اینجا غریب نیستیم

 خدمت برای اهل‌بیت(ع) از آن کارهای دلی است که آدم منتش را روی سر هیچ‌کس نمی‌تواند بگذارد، الا دل بی‌قرار خودش. نه خودت می‌دانی قرار است در این راه رزقت چه باشد و نه کسی می‌داند برای چه قدم در این راه گذاشته‌ای، اما دلت قرص است از نگاه صاحب این راه.

 برای همین است که جاماندن از این خدمت بی‌طاقتت می‌کند؛ درست مانند حال‌وهوای این روزهای خدمتگزاران امام‌حسین(ع) که امسال هم به‌علت محدودیت‌های کرونایی از رفتن به کربلا بازمانده‌اند. حال، این عاشقان جامانده خودشان را از سراسر کشور به حرم ولی‌نعمتمان رسانده‌اند تا ناکامی‌شان از خدمت به زائر امام‌حسین(ع) را با خدمت به زائر امام‌رضا(ع) جبران کنند.

 وعده‌گاهشان هم موکب‌های برپاشده در خیابان آیت‌ا... طبسی است که ظاهر و باطن آن نمایشی از پیاده‌روی اربعین در مقیاس کوچک است. گزارش پیش‌رو روایت‌هایی است از فعالیت 34موکب جامانده از پیاده‌روی اربعین امسال در ورودی حرم مطهر رضوی با نام «طریق‌النجاة» که میزبانی گرم خادمانش (از اربعین تا شهادت امام رضا(ع))یک پیام دارد: اینجا هیچ‌کس غریبه نیست.

طریق‌النجاة

چشم‌های ماتم‌زده

خبری از ازدحام میلیونی، جسم‌های خسته و پاهای تاول‌زده نیست، اما اینجا تعداد جامانده‌ها زیاد است؛ آن‌هایی که دلشان ابری است و چشمانشان بارانی به یاد شهید کربلا.

 رضا با همان چشم‌های نم‌دار و قد و قامتی بلند که واکس براق‌کننده کفش به‌دست دارد و درست روبه‌روی «طریق‌النجاة» ایستاده، نخستین برداشت و تصویر ما در خیابان آیت‌ا... طبسی از جامانده‌‌های اربعین امسال است؛ مردی 42ساله که تا قبل از کرونا در ایستگاه زائر پلیس‌راه مشهد پاهای زائران پیاده را برای تسکین درد ماساژ می‌داد و در روز اربعین آمده بود تا به نیت شهید کربلا واکس بزند.

جوان سیه‌چهره با زبانی که گاهی به انگلیسی و گاهی به فارسی باز می‌شود، دومین تصویرمان از «طریق‌النجاة» است

جوان سیه‌چهره با زبانی که گاهی به انگلیسی و گاهی به فارسی باز می‌شود، دومین تصویرمان از «طریق‌النجاة» است که او را در ازدحام زائران، درست روبه‌روی یکی از موکب‌ها با کتیبه «حسین، رهبر آزادگان» می‌بینیم؛ موکبی با پرچم کشورهای مختلف که به یاد پیاده‌روی اربعین، در طریق‌النجاة به زائران خدمت‌رسانی می‌کند.

 البته از ابتدا تا انتهای طریق‌النجاة پر است از همین تصویرها که نشانه‌ای از دلدادگی، سوگواری و عزاداری مردم است. همان‌ها که چشم‌های ماتم‌زده‌شان می‌گوید دل پری دارند.

نذری

بفرما قهوه عربی

اینجا در میاه انبوه جمعیت، غریبه‌بودن خودنمایی نمی‌کند. شاید همچون کشور عراق، بچه‌ای در ورودی خیابان نباشد که دنبالت راه بیفتد و به خانه‌اش دعوتت کند، اما مقابل هر موکب خادمی ایستاده است که دعوتت می‌کند به نوشیدن یک لیوان آب سرد، دمنوش، چای و حتی قهوه عربی. 

در میان این نوشیدنی‌ها، صف قهوه عربی شلوغ‌تر است؛ قهوه‌ای که در قوری‌های مسی روی زغال دم گذاشته‌اند. یک نوجوان با چهره‌ای که به جنوبی‌ها می‌ماند، با صورت عرق‌کرده و خیس پشت زغال‌ها ایستاده است و تندتند قهوه می‌ریزد.

 اسمش محمد است و اهل آبادان. موکب آن‌ها هرسال در اربعین حسینی در نزدیکی ورودی شهر نجف برپا می‌شد، اما 2سالی است کرونا دستشان را از این خدمتگزاری کوتاه کرده است.

 موکب آن‌ها به یاد همان روزها امسال به زائر امام‌رضا(ع) قهوه می‌دهد. البته سبک پذیرایی‌شان هم مانند عراقی‌ها با نصف فنجان قهوه است.

