به صرف چای‌نبات زیر سایه حضرت

در کنجی از حرم خیمه‌ای برافراشته انتظار می‌کشد تا زائران خسته از راه برسند و دمی آرام گیرند، لبی تر کنند و جانی تازه. چای‌خانه حرم مطهر حتی برای آن‌ها هم که زیاد اهل چای نیستند، گذرگاه خوبی است تا لذت نوشیدن یک نوشیدنی داغ و شیرین را در جایی که دوست دارند، تجربه کنند. 

اما برای آن‌ها که چای جزوی از زندگی روزمره‌شان است، حضور در این چای‌خانه طعم دیگری به نوشیدنی دل‌خواهشان می‌دهد. چای‌خانه حضرت که پیوند میان خادمان و زائران است، در مدت دوسال‌ونیمی که بر پا شده، توانسته است جای خودش را باز کند و در ایام نوروز نیز می‌تواند یکی از خاطره‌های شیرین زائران را بسازد.

یک لیوان چای میهمان حضرت

فقط زائر امام رضا(ع) می‌فهمد چقدر نوشیدن یک چای در حرم آقا می‌چسبد. وقتی خسته از همه کارهای روزانه‌اش خود را به نماز و زیارتی در حرم رسانده است و دلش می‌کشد تا گلویی تازه کند. حتی آن‌ها که نیت نوشیدن چای را هم ندارند، وقتی به چای‌خانه حضرت در کنج صحن کوثر یا غدیر می‌رسند، دست دلشان می‌لرزد و پای عجله‌شان سست می‌شود. انگار این چای بیرزد به همه معطلی‌ها‌ی دنیا! انگار تنها خواهش آن لحظه‌‌شان همین باشد که باید اجابت شود. کوچک و بزرگ، مرد و زن در میان مسیرهایی که برای نظم‌بخشیدن به توزیع چای تعبیه شده است، می‌ایستند و برای نوشیدن یک لیوان چای کنار حضرت لحظه‌شماری می‌کنند. صف پرشتاب و منظم پیش می‌رود. خادمی از آن سوی پیش‌خوان لیوان چای را پیشکش زائر آقا می‌کند. زائر لیوان چایش را به دست می‌گیرد و کمی آن سوتر می‌ایستد و پس از صرف چای لیوانش را داخل سبد می‌گذارد و می‌رود.

حال‌وهوای درون چای‌خانه

خادمان در گوشه‌گوشه فضای چای‌خانه سبدهایی را برای جمع‌آوری لیوان‌های شیشه‌ای تعبیه کرده‌اند. خادمی دیگر سبدهای پرشده را به درون چای‌خانه می‌برد؛ جایی که خدمتگزاران انتظار همین لیوان‌های نشسته را می‌کشند تا با اشتیاق برای زائران بعدی آماده کنند. حال‌وهوای درون چای‌خانه هم توصیف‌ناشدنی است. سماورها در جوش و خروشند. فضا کوچک اما پرنشاط است. تعدادی از خادمان رضوی در همین محوطه چای می‌ریزند. بعضی استکان‌ها را به دست زائر می‌دهند. بعضی دیگر سماورهایی را که آب جوششان به پایان رسیده است، سیراب می‌کنند. بعضی دیگر در حال شست‌وشوی ظروف هستند. لباس خدمت بر تن همه آن‌ها عیار بالایی دارد.

رزقی برای همه

برای زائرانی که با حال خوب این گوشه حرم را در خاطراتشان ثبت می‌کنند، فرقی ندارد چند دقیقه میان صف، این پا و آن پا کنند. در عوض در پرده آخر زیارتشان یک لیوان چای در جوار حضرت به دست دارند که می‌توانند حرف‌هایشان را با آن مخلوط کنند. هربار هم حاجتی را به خاطر می‌آورند و باور دارند این رزقی است که خود حضرت برایشان رقم زده است. چای‌خانه حضرت برای زائرانی که سال‌ها صبر کرده‌اند ولی هنوز غذای متبرک حضرت نصیبشان نشده، یک راه میان‌بر است، برای اینکه کامشان با تبرکی حرم شیرین شود. چای واسطه‌ای می‌شود برای عرض حاجت و حتی نیت سلامتی و شفا برای دیگر روزهایشان.

