ساختمان هلال‌احمر مشهد یک قرنی است
ساخت ساختمان هلال احمر از سال ۱۳۰۲ خورشیدی یعنی همان اوایل ایجاد سازمان در مشهد کلید می‌خورد. «کریم طاهرزاده» معمار نامدار، سفارش طراحی و ساخت این بنا را از محمود جم که در آن زمان سِمت والی‌گری خراسان را بر عهده داشته، می‌گیرد.
سال ۱۳۰۱ خورشیدی/ زلزله بجنورد همه چیز شهر را به کاغذ مچاله‌ای برزمین، تبدیل می‌کند. امکاناتی برای امدادرسانی نبوده و همین آمار تلفات جانی این اتفاق را هر ساعت بیشتر می‌کرده است. این تجربه سبب می‌شود تا چندی بعد، دکتر امیر اعلم که سمتِ مدیر وقت بهداری خراسان را بر عهده داشته، نامه‌ای به دربار بنویسد.
او در ذیل این دستخط که گزارش زلزله هم در آن سیاهه شده‌است، از احمدشاه قاجار می‌خواهد تا به او اجازه احداث «جمعیت شیر و خورشید سرخ ایران» را بدهد. او به شاهِ تنها، توضیح می‌دهد که در صورت وجود چنین سازمانی آنان می‌توانند در وقت بلایای طبیعی از بلاد فرنگ و صلیب سرخ جهانی‌اش، تقاضای کمک‌های انسان‌دوستانه بکنند و در داخل کشور نیز وضعیت امدادرسانی در وقت حوادث و بلایای غیرطبیعی را بهبود بخشند.
اجازه‌نامه این درخواست، اسفند همان سال صادر شده و با موافقت فدراسیون صلیب سرخ، ایران در سال ۱۳۰۲ خورشیدی به عنوان عضو رسمی این سازمان جهانی پذیرفته می‌شود. در این صفحه در روایتی کوتاه از سرنوشت یکی از قدیمی‌ترین ساختمان‌های به یادگار مانده در شهر گفتیم که روزگاری نام «هلال‌احمر» را بر سر در خود داشته است، اما سرنوشتی دیگرگونه برایش رقم می‌خورد.
پس از تهران، خراسان دومین استانی بوده که جمعیت شیر و سرخ خورشید (هلال‌احمر) در آن پا گرفته است
خراسان، دومین استان دارای هلال‌احمر
مستندات تاریخی می‌گویند که پس از تهران، خراسان دومین استانی بوده که جمعیت شیر و سرخ خورشید (هلال‌احمر) در آن پا گرفته است. این جمعیت به عنوان نخستین سازمان خیریه ایران عهده‌دار وظایف امدادرسانی به آسیب‌دیدگان در حوادث وبلا‌های طبیعی، آموزش کمک‌های اولیه، تأسیس بیمارستان و درمانگاه، تهیه دارو و تجهیزات پزشکی، تربیت پرستار، نگهداری از کودکان بی‌سرپرست و مواردی از این دست، بوده است. جمعیتی که دولت‌های فرنگی یک دهه پس از پایان جنگ جهانی اول ایجاد کرده بودند تا مگر از این طریق بتواند اندک مرهمی باشد بر زخمِ بی‌شمار دردمند و زخم‌خورده‌ای که حتی نفسشان بوی جنگ گرفته بود. برابر اسناد تاریخی، نخستین فعالیت این جمعیت در خراسان نیز امدادرسانی به زلزله‌زدگان تربت حیدریه و شیروان بوده است.
این سازمان پس از شکل‌گیری تلاش کرد تا خود را در قالب یک سازمان کارآمد معرفی کند؛ تعیین هیئت مرکزی مؤسسه، تشکیل هیئت‌های مختلف جمعیت در بعضی شهر‌های کشور و نیز راه‌اندازی مجله‌ای به عنوان سازمان رسمی این جمعیت، تغییراتی بود که در همین راستا شکل گرفت. پس از آن و در سال‌های بعد هم تشکیلات جمعیت رو به گسترش گذاشت و در هر حادثه‌‍‌ای، بسته به موقعیت افراد عضو جمعیت، به کمک سانحه‌دیدگان و نیز نیازمندان می‌شتافت.
درباره پیشینه ساختمان هلال احمر بیشتر بخوانید:
ماجرای شکل گیری سینما «شهرزاد» که دهه20 در ساختمان هلال احمر بود
ساخت نخستین ساختمان هلال‌احمر شهر
اما ساخت ساختمانی برای این نهاد، از سال ۱۳۰۲ خورشیدی یعنی همان اوایل ایجاد سازمان در مشهد کلید می‌خورد. نام معمار بنای آن نیز که آن دوران در خیابان ارگ مشهد قرار داشت «کریم طاهرزاده» نوشته اند. گویا این معمارنامدار، سفارش طراحی و ساخت این بنا را از محمود جم که در آن زمان سِمت والی‌گری خراسان را بر عهده داشته، می‌گیرد. در میانه کار به دلیل برخی مشکلات، چندی معماری بنا به «اسماعیل‌اُف» نامی واگذار می‌شود، اما درنهایت این دست هنرمند طاهرزاده است که کار را به پایان می‌برد.
