گذری بر ره‌باغ‌های حرم؛ سلام زائران از «بهشت» تا «طوبی»
خیلی از ما وقت مرور خاطرات زیارت در چند دهه گذشته، یاد روزهایی می‌افتیم که با پای پیاده از کوچه‌پس‌کوچه‌های اطراف حرم‌مطهر برای پابوسی آقا امام‌رضا(ع) مشرف می‌شدیم تا این‌گونه به ساحت ولی‌نعمتمان عرض ارادت کنیم. مسیرهای پیاده‌ای که با آغاز طرح نوسازی اطراف حرم‌مطهر از بین رفت یا در میان پروژه‌های نو گم و کم‌رنگ شد. این اتفاق همه ما را به روزهایی رساند که درست تا نزدیک‌ترین نقطه به حرم‌مطهر با خودرو برویم و به‌جز رقم‌زدن ترافیک و شلوغی در مجاورت این بارگاه نورانی، فراموش کنیم این فرهنگ زیبای پیاده تا زیارت را.
مجموع این اتفاقات و شور مسئولان برای زنده‌کردن فضاهای سبز گذشته اطراف حرم‌مطهر باعث شد طرحی با نام «ره‌باغ» متولد شود. طرحی که نه‌تنها جایگزین بوستان در شرایط محدودیت تملک زمین در این محدوده باارزش اقتصادی شد، بلکه پیوستگی حرکت پیاده از کوچه‌پس‌کوچه‌ها را همراه با بهره‌مندی از فضایی دل‌نشین و باطراوت و سبز تأمین کرد.
جالب اینکه نقش درنظرگرفته‌شده برای هریک از این ره‌باغ‌ها در کنار زنده‌کردن فرهنگ قدیمی تشرف، حفظ تداوم بصری مجموعه حرم‌مطهر بود. به همین دلیل است که از هر ره‌باغی پیاده راهی حرم بشوید، نمایی از حرم امام‌رضا(ع) چشمتان را پر می‌کند.
البته در کنار این مهم تقویت پیوند فرهنگی زائران، تدارک گذر سبز و برخورداری از آرامش برای ورود به حوزه زیارت، تداوم حرکت ایمن و آسوده عابران پیاده، افزایش کیفیت زیست‌محیطی با استفاده از عنصر آب و گیاه، خروج راحت زائران در شرایط اضطرار و دسترسی آسان زائر به فضایی برای استراحت از دیگر اهداف احداث ره‌باغ‌هاست.
آنچه هست، اینکه از این ره‌باغ‌ها که در نخستین قدم به نام امام هشتم(ع) در هشت محور طراحی شد، در یک دهه گذشته ساخت شش مورد آغاز و درصد زیادی هم تکمیل شده است.
طوبی، رضوان، سلام، بهشت، حضرتی (پردیس) و حضرت زهرا(س) ازجمله همین ره‌باغ‌هاست که احداثشان در این شلوغی بصری ساختمان‌های اطراف حرم‌مطهر باعث شده است تصویر زیبای بارگاه منور رضوی قبل از زیارت مقابل چشممان زنده شود. با تمرکز روی همین ویژگی ره‌باغ‌ها، در این شماره نگاهی انداختیم به این مسیرهای پیاده سبز و زیبا.
روبه‌روشدن با هویت مشهد در ره‌باغ بهشت
اگر میخواهید یک گردش تاریخی‌مذهبی در یک زمان محدود داشته باشید، استفاده از ره‌باغ بهشت برای رسیدن به حرم امام‌رضا(ع) بهترین گزینه است. زائری که زمان کمی برای زیارت دارد و از ترافیک و شلوغی‌های شهر هم فراری است، عبور از ره‌باغ بهشت را می‌تواند تجربه کند.
با واردشدن به این مسیر، می‌توان تجربه حضور در قدیمی‌ترین و با هویت‌ترین معابر مشهد را کسب کرد. از کنار خانه‌هایی با درهای قدیمی و چوبی عبور کنید و مغازه‌هایی را که هنوز به سنت قدیم تسبیح و مهر می‌فروشند، ببینید. مسیرهای این ره‌باغ پرپیچ‌وخم و جذاب است و از کوچه‌های متنوعی می‌توان به این مسیر رسید.
در بخشی از این مسیر، مسجد امام‌حسن‌مجتبی(ع) (خردو) دیده می‌شود که شهرداری آن را حفظ کرده است، اما به‌دلیل مرمت برای نمازخواندن مهیا نیست
از اینجا تا خانه احیاشده داروغه راه کوتاهی وجود دارد. حسینیه داروغه را هم می‌توان در این مسیر دید. به‌دلیل اماکن و بافت قدیمی که وجود دارد، خیلی تزیینات جدید دیده نمی‌شود، اما درخت‌ها پابه‌سن گذاشته‌اند و فضای سبز، تکمیل‌کننده رنگ‌هاست. همین هم باعث شده است ظهر گرم و آفتابی در این ره‌باغ به یک هوای مطبوع و خنک تبدیل شود.