خاطره‌ای شیرین در حرم

معمولا دقایقی مانده به اذان، کرکره‌های سفیدرنگ چای‌خانه پایین کشیده می‌شود و خادمان فضای آن را برای پذیرایی دیگر میهمانان حضرت آماده می‌کنند. فرقی ندارد چه ساعتی وارد حرم شوی؛ این چای شیرین در هر ساعتی از روز می‌چسبد. شیرینی نبات حضرتی از همه شیرینی‌های عالم موافق‌تر است. این خاطره شیرین برای مجاوران و زائران آن‌قدر لذت‌بخش است که هر بار به‌دلیل تکرار حظ وافر آن، هوای چای ایستگاه صلواتی حضرت را کنند. از بیرون همه آدم‌‌هایی که خودشان را به این گوشه از حرم می‌رسانند، شبیه هم هستند، ولی از درون هرکدام دنیایی دارند با این لیوان چای.

تبرکی برای همه زائران

صحنه زیبایی است؛ صحنه مقابل چای‌خانه‌های حضرت که جمله «بهشت اینجاست، اینجایی که دارم چای می‌نوشم» حسن‌ختام همه توصیف‌های آن است؛ جمله‌ای که کتیبه شده و روی خیمه چسبانده شده است تا با زبان بی‌زبانی از حال زائران بعد از گرفتن تبرکی از آقا امام‌رضا(ع) بگوید. گویا نیت برپایی این ایستگاه هم در این تبرکی‌دادن به زائران بوده است تا کسی دست خالی از حرم سلطان خراسان نرود؛ نیتی که با ایده امین بهنام و چندتن از دوستانش شکل گرفت و اولین خیمه آن در سال1398 برپا شد. آن‌طور که امین بهنام، معاون خدمات زائرین حرم مطهر رضوی، می‌گوید، دنبال این بوده است تا زائران امام‌رضا(ع) از تبرکی آقا بی‌نصیب نمانند.
او می‌گوید: هر زائری دنبال تبرکی از علی‌بن‌موسی‌الرضا(ع) است و از آنجا که ظرفیت مهمان‌سرای حضرت هم در دادن غذا محدود است، به‌دنبال تأکیدهای تولیت محترم آستان‌قدس، به این فکر کردیم که چطور زائران را متنعم کنیم و راه‌اندازی چای‌خانه به ذهنمان رسید. البته آن زمان تجربه‌ای هم از راه‌اندازی موقت چای‌خانه در ایام محرم و صفر در داخل حرم مطهر داشتیم.
آن‌طور که او اشاره می‌کند، خیمه چای‌خانه باید به نحوی برپا می‌شد که خدشه ای به معماری حرم مطهر نزند و دل‌چسب باشد. به دنبال همین، طراحی آن به آقای حمید فخار، گرافیست مشهدی، سپرده شد.
او اضافه می‌کند: طرح را به‌صورت خیمه ابتدا در صحن کوثر اجرا کردیم که با استقبال بی‌نظیر زائران، تعداد خیمه‌ها را افزایش دادیم و پارسال و امسال در دو صحن غدیر و باغ رضوان نیز خیمه چای‌خانه حضرت برپا شد. سال آینده هم در صحن امام حسن‌مجتبی(ع) این اتفاق رخ خواهدداد.

چای‌خانه خیران

امروز هرکسی که قصد دادن چای نذری داشته باشد، چای‌خانه حضرت پذیرای نذر اوست؛ موضوعی که معاون خدمات زائرین حرم مطهر رضوی به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: چای‌خانه را مردم شکل دادند و خودشان هم با نذرهایشان آن را تأمین می‌کنند.
طبق گفته‌های او، نخستین چای‌خانه حضرت سال1398 در سالروز میلاد حضرت فاطمه(س) وقتی افتتاح شد که پای کار آن تشکل‌های مردمی و خیران بودند. در آن زمان مهندسان خیر برای برپایی سازه وسط میدان آمدند و خیران هم با دادن 240میلیون تومان، بانی خرید 10هزار استکان و نعلبکی، قاشق چای‌خوری، سبدهای جمع‌آوری و شست‌وشو و سماورها شدند.
او اضافه می‌کند: این روند همچنان ادامه دارد و نیاز این چای‌خانه‌ها در دوسال‌ونیم گذشته فقط از محل نذورات مردمی تأمین شده و با نیروهای مردمی که همه از تشکل‌های فعال فرهنگی و مذهبی هستند، اداره شده است و اکنون هشت کشیک چای‌خانه را می‌گردانند.
آن‌طور که او گزارش می‌دهد، مردم نذرهایشان را برای چای‌خانه حضرت با دفتر نذورات و وقفیات حرم مطهر در میان می‌گذارند و سپس از آن محل به چای‌خانه حضرت ارائه می‌شود.