پرونده با عنوان «اداره هلال‌احمر» به تاریخ 1384/05/25 و به شماره ۱۳۳۷۴ ثبت ملی شده است
هلال احمر
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷، تغییرات وسیعی در ساختار، ماهیت و وظایف جمعیت به وجود آمد. نخستین تغییر اساسی ساختار جمعیت پس از انقلاب، تفکیک مراکز بهداشتی- درمانی از جمعیت بود.
بر اساس مصوبه دولت موقت، در اسفند ۱۳۵۷، همه مؤسسات درمانی و بهداشتی شامل ۲۲۴ بیمارستان، ۱۷۳ درمانگاه مستقل و مرکز اورژانس، ۷۷ اندرزگاه، ۱۵ مرکز مستقل انتقال خون و ۳۰ مرکز آموزش پرستاری، مامایی، بهیاری و پزشکی به همراه چندین پرورشگاه و خانه کودک، از جمعیت هلال احمر منفک و با حفظ مالکیت جمعیت به وزارت بهداری و بهزیستی وقت انتقال یافت.
این مصوبه باعث تغییر سیاست‌های کلی جمعیت و توقف تمامی فعالیت‌های درمانی و حمایتی آن شد. همچنین بر پایه مصوبه‌های بعدی هیئت دولت، مراکز مختلف پژوهشی-حمایتی جمعیت به وزارت بهداری واگذار شدند و برخی از امکانات ترابری هوایی و دریایی از جمله هواپیما‌های جمعیت به دیگر نهاد‌ها واگذار شد.
ویژگی‌های کالبدی ساختمان هلال‌احمر
این بنا حدود دو دهه پیش به عنوان یک اثر میراثی به ثبت ملی می‌رسد. براساس پژوهش «رضاسلیمان‌نوری» در کتاب ارگ مشهد از این ساختمان به عنوان قدیمی‌ترین سالن نمایش فعال مشهد نیز نام می‌برند. او همچنین با اشاره به اطلاعات مندرج در پرونده ثبتی این بنا به اطلاعات معماری و ویژگی‌های کالبدی آن اشاره می‌کند: «پرونده ثبتی این بنا با عنوان «اداره هلال‌احمر» به تاریخ ۲۵/۵/۱۳۸۴ و به شماره ۱۳۳۷۴ وجود دارد. در پرونده این اثر، به سه موضوع «از ادارات قدیمی شهر مشهد است.»، «پلان منحصر به فردی دارد.» و «در حاشیه خیابان ارگ واقع شده» اشاره شده و آن را از دلایل اهمیت این بنا برای قرار گرفتن در فهرست آثار ملی برشمرده‌اند.
درباره ویژگی‌های کالبدی این بنا هم آمده که «پلان این بنا تقارن محوری ندارد و پیرامون محور شمال غربی-جنوب شرقی، شکل گرفته. حجم کلی این بنا از تداخل پنج استوانه و دو مستطیل به وجود آمده است. تیغه‌ها به صورت شعاعی در نمای ورودی مشاهده می‌شود. کاربرد این تیغه‌ها علاوه بر زیباتر کردن نمای ساختمان، هدایت جریان هوا به داخل بازشو‌ها (فضای داخلی بنا) را بر عهده دارد. همچنین این تیغه‌ها روی ساختمان ایجاد سایه می‌نمایند.»
این کارشناسان همچنین مشخصات بنای ثبتی «اداره هلال احمر» را این‌گونه قید کرده‌اند: فضای سالن انتظار هلال‌احمر، به صورت سالن طویلی است که اضلاع عرضی آن فرم نیم‌دایره دارد. در هر ضلع نیم‌دایره‌ای شکل این سالن‌ها نیز ۸ پنجره مشاهده می‌شود. در طرفین ضلع شمال غربی فضای انتظار، اتاق‌های انبار و سرویس‌های بهداشتی قرار گرفته‌اند. در وسط این ضلع نیز پله‌های ورودی به سالن تئاتر خودنمایی می‌کنند.
تعداد این پله‌ها ۱۳ عدد و گوشه‌های سه پله اول گرد شده است. در وسط پاگرد پله‌ها نیز در ورود به سالن قرار گرفته است. علاوه بر این، در انتهای سالن کنفرانس و در ضلع شمال غربی بنا فضای مستطیل شکل دیگری قرار دارد که نمازخانه محسوب می‌شود.
لینک کوتاه
روایات مشابه
ارسال نظر
روزنامه‌نگاری در دارالمجانین! 
روزی حلال مهم‌ترین اولویت زندگی حسن نصرالهی است 