در این مسیر فضاهای دنج و پاتوق‌مانند برای استراحت وجود دارد. همچنین فضای بزرگی با وجود چند سکو در اطرافش این نوید را می‌دهد که در روزهایی مراسم یا تعزیه هم اجرا شود. در بخشی از این مسیر، مسجد امام‌حسن‌مجتبی(ع) (خردو) دیده می‌شود که شهرداری آن را حفظ کرده است، اما به‌دلیل مرمت برای نمازخواندن مهیا نیست.
همچنین، سردر زیبایی از خانه تاریخی اسماعیلی که با روش دوباره‌چینی در این ره‌باغ اجرا شده است، خیلی از زائران را برای گرفتن عکس یادگاری نگه می‌دارد. فضای پارک خودرو در اطراف آن هم بسیار زیاد است.
در مسیر این ره‌باغ هم نبود آب‌سردکن و سرویس بهداشتی توی ذوق می‌زند. البته وجود برخی کارتن‌خواب‌ها در گوشه‌وکنار فضاهای پاتوق‌مانندش، احساس امنیت را کم می‌کند.
مساحت: 11 هزارمترمربع
بولوار شهید شوشتری9 (شهید نواب‌صفوی10)
اعتبار هزینه‌شده: بیش از 4میلیارد تومان
تاریخ افتتاح: سال1400
یک پیاده‌روی عاشقانه در ره‌باغ حضرت زهرا(س)
سقف آسمان، درختان تازه‌قدکشیده، سبزه‌های نورسیده، جوی‌های روان و مسیر دل‌باز، می‌شود یک توصیف کلی از جدیدترین ره‌باغی که زائران را به ملجأ آرامش و مهربانی می‌رساند. ورودی بزرگ و سازه‌های آجری این ره‌باغ، شروع خوبی است تا با پیاده‌روی در فضای امن و بزرگ، زائر خودش را برای زیارت آماده کند.
به‌جز فضای سبز و آب‌نماها، در فضاهای اطراف این ره‌باغ یک چیزی آن را خاص کرده است؛ آن‌هم دیوارنوشته جملات گوهربار حضرت فاطمه زهرا(س) یا درباره ایشان است. زائر آن‌ها را می‌تواند سمت راست و چپ خود روی دیوارها ببیند و صبح و ظهرها هم در این فضای دل‌نشین با صدای پرنده‌ها و شب‌ها هم با نورپردازی‌های زیبا آرامش بگیرد.
اینجا همه‌چیز دست‌به‌دست هم داده است تا زائر با خیال زیارت به حرم امام‌رضا(ع) برسد. مهمان‌سراها و هتلهای اطراف این مزیت را دارند که مسافرانشان با این دسترسی خوب به حرم‌مطهر برسند.در میان مسیر نیمکت و فضا برای استراحت وجود دارد تا زائران کمی خستگی در کنند. راه طوری ساخته شده است که زائر و مسافر بتواند با پهن‌کردن زیرانداز اتراق کند و ساعاتی را برای صرف ناهار یا شام در آرامش بگذراند.
با وجود این ره‌باغ، زائر مجبور نیست مسیر پرترافیک و شلوغ طبرسی را برای رسیدن به حرم طی کند، بلکه با پارک خودرو در پارکینگ‌های فراوان اطراف این ره‌باغ می‌تواند پیاده خودش را به حرم مطهر برساند. همچنین قرار است در این ره‌باغ کوچه سیاه‌آب و پرنده‌فروش‌ها که پیش از این تخریب شده بود نیز بازسازی شود.شاید تنها چیزهایی که در این ره‌باغ منظور نشده است، وجودچند سایه‌بان متنوع برای روزهای گرم و تابستانی، سقاخانه و سرویس بهداشتی باشد.
مساحت: 22هزار مترمربع
بولوار شهید شوشتری (میدان امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر)
اعتبار هزینه‌شده: هزار میلیارد تومان
تاریخ افتتاح: سال1401
عبور از بازارهای قدیمی مشهد در ره‌باغ سلام
ورودی ره‌باغ سلام با ره‌باغ بهشت فاصله چندانی ندارد، اما این دو فضاهای متنوعی نسبت به هم دارند. هرچه فضای ره‌باغ بهشت مسکونی بود، ره‌باغ سلام فضایی پررونق و با کسب‌وکار دارد. اینجا بافتی قدیمی است که برخی مغازه‌هایش در اثر ساخت‌وسازهای سال‌های قبل از بین رفته‌اند و برخی دیگر مقاومت کرده‌اند.