پذیرایی از 100هزار تا 200هزار نفر در روز

تا امروز همه چای‌هایی که آماده شده و طعم دل‌چسبشان برای مردم ماندگار شده، از میلیون میلیون استکان گذشته است. آن‌طور که بهنام می‌گوید، در روزهای خلوت حدود 100هزار نفر و در روزهای شلوغ بیش‌از 200هزار نفر از چای‌خانه حضرت چای تبرکی دریافت می‌کنند.
او اضافه می‌کند: اکنون از ساعت 15تا22 چای‌خانه‌های حضرت فعال است و از امروز(26اسفند) تا پایان تعطیلات نوروز، زمان پذیرایی از مردم افزایش می‌یابد و از ساعت7تا22 خواهد بود.

استکان‌ها تبرکی نیست

چای‌خانه حضرت ریخت‌وریز زیادی دارد که بیشترین میزان آن به استکان‌ها تعلق دارد. بهنام می‌گوید: آمار شکستن روزانه استکان حدود صد عدد است، اما تعداد استکانی که در روز کم می‌شود، حدود پانصد عدد است. زائران بخشی از این استکان‌ها را مانند مهرهای حرم به‌عنوان تبرکی با خود می‌برند.
او با درخواست از مردم برای تحویل‌دادن این استکان‌ها به چای‌خانه‌ها بعد از نوشیدن چای، می‌گوید: استکان‌ها نذری نیست و فقط نبات و چای است که در چای‌خانه حضرت به نیت شفا و رواشدن حاجت ارائه می‌شود.

خیمه‌های هشت‌گوش

در نگاه اول چای‌خانه‌های حضرت مانند ایستگاه‌های صلواتی به نظر می‌آیند که گویی گوشه‌ای از صحن‌های حرم را از آن خود کرده‌اند؛ حال آنکه طراح این چای‌خانه آن‌ها را متفاوت از ایستگاه‌های صلواتی می‌خواند.
حمید فخار، طراح اصلی چای‌خانه حضرت، می‌گوید: وقتی طراحی چای‌خانه حضرت به من سپرده شد، چون خودم هم جای خالی چای را در حرم احساس می‌کردم، سعی‌کردم فضاسازی به نحوی باشد که برای مردم خاطره انگیز باشد. به همین دلیل در طراحی از خیمه استفاده کردم که از جنس آیین‌های کشورمان است و مردم آن را می‌شناسند. ضمن اینکه حالت موقتی‌بودن دارد و این باعث می‌شود تا چیزی به معماری حرم مطهر تحمیل نشود.
او از ویژگی‌های خاص طرح چای‌خانه‌ حضرت به‌جز هشت‌گوش بودن آن که از جایگاه هشتمین امام شیعیان الهام گرفته است، به ارتفاع و مساحت آن‌ها و شعر روی کتیبه‌ها هم اشاره می‌کند.فخار این‌را می‌گوید که چای‌خانه‌ها هشت متر ارتفاع دارند. همچنین فضای داخلی آن‌ها به نیت دوازده امام(ع) دوازده مترمربع است و ترنج‌های ریشه‌دوزی‌شده آن هم الهام‌گرفته از ترنج‌های ضریح منور است. البته برای هم‌خوانی بیشتر با معماری حرم مطهر، نقوش سرای داخلی و بیرونی نیز برگرفته از نقوش کاشی‌های مسجد گوهرشاد است.

شعر مخصوص چای‌خانه حضرت

خیمه‌های سفید چای‌خانه حضرت در هر سه صحن حرم‌مطهر منقش به شعری است که مضمون آن به دعوت امام‌رضا(ع) و نوشیدن چای برمی‌گردد. آن‌طور که فخار می‌گوید، چون شعر مناسبتی با موضوع چای‌خانه حضرت وجود نداشت، در زمان برپایی نخستین خیمه، آستان‌قدس فراخوان داد و شاعران را به سرودن شعر با مضمون چای‌خانه حضرت دعوت کرد. درنهایت از بین آثار رسیده، شعر نوید حبیبی از اصفهان برگزیده و روی کتیبه‌های چای‌خانه حک شد. « بهشت اینجاست، اینجایی که دارم چای می‌نوشم» بخشی از همین شعر است.