خواجه مراد، زیارتگاهی در دل کوه

در ۱۵ کیلومتری جنوب شرقی مشهد و در دل دامنه کوه‌های امتداد یافته از رشته ‌کوه بینالود، زیارتگاهی وجود دارد که در بین مردم مشهد به نام آرامگاه خواجه‌مراد شناخته شده است. بیش از یک قرن است که مردم مشهد برای گرفتن حاجت خود به این مکان می‌روند.

برای رسیدن به این زیارتگاه باید وارد جاده فریمان شوید. در محوطه‌ بیرونی آن تعدادی غرفه تجاری فعالیت می‌کنند که برای رسیدن به داخل آرامگاه باید از آن‌ها گذشت. اجناس بیشتر این غرفه‌ها محصولات صنایع دستی است و مشتریان آن‌ها اغلب زائران خارجی هستند. 

به علت قرار گرفتن آرامگاه در دل کوه باید از یک مسیر شیب‌دار گذر کرد که همین امر سختی‌هایی را برای زائران سالمند فراهم می‌آورد. این زیارتگاه به دلیل بودن در دل کوه بسیار زیباست به همین دلیل در ابتدا بیشتر مراجعان به گرفتن عکس‌های متعدد از گوشه و کنار آن اقدام می‌کنند.

در سردر ورودی این بقعه در ابتدا نام هرثمه بن اعین آمده و سپس در داخل پرانتز نام خواجه مراد ذکر شده است. وارد زیارتگاه که می‌شوید ابتدا چشم به ضریحی که در گوشه‌‌ای از این حرم همچون یک نگین می‌درخشد، خواهید دوخت. فضای داخلی این زیارتگاه نیز همچون بیرون آن معماری زیبایی دارد و دیوارهای آن با آینه‌کاری احاطه شده است. 

به تازگی حدود 400متر به فضای داخلی این آرامگاه افزوده شده و طرح عمرانی جدیدی در بیرون این آرامگاه در حال اجراست تا صحنی به نام حضرت زهرا(س) در آن احداث شود.

 تاریخچه این زیارتگاه

برای شناخت بیشتر این زیارتگاه با حجت‌الاسلام محمد علی خاکی، یکی از خادمان با سابقه این زیارتگاه، که حدود 9 سال در این مکان مشغول به خدمت است به گفت‌وگو می‌پردازیم. حجت‌الاسلام خاکی در ابتدا از تاریخچه این زیارتگاه می‌گوید: از قدیم مردم مشهد این مکان را به نام خواجه مراد می‌شناختند. به همین‌دلیل مردم به اینجا می‌آمدند و برای گرفتن حاجت خود گوسفند نذر می‌کردند. این کار تا به امروز ادامه دارد و شاهد این هستیم که علاوه بر مردم مشهد زائران از شهرهای مختلف کشورمان و همچنین از کشورهای عراق، پاکستان، هندوستان، افغانستان، کویت و در کل از هر جایی که زائران برای زیارت امام علی بن موسی الرضا(ع) به مشهد می‌آیند به این زیارتگاه نیز می‌آیند.

از کشورهای عراق، پاکستان، هندوستان، افغانستان، کویت و در کل از هر جایی که زائران برای زیارت امام علی بن موسی الرضا(ع) به مشهد می‌آیند به این زیارتگاه نیز می‌آیند

خادم این زیارتگاه در ادامه به معرفی شخصیت دفن شده در این مکان می‌پردازد و اظهار می‌کند: در سال‌های اخیر با ورود علما به این زیارتگاه، مطرح شد که خواجه مراد همان هرثمه بن اعین، سردار فداکار و شجاعی است که به مدت 50 سال در دستگاه عباسیان خدمت می‌کرد. 

هرثمه کسی است که امام رضا(ع) به او وصیت می‌کنند که بعد از شهادتشان اجازه ندهد مأمون ایشان را غسل دهد چرا که امام جواد(ع) خواهد آمد و همچنین از او می‌خواهد که اجازه ندهد مأمون، امام رضا(ع) را پایین‌تر از هارون به خاک بسپارد. از این سخنانی که امام رضا(ع) به هرثمه فرمودند می‌توان دریافت که او شخصیت تأثیرگذاری در دستگاه عباسی بوده و امام در وجود او فردی شریف و درستکار را دیده است.

