کارخانه نوشابه‌سازی، میهمان 40 ساله منطقه 10، بالاخره کوچ کرد

نقل مشهور این است که اولین‌بار فردی به نام میرزا تونی در تهران کارخانه نوشابه‌سازی به راه انداخت و چون هنوز ایرانی‌ها نمی‌دانستند که این نوشیدنی جدید چیست و حاضر نبودند آن را با دوغ و مابقی اَشربه وطنی جایگزین کنند، کارخانه میرزایِ تونی خیلی زود ورشکست و به یک ارمنی فروخته شد تا پرونده نوشابه‌سازی در ایران به وسیله یک ایرانی خیلی زودتر از حد تصور بسته شود. اما نمی‌شود از تاریخ نوشابه‌سازی ایران صحبت کرد و از مشهد حرفی به میان نیاورد. 

اولین نوشابه‌های شهر مشهد را سه چهار لیمونادسازیِ خیابان تهران در زمان رضاخان به بازار عرضه کردند. از دهه 30 به این‌طرف مشهد با 3کارخانه و برند معروف، بخش زیادی از بازار نوشابه ایران را به دست گرفت. سلطه‌ای که پس از گذشت 60سال هنوز هم ادامه دارد.

همسایه پردردسر

یکی از آن همه برند معروف تقریباً چهل سالی می‌شد که میهمان منطقه 10 بود البته بعد از کوچ کردن رقیب اصلی‌‌اش از میدان کوثر، او هم چند سالی بیشتر دوام نیاورد و خیلی زود مجبور به کوچ شد. آن‌طور که اهالی می‌گویند تنها عایدی این کارخانه برای اهالی توس و آزادی در این چند سال اخیر مزاحمت بوده و بس. مردمِ محله امام هادی(ع) چیزی قریب به بیست و اندی سال در حال سروکله زدن با شهرداری و مالکان این کارخانه معروف بودند تا به عقب‌نشینی رضایت بدهند که هم باند کندرو بزرگراه آسیایی باز شود و هم مسیر عبور و مرور اهالی خیابان امام هادی(ع). 

مردمِ مشهد، به ویژه آن‌هایی که دهه چهل و پنجاه شهر را درک کرده‌اند، هنوز این کارخانه را که آن روزها در خیابان کوهسنگی مشهد بود خوب به یاد دارند

گره کور توافق مالکان کارخانه نوشابه‌سازی با شهرداری، تقریباً 2 سال پیش باز شد و آن‌طور که مدیرعامل وقت پروژه بزرگراه آزادی اعلام کرد، حدود 5200 مترمربع از عرصه این کارخانه که در مسیر پروژه بود، تملک و آزادسازی شد تا چهره ورودی غربی مشهد از آشفتگی دربیاید و بخشی از گره‌های ترافیکی حل شود. در این ماجرا بخش‌های مزاحم کارخانه که تخریب شد بماند، دم و دستگاه‌ها و کارگرهایش به دلیل آلودگی و سروصدا و قرار گرفتن در منطقه مسکونی، به حکم بند20 قانون شهرداری‌ها برای سومین مهاجرت آماده شدند و سر از شهرک صنعتی توس درآوردند.

کنجکاوی به قیمت کتک خوردن

مردمِ مشهد، به ویژه آن‌هایی که دهه چهل و پنجاه شهر را درک کرده‌اند، هنوز این کارخانه را که آن روزها در خیابان کوهسنگی مشهد بود خوب به یاد دارند. احتمالاً مثل خیلی‌های دیگر از پشت شیشه یا درِ همیشه باز پشتِ کارخانه، با دهان بازمانده از تعجب به داخل کارخانه نوشابه‌سازی سرک کشیده‌اند. یک کنجکاوی پر ریسک که یا به خوردن نوشابه سیاهِ شیشه‌ای و چند روز پُز دادن جلوی بچه‌ محل‌ها یا کتک خوردن از دست کارگرها و نگهبان‌های کارخانه ختم می‌شد.

از تأسیس تا آتش‌سوزی

دومین کارخانه نوشابه‌سازی مشهد سال 1339 در خیابان اسدی آن روز و کوهسنگی امروز در زمینی هشت هزارمتری تأسیس شد و البته در حضور رقبای قَدَر آن روز خیلی نتوانست عرض اندام کند. اولین مهاجرت اجباریِ این کارخانه در سال 1357 و درست در بحبوحه انقلاب اتفاق افتاد. 

در 10 دی ماه هم‌زمان با آتش کشیده شدن فروشگاه اتکایِ ارتش، ساختمان‌های انجمن ایران و آمریکا، شورای فرهنگی بریتانیا، اداره آگاهی، زندان زنان و سینما شهر فرنگ، این کارخانه هم به دلیل وابستگی‌اش به آمریکا و رژیم پهلوی در آتش سوخت و تعطیل شد. 

این اتفاق مقدمه‌ای بود برای مهاجرت از منطقه تازه پُرجمعیت شده کوهسنگی به حاشیه بزرگراه آزادی تا اواخر سال 1357 چرخ دومین قطب صنعتِ نوشابه‌سازیِ خراسان و مشهد در مکانِ جدیدش شروع به چرخیدن کند. 40سال بعد از کوچ اول و با گسترش شهر به سمت غرب مشهد، کارخانه پس از کش و قوس‌های فراوان بار و بندیلش را جمع کرد و از محله امام هادی(ع) هم رفت تا امروز همه آنچه از این کارخانه برای مردم منطقه ما می‌ماند فقط این باشد که موقع آدرس دادن همان معبر باز شده را به نام کارخانه بخوانند.