در طریق‌النجاة که نمایش کوچکی از پیاده‌روی اربعین است، موکب‌های نذری‌دهنده هم زیاد است. خادمی که مقابل هر موکب ایستاده است، تو را به نیم‌پرس غذا یا نصف استکان چای همچون عراقی‌ها دعوتت می‌کند.

سفارش خوش‌نویسی

این پارچه حرف می‌زند
اینجا هم کار دلی بیشتر از کار وظیفه‌ای به جان مردم می‌چسبد. برای همین، صف مقابل یکی از موکب‌ها با نام «دستخط» بیشتر به چشم می‌آید. چهاردهمین موکب است که مجید دستانی و جواد خانی در آن سخت مشغول خوش‌نویسی هستند.

 زائری از روی گوشی بیت شعری می‌خواند و آن دیگری از نوشته‌های آماده انتخاب می‌کند تا هدیه این پیاده‌روی‌اش باشد. البته بیشتر زائرها برای گرفتن دستمال اشک منتظرند. دستمال‌های مشکی در ابعاد بیست‌دربیست سلفون کشیده‌شده که به نیت حضور در روضه اهل‌بیت(ع) هدیه داده می‌شود.

این مصرع شعر «آبرویی در بساطم غیر اشک روضه نیست» را روی دستمال مشکی می‌زند و به زائرها هدیه می‌کند

 حسینعلی احمدزاده هرسال در موکب «القلم» که در عمود828 عراق برپا می‌شد، فقط خط می‌نوشت، اما امسال به‌صورت زنده با چاپ سیلک، این مصرع شعر «آبرویی در بساطم غیر اشک روضه نیست» را روی دستمال مشکی می‌زند و به زائرها هدیه می‌کند.

گویا پول این پارچه‌ها، کاغذ و سلفون‌ها را اعضای گروه گذاشته‌اند. زیرا معتقدند این دارایی از خود اهل‌بیت(ع) به آن‌ها رسیده است و با این کار هم آن‌ها برای اهل‌بیت(ع) هزینه می‌کنند.

پرچم‌ها

پرشور در آسمان

پرچم بزرگ نصب‌شده روی در و دیوار موکب «القلم» تصویری از پرچم خیابان نجف به کربلا را زنده می‌کند. اثری که حمید قربان‌پور 4سال پیش روی پارچه 60متری مقابل چشم زائران پیاده اربعین اجرا کرد تا نذر فرهنگی‌اش را با نیت امام‌حسین(ع) به‌جا آورده باشد.

 او به‌عنوان جامانده اربعین، این روزها خودش را از قم به طریق‌النجاة رسانده است تا این‌بار نذر فرهنگی‌اش به یاد آن ایام برای زائران امام‌رضا(ع) باشد.

 او از دوشنبه هفته جاری تا پنجشنبه هفته آینده هرروز صبح و بعدازظهر پرچم و کتیبه می‌نویسد. پرچم و کتیبه‌هایی که تعدادی‌شان برافراشته می‌شوند و تعدادی هم قرار است به فروش برسند تا با پول جمع‌آوری‌شده برای طرح‌های طریق‌النجاة هزینه شود.

بوم و رنگ

از شهید بصیر تا شهید عبدی

بعید است نامش روی دیوارهای شهر درست پای عکس شهدا نباشد. نام و امضایی که آن را روی دیوار چند شهر و روستا در عراق هم می‌توان دید. احمد منصوب هم مثل همه این موکب‌دارها طعم سفر و خدمت‌رسانی به زائران پیاده اربعین را چشیده و این روزها به یاد گذشته خودش را به طریق‌النجاة رسانده است.

تصاویر هم خلاف گذشته بیشتر از آن شهدایی است که مردم کمتر آن‌ها را می‌شناسند. همچون شهید عبدی، شهید بصیر و...

 هرروز صبح و بعدازظهر در موکب «القلم» می‌نشیند و به روش موکبشان در عمود828 نقاشی شهدا را روی بوم می‌کشد تا هدیه شود به خانواده و دوستداران شهدا. تصاویر هم خلاف گذشته بیشتر از آن شهدایی است که مردم کمتر آن‌ها را می‌شناسند. همچون شهید عبدی، شهید بصیر و... .

 همچنین به فاصله 45دقیقه که نقاشی شهید موردنظر آماده شود، یکی از آشنایان، دوستان یا خانواده شهید هم درباره خود شهید و زندگی او توضیحاتی ارائه می‌کند. البته در مقابل این موکب بوم بزرگی است که هر روز بخشی از آن تکمیل می‌شود. بومی که تصویر نهایی آن زائران پیاده اربعین خواهد بود؛ درست شبیه نقاشی بزرگی که چند سال قبل از پیاده‌روی ملیت‌های مختلف اربعین در عراق روی دیوار کشید.