پس از شهادت امام رضا(ع) مأمون متوجه می‌شود؛ هرثمه از نحوه شهادت ایشان مطلع است. پس او را تهدید می‌کند که اگر به کسی این سخن را بازگو کند، جان او را خواهد گرفت. بعد از آن هرثمه از بیم جان خود به این مکان می‌آید و مدت 7سال در اینجا پنهان می‌شود تا در همین مکان از دنیا می‌رود.

اکنون بر روی کاشی نصب شده بر سر در خواجه مراد نیز نوشته شده: «مقبره شریف هرثمه بن اعین مشهور به خواجه مراد، راوی شهادت حضرت رضا(ع)  که در سنه 210 هجری قمری وفات یافته است.» 

اما بنا به کتاب سیمای تاریخی فرهنگی شهر مشهد نوشته مهدی سیدی، هرثمه از سرداران سرشناس هارون‌الرشید و مأمون بوده است. او در سال 191 قمری والی خراسان شده و در نزاع مأمون و برادرش امین، در کنار طاهر ذوالیمینین شرکت فعالی به نفع مأمون داشته اما بعد به اتهام مخالفت با وزیر ایرانی مأمون (فضل بن سهل) مورد غضب خلیفه قرار گرفته و در اواخر سال 200 یا اوایل سال 201 قمری در زندان مرو درگذشته است.

تا اوایل قرن چهارده خورشیدی خبری از محل دفن او در جوار شهر مشهد نبوده است. چنانکه در کتاب مرآت السفر که شرح سفر ناصرالدین شاه در سال 1300 به مشهد است، به زیارتگاه اباصلت، اشاره شده اما خبری از آرامگاه خواجه مراد نیست. ظاهرا حاج محمدعلی درویش پس از احداث مقبره نوین خواجه اباصلت در سال 1310 خورشیدی، برای اعتبار بخشی به مقبره منسوب به خواجه مراد هم کوشیده و در سال 1320 بنایی نو بر سر قبر وی ساخته است.

با اینکه مورخان، زمان درگذشت هرثمه را سال 201 قمری نوشته‌اند، بعضی از منابع اخیر زمان فوت وی را سال 210 ذکر کرده‌اند و او را راوی شهادت حضرت رضا(ع) در سال 203 قمری معرفی کرده‌اند.  

 فعالیت‌های عمرانی و فرهنگی زیارتگاه

از حدود سال 1365 اداره کل اوقاف خراسان مسئولیت اداره خواجه مراد را بر عهده گرفته است. حجت‌الاسلام خاکی به تغییرات و برنامه‌های عمرانی و فرهنگی این زیارتگاه اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: در سال‌های اخیر فعالیت‌های عمرانی متعددی در این مکان انجام شده است. از جمله افزایش حدود 400متر به زیربنای آرامگاه، آینه‌کاری، ایجاد رستوران، پارکینگ، مکانی برای اسکان زائران و اکنون طرح توسعه‌ برای ساخت صحنی به نام حضرت زهرا(س) در حال اجراست. البته با کمبودهایی برای احداث این صحن مواجه هستیم که امیدواریم با کمک خیران بتوانیم کار احداث این صحن را به زودی آغاز کنیم.

وی در انتها با اشاره به برنامه‌های فرهنگی این مکان می‌افزاید: در طول مناسبت‌های مختلف برنامه‌های مناسبتی و فرهنگی متعددی داریم. خادمان این زیارتگاه برای زائرانی که به صورت گروهی می‌آیند، به معرفی شخصیت هرثمه بن اعین اقدام می‌کنند. درهای این زیارتگاه از ساعت 6صبح تا 21 به روی زائران همواره گشوده است و آن‌ها می‌توانند حتی با اتوبوس برای زیارت به این مکان بیایند.