کوشک ساده واقف بزرگ

باغ وکیل‌آباد در همه فصل‌ها زیباست، اما پاییز اوج زیبایی درختان کهن‌سال چنار و سپیدار و توت آن است. همین زیبایی‌های فریبنده این باغ 70هکتاری است که آن را در این روزها به بهترین لوکیشن عکس‌های پاییزی شهروندان تبدیل کرده است. علاوه بر برگ‌ریزان پاییزی، دیوارهای آجری 2بنای قدیمی در محوطه مرکزی باغ که با نام کوشک ملک شناخته می‌شوند نیز به‌علت پس‌زمینه‌های زیبایی که در عکس‌ها به‌جا می‌گذارند، استقبال دوربین‌به‌دست‌ها را همراه دارد. اما داستان این 2ساختمان قدیمی که در بهترین نقطه باغ و در کنار استخری وسیع واقع شده‌اند چیست؟

صدای تیشه و چکش در باغ قدیمی

در محوطه مرکزی باغ وکیل‌آباد 2ساختمان قدیمی رو به استخری وسیع قرار دارند. کنار بنای غربی، مجسمه حاج‌حسین ملک که هنرمند مشهور، بهمن محصص، آن را ساخته است، دیده می‌شود. حاج‌حسین در این اثر تکیده و لاغر روی صندلی دسته‌دار معروفش نشسته و دست‌هایش را روی دسته‌های صندلی گذاشته و عبای بلندش تا نوک پایش را پوشانده است. 

این بنا محل زندگی حاج‌حسین در اواخر عمرش بوده و حالا مدتی است که پرده آبی‌رنگی دورتادورش کشیده شده است و از پشت آن صدای تیشه و چکش کارگران به گوش می‌رسد. احمد وفاکیش، مدیر چند پروژه عمرانی در باغ وکیل‌آباد، همراهمان شده است تا درباره آنچه تاکنون بر این بنا گذشته است، به ما بگوید.

[1942]

خانه ملک و میهمانانش

وفاکیش می‌گوید: بنا بر روایات و مستندات تاریخی، پیشینه ساخت این 2بنا به پیش از سال 1300شمسی بازمی‌گردد و هدف از ساخت آن به‌همت مرحوم ملک، اسکان خود و پذیرایی از میهمانانش در این ییلاق باصفا بوده است. 

به این ترتیب که ساختمان بزرگ‌تر(شماره یک) با حدود 300مترمربع مساحت و سمت رودخانه واقع شده بود که با داشتن 4 اتاق و فضاهای جانبی بیشتر، برای پذیرایی از میهمانان استفاده می‌شد و ساختمانی که مجسمه ملک در کنار آن واقع شده (شماره2)، با 300مترمربع مساحت و 3 اتاق و معماری ساده‌تر برای استقرار حاج‌حسین در هنگام حضورش در باغ وکیل‌آباد در نظر گرفته شده بود. از دیگر ویژگی‌های این 2بنا، نماسازی به‌نسبت ساده، سقف شیروانی و درب و پنجره‌های چوبی است که در یکی از آن‌ها ساختمان با حفاظ‌هایی آراسته با هنر چلنگری همراه است. سیستم تهویه سنتی زیرسطحی نیز معروف به «گربه‌رو» است. 

او درباره سیستم تهویه «گربه‌رو» توضیح می‌دهد: این کانال‌هابعد از بازسازی قبلی مسدود شده بودند که اکنون بازگشایی شدند. این کانال‌ها برای جلوگیری از نفوذ نم و رطوبت در ساختمان‌های قدیمی ساخته می‌شدند.

[1940]

کاربری‌های گوناگون کوشک

به گفته او پس از وقف باغ و در گذر سالیان، این 2بنا کاربری‌های گوناگونی را تجربه کرده‌اند که ساختمان اداری مجموعه، نمایشگاه ترمه‌دوزی، نمایشگاه عکس سه‌بعدی، عکاس‌خانه، نمایشگاه حیوانات تاکسیدرمی و... از آن جمله‌اند. او درباره فعالیت‌های مرتبط با نگهداری کوشک وکیل‌آباد می‌گوید: این بناها یک‌بار در ابتدای دهه90 مرمت شدند. امسال نیز بار دیگر بازسازی آن‌ها شروع شد که اکنون در حال انجام است.

این بناها یک‌بار در ابتدای دهه90 مرمت شدند. امسال نیز بار دیگر بازسازی آن‌ها شروع شد که اکنون در حال انجام است

این پروژه تاکنون 70درصد پیشرفت فیزیکی داشته است و ازجمله مهم‌ترین فعالیت‌های انجام‌شده در این پروژه می‌توان به رفع نواقص و اجرای دوباره و کامل پوشش نمای بیرونی، بازسازی در و پنجره‌های چوبی و استفاده از روغن‌های گیاهی چوب برای محافظت هرچه بیشتر آن‌ها، احیای سامانه سنتی تهویه زیرسطحی 2ساختمان، بازپیرایی و رنگ‌آمیزی نمای داخلی، بازسازی و اجرای نورپردازی و بازپیرایی قسمت‌های آجری و محوطه پیرامونی کوشک اشاره کرد.

کار سخت مرمت خانه ملک

بناهای کوشک ملک از لحاظ ساختار و طراحی خیلی ساده هستند. مصالح به‌کاررفته در آن‌ها نیز مصالح معمولی بوده‌اند که همین موضوع مرمت آن‌ها را سخت می‌کند. وفاکیش درباره علت سادگی معماری و مصالح این بناها می‌گوید: حاج‌حسین ملک با آن همه ثروت و مکنت هیچ‌وقت به‌دنبال تجملات نبوده است. اصلا برایش مهم نبوده است که بنای فاخری بسازد. در کل کشور یک بنای فاخر از او پیدا نمی‌کنید. 

در همین بنای مهمان‌سرا خشت‌های به‌کاررفته از ماسه‌های رودخانه درست شده‌اند. نقل است که از او می‌پرسند که چرا با این همه ثروت یک خانه آن‌چنانی نداری؟ می‌گوید: «این دنیا فانی است. هرچه هم که داشته باشی، باید بگذاری و بروی. فقط به اندازه‌ای که احتیاج آدم را برطرف می‌کند، کفایت می‌کند.» وفاکیش تأکید می‌کند: یکی از علت‌هایی که بناها مدام نشست می‌کنند، این است که پایه محکمی ندارند.

کوشکی که قرار است موزه شود

بنای مهمان‌سرا که کار مرمت نمای بیرونی آن چندی پیش به پایان رسید، اکنون به‌عنوان موزه تاکسیدرمی در اختیار شهروندان قرار دارد. بنای کنار مجسمه نیز پس از بازسازی به‌احتمال زیاد قرار است به‌عنوان موزه استفاده شود. وفاکیش در این‌باره می‌گوید: امیدواریم با پایان بازسازی کوشک باغ وکیل‌آباد و با برنامه ازپیش تعیین‌شده، این فضا با کاربری فرهنگی و با برپایی موزه ملک (با محوریت روایت زندگی و شرح خدمات و وقفیات حاج‌حسین‌آقا ملک) در اختیار مردم قرار گیرد.

گفته می‌شود مکاتباتی نیز با موزه ملک در تهران انجام شده و قرار است بعضی اشیا و لوازم او به این کوشک منتقل شوند. همچنین گفته می‌شود در یکی از پلان‌هایی که برای کوشک ترسیم شده، حاج‌حسین‌آقا در اتاقش نشسته و صحنه یکی از خاطرات او که درباره باغ وکیل‌آباد تعریف کرده است، بازسازی خواهد شد.