مجسمه‌ای از خدمت خادم به زائر هم در این فضا وجود دارد که انگشتر فیروزه در دست خادم، نشانی از هویت خراسان است
خانه‌های قدیمی با درهای چوبی هنوز اینجا وجود دارد؛ هرچند تقریبا همه به مهمان‌سرا تبدیل شده‌اند. شب‌های این ره‌باغ شلوغ و پرجمعیت‌تر است، چون هم فضای استراحت دارد و هم فضای بازار. ابتدای مسیر، ورودی هفتم بازار امین را می‌بینیم و بعد راسته‌ای از مغازه‌های کوچک و کم‌مساحت چسبیده به هم.
طوری که سمت چپ بازار است و سمت راست فضای سبز. مجسمه‌ای از خدمت خادم به زائر هم در این فضا وجود دارد که انگشتر فیروزه در دست خادم، نشانی از هویت خراسان است. بعد از آن هم بازارچه هدایت را می‌بینیم که انتهای آن و سمت چپش به حرم‌مطهر می‌رسد.
این مدل ورودی جالب به‌سمت حرم‌مطهر زنده‌کننده ورودی به حرم از بازارهایی همچون زنجیر در گذشته مشهد است.بازارچه هدایت بنای اصیل و طراحی قدیمی دارد، اما محصولاتی که در این بازار فروخته می‌شوند، سنخیتی با فضای سنتی و هویتی اینجا ندارد. فضای سبز و آب‌نماهای مسیر ره‌باغ سلام همان خنکی و سایه دل‌نشین ره‌باغ بهشت را نیز دارد. این را هم باید اضافه کرد که در این ره‌باغ آب‌سردکن و سرویس بهداشتی در مسیر وجود ندارد.
مساحت: 9هزار 500مترمربع
بولوار شهید شوشتری11 (شهید نواب‌صفوی10)
تاریخ افتتاح: سال1398
کوتاه‌ترین مسیر به حرم با ره‌باغ طوبی
ره‌باغ طوبی که به آن کوچک‌ترین مسیر سبز می‌گویند، اولین و شاید نزدیک‌ترین ره‌باغی است که ساخته شد.
درخت‌های بزرگ و جاافتاده و فضای سبز کامل از ویژگی‌های آن است. به‌دلیل نزدیک‌بودن و البته قدیمی‌بودن آن شاهد حضور زائران بیشتری هستیم. این مسیر در فاصله بسیار کمی زائران را به حرم می‌رساند و در اطرافش به‌ویژه در بولوار ته‌پل‌محله فضای خوبی برای پارک رایگان دارد. البته زائران بیشتر در اینجا استراحت می‌کنند یا منتظر می‌مانند. شاید وجود المان‌ها یا نمادهای فرهنگی و مذهبی در این ره‌باغ به کامل‌کردن آن کمک کند.
مساحت: 4هزارو500 مترمربع
آیت‌االلهشیرازی3 (ته‌پل‌محله یک)
تاریخ افتتاح: سال1397
چشم در چشم گنبد طلا از ره‌باغ حضرتی
از ره‌باغ‌هایی که می‌شود پیاده در آن قدم برداشت و چشم در چشم گنبد و گلدسته‌های زیبای حرم‌مطهر شد، ره‌باغ حضرتی است که در گذشته بخشی از آن با نام پردیس افتتاح شد. این ره‌باغ که خیابان 17شهریور را به حرم وصل می‌کند، از میدان شهید حججی تا صحن جامع مسیر پیاده‌روی خوبی دارد و از گذرهای قدیمی تشرف به حساب می‌آید.آنچه این مسیر را منحصربه‌فرد کرده، وجود خانه شش شهید در مجاورت آن است که با عکس و تابلو شهدا نشانه‌گذاری شده است. این ره‌باغ زائران را به کوچه محمدیه می‌رساند. کوچه‌ای که تا چشم کار می‌کند، خانه تاریخی و حسینیه دارد. کوچه محمدیه از قدیم تاکنون از مسیرهای اصلی تشرف زائران پیاده بوده است. در این ره‌باغ که با نیمکت‌هایی فراوان فضاآرایی شده است، مسجد تاریخی حجتیه، از کوچک‌ترین مسجدهای منطقه ثامن، نیز مرمت شده است. البته این ره‌باغ طبق طرح اولیه برای کامل‌شدن هنوز به تملک نیاز دارد.
مساحت: 13هزار مترمربع
بولوار شهید حاجی‌حسنی کارگر7
تاریخ افتتاح: سال1399
اشعار شاهنامه ورد زبان پهلوانان است 
اولویت کسب و کار حاج اکبر، کرامت زائران است 