ردپای هویت نوغان درمسجد الرضا(ع)

نوغان9 کوچه‌ای در حوالی بارگاه امام‌رضا(ع) است که مسجدالرضا(ع) هویتی تاریخی به آن بخشیده است.
وارد کوچه که می‌شویم، چند قدم آن‌طرف‌تر در ورودی مسجد به چشم می‌خورد. زنانه و مردانه ندارد. همه از همین در وارد حیاط مسجد می‌شوند. دورتادور صحن حیاط وسایل مربوط به مراسم عزاداری امام‌حسین(ع) حال‌وهوای محرم را دارد.

حوالی اذان ظهر است و خادم مسجد در حال دم‌کردن چای و آماده‌کردن قندان‌ها و سینی فنجان‌ها برای پذیرایی از نمازگزاران است. محراب و فضای داخل مسجد به‌گونه‌ای آراسته و نورپردازی شده است که حال‌وهوای عاشورا را به هر بیننده‌ای القا می‌کند.
حضور در این صحن و سرا جان و دلت را به کربلای سال61 قمری گره می‌زند و آرامش عجیبی را برایت به ارمغان می‌آورد.

وقتی علت و ریشه این حس‌وحال را از حاضران که در انتظار آوای اذان و شروع نماز جماعت روی سجاده‌شان نشسته‌اند، جویا می‌شویم، تاریخی شفاهی را برایمان نقل می‌کنند. در میان نوغانی‌های قدیم مشهور است که پس از شهادت امام رضا(ع)، پیکر مطهرشان از این محل و این نقطه تشییع شده است.

نوغان شهری باستانی در ولایت توس و مجاور روستای سناباد بوده است؛ شهری که امروز از آن فقط نام یک محله باقی مانده که در مشهد حل شده است. با این حال نامش با امام‌رئوف(ع) گره خورده است. مردمان خون‌گرم و صمیمی نوغان همواره نوحه‌خوان شهادت غریبانه حضرت رضا(ع) بوده‌اند.

سیدمحمد ظریفیان‌سعادتی، از قدیمی‌های محله نوغان، نزدیک به چهار دهه است که در این مسجد بی‌دریغ و صادقانه خدمت می‌کند. او از زمانی‌که پدربزرگ و پدر خدابیامرزش در این مسجد بروبیا داشتند و نمازهای روزانه را در این مکان می‌خواندند، خاطره دارد.

40 سال خدمت در مسجدالرضا(ع)

28ساله بود که شیخ‌ذبیح‌الله خادم مسجد، هر زمان به جبهه اعزام می‌شد یا کاری برایش پیش می‌آمد، کلید مسجد را به سیدمحمد می‌داد که در مسجد را باز کند و حواسش به کارها باشد.

آن زمان امام‌جماعت مسجد حاج‌آقاحسین بلخی بود که بعد از پدر مرحومش عهده‌دار اقامه نماز جماعت شده بود. او به سیدمحمد پیشنهاد کرد که بعد از شیخ‌ذبیح‌الله مسئولیت مسجد را بپذیرد. سیدمحمد ابتدا زیر بار نمی‌رفت و گفت که این کار سختی است و از توان من خارج است، اما حاج‌آقا خطاب به او گفت: «اگر نمی‌توانستید، چگونه در نبود شیخ‌ذبیح‌ا... امور مسجد را به دست گرفتید؟!».

سیدمحمد می‌گوید: درخواست حاج‌آقا و تمرد من برای قبول‌نکردن وظیفه سنگین خادمی مسجدالرضا(ع) ادامه داشت تا اینکه خدابیامرز با تأکید گفت: «آقاسیدمحمد، دست ما و پدر و مادر شما در یک کاسه رفته!»

او مهم‌ترین ویژگی مسجدالرضا(ع) را به روایت «زنان نوغان» برمی‌گرداند و می‌گوید: برخی روایت می‌کنند هنگام شهادت امام هشتم(ع) زنان نوغان مهریه‌هایشان را به همسرانشان بخشیدند

همین کلام کافی بود تا سیدمحمد بدون معطلی و بی‌قیدوشرط خادمی مسجد را قبول کند و این‌گونه شد که از همان زمان سیدمحمد وارد این وادی شد و عشق به خدمت در خانه خدا و در جوار حرم مطهر حضرت رضا(ع) آن‌چنان پابندش کرد که دیگر به هیچ بهانه‌ای توان دل‌کندن از این صحن و سرا را ندارد. او در همه این سال‌ها به اندک درآمدی که حالا به ماهی یک‌میلیون تومان رسیده است، قناعت کرده، اما هرگز حتی در ذهنش هم به بازنشستگی فکر نکرده است.

او مهم‌ترین ویژگی مسجدالرضا(ع) را به روایت «زنان نوغان» برمی‌گرداند و می‌گوید: برخی روایت می‌کنند هنگام شهادت امام هشتم(ع) زنان نوغان مهریه‌هایشان را به همسرانشان بخشیدند و با تهیه شاخه‌های گل راهی تشییع پیکر مطهر حضرت رضا(ع) شدند و آن‌گونه که از پدرانمان