مداح‌ها

نوحه در نوحه
زمزمه و مداحی و شنیدن نواهای ماندگار اربعین در حین پیاده‌روی و پذیرایی خادم‌ها جزو آداب پیاده‌روی اربعین است که در شکل‌دهی این حزن و شور تأثیرگذار است.

 آن‌ها که پیاده‌روی اربعین را تجربه کرده‌اند، می‌دانند از مقابل هر موکب که می‌گذری، نوا و نوحه‌خوانی مخصوص خود را دارد و خادم‌ها هم با صدای در حال پخش همراهی می‌کنند و زیر لب همیشه زمزمه‌هایی دارند.

 به همین رسم، در طریق‌النجاة هم هر موکب نوا و نوحه مخصوصی پخش می‌کند. از موکب خوزستان و آبادانی‌ها نوای عربی به گوش می‌رسد، از موکب قزوینی‌ها صدای بنی‌فاطمه می‌آید از موکب بیرجندی‌ها صدای کریمی.

برپایی 34موکب 

در طریق‌النجاة
چند موکبی که در این گزارش فعالیت‌هایشان ذکر شد، بخشی از موکب‌هایی هستند که با الهام‌گرفتن از موکب‌های پیاده‌روی اربعین در خیابان آیت‌ا... طبسی با نام طریق‌النجاة راه‌اندازی شده‌اند.

آن‌طور که حمید فخار، مدیر هنری و مسئول فضاسازی طریق‌النجاة و مسئول موکب «القلم»، می‌گوید، به‌دلیل همه‌گیری کرونا و بسته‌شدن مسیر پیاده‌روی اربعین، پارسال برای نخستین‌بار طرح پیاده‌روی به سمت حرم مطهر رضوی با الهام‌گرفتن از فضای عراق، توسط چندتن از فعالان فرهنگی و هنرمندان مطرح شد.

 امسال هم با همین رویکرد و تمرکز، 34موکب از سراسر کشور در طریق‌النجاة فعالیتشان را از روز قبل اربعین شروع کرده‌اند

 زیرا آن‌ها معتقد بودند اگر اربعین و پیاده‌روی آن نیست، قرار به تعطیلی فعالیت‌ها هم در مشهد نیست.او می‌گوید: در سال1399 موکب «القلم» به‌عنوان مجری مواکب مشهد با همکاری موکب امام‌رضا(ع) به این جمع‌بندی رسید که مسیر پیاده‌روی با نام طریق‌النجاة در خیابان آیت‌ا...طبسی به‌عنوان یکی از ورودی‌های حرم مطهر راه‌اندازی شود. در همین راستا و براساس فضای موجود هم قرار راه‌اندازی حدود 34موکب از سراسر کشور گذاشته شد.

طبق گفته‌های او، امسال هم با همین رویکرد و تمرکز، 34موکب از سراسر کشور در طریق‌النجاة فعالیتشان را از روز قبل اربعین شروع کرده‌اند و تا روز شهادت امام‌رضا(ع) و عزاداری برای ولی نعمتمان ادامه خواهد داشت.

به گفته وی، توزیع دستمال اشک، خوش‌نویسی و هدیه به زائران، توزیع نذری، کتیبه‌نویسی، اجرای خط نوشته، کتابت روی البسه زائران، اجرای تمثال شهدا و موارد مشابه از اقدامات موکب‌هاست.

او در توضیح آلودگی صوتی که سال‌گذشته جزو نقدهای مردمی به طریق‌النجاة هم بود، پاسخ داد: براساس تجربه پارسال‌، امسال قبل از برگزاری طریق‌النجاة آسیب‌شناسی‌هایی صورت‌گرفت.

 یکی از موارد، موضوع آلودگی صوتی بود. از آنجا که در این طرح سعی شده است حال‌وهوا نزدیک به پیاده‌روی اربعین حسینی(ع) باشد و از طرف دیگر نمی‌خواستیم فضا یکنواخت شود، به موکب‌ها اجازه دادیم همچون اربعین که در عراق پراکندگی صوت را شاهد هستیم، هرکدام نوا و نوحه خودش را پخش ‌کند.

 البته موکب‌ها را در داشتن تعداد باند محدود کرده‌ایم.آن‌طور که فخار می‌گوید، با راه‌اندازی خیمه‌ها به شکل سنتی، جاگذاری درخت‌های نخل و لیف خرما، توزیع نذری به سبک عراقی‌ها و همچنین استفاده از نورهای هلالی قرمز سعی شده است این فضا شبیه فضای اربعین و عراق باشد.