مدرسه ملا محمد؛ هویتی تکرار نشدنی

صفویان برای تقویت مذهب شیعه و تربیت عالمان و مبلغان شیعی، علاوه بر تعمیر مدارس پیشین، به ساخت مدارس جدید در مشهد همت گماردند. روند تأسیس این مدارس به‌صورت جدی و پیوسته از نیمه دوم قرن یازدهم، یعنی از زمان سلطنت شاه‌عباس دوم، آغاز شد و تا پایان حکومت صفویه کمابیش استمرار یافت. درمجموع در دوره صفویه 10مدرسه مهم احداث شد و به همین دلیل مشهد در آن عهد یکی از شهرهای فرهنگی ایران بود.

از جمله این مدارس مدرسه ملامحمد یا سمیعیه است. این مدرسه وقفی طبق سنگ‌نوشته سردرش، در آغاز با انتساب به ملامحمد سمیع، بانی مدرسه و صاحب کتاب مشهور «کفایه و پول و اهتمام»، «سمیعیه» نام داشته و به اجازه ملامحمدباقر سبزواری (متوفی۱۰۹۰ق) و به دست میرعبدالحسین اصفهانی و حاج‌محمد شفیع اصفهانی ساخته شده است.

مدرسه باقریه در حاشیه شمالی بالاخیابان، فاصله‌اش تا حرم، پیش از 2مدرسه تاریخی حاج‌حسن و نواب و بعد از مدرسه فاضل‌خان بود. احداث این مدرسه براساس متن کتیبه، در سال۱۰۸۳ق، هنگام سلطنت شاه‌سلیمان اول صفوی (۱۰۷۷ یا ۱۰۷۸ـ ۱۱۰۵ق) صورت گرفته است.

بنای مدرسه یک رشته ساختمان دوطبقه پیرامون حیاط میانی بود و شامل مدرسی بزرگ، ۴۰حجره و کتابخانه‌ای نفیس بود و مقابل هر حجره آن ایوانچه‌ای مستقل قرار داشت. بر اساس وقف‌نامه، موقوفات مدرسه باقریه 2قطعه زمین با 2میهمان‌خانه بود که اعیان آن‌ها با قرارداد اجاره به افرادی واگذار شده بود تا پس از 15سال بلاعوض در اختیار مدرسه قرار گیرد.

2باب منزل که بعدها به‌صورت مسافرخانه به اجاره واگذار شده بود و ۳۷باب دکان نیز در اطراف مدرسه قرار داشت. عواید سالیانه موقوفات این مدرسه 62هزار ریال بود که درآمد مدرسه پس از کم‌شدن مخارج تعمیرات هزینه می‌شد. فریزر، جهانگرد انگلیسی که در حدود سال۱۲۴۰ به ایران آمده است، مدرسه را با 80تا90 طلبه و 2مدرس، مدرسه‌ای سازمان‌یافته برشمرده است.

متأسفانه این بنای تاریخی که از مدارس نزدیک به حرم مطهر بود، در سال۱۳۵۴ خورشیدی تخریب شد. در زمان تخریب در کتابخانه آن 400نسخه خطی و ۵۸۰جلد کتاب چاپی وجود داشت.