون هند، اندونزی، چین و ژاپن با 2رویه تمدن بورژوازی غرب باشد، اما متأسفانه این کتاب به سرانجام نرسید. دکتر حائری تا واپسین سال های زندگی اش به دنبال به پایان رساندن این اثر مهم بود.

آخرین کتاب دکتر حائری که با عنوان «آزادی های سیاسی و اجتماعی از دیدگاه اندیشه گران؛ گذری بر نوشته های پارسی در 2سده واپسین» در تابستان۱۳۷۴ از سوی انتشارات جهاددانشگاهی دانشگاه فردوسی مشهد چاپ و منتشر شد، کتابی است که ظاهرا نویسنده نوشتن آن را در سال۱۳۶۷ آغاز کرده و بخش هایی از آن را نیز به صورت مقاله در «فصلنامه مطالعات تاریخی» چاپ کرده است.
دکتر عبدالهادی حائری توانست با تربیت شاگردانی نخبه در دانشگاه فردوسی مشهد تأثیر بسزایی در جریان تاریخ پژوهی در دانشگاه های کشور بگذارد. پژوهشگران هم اکنون آثار او را نیز به عنوان منبعی اصیل در زمینه پژوهش های تاریخ معاصر استفاده می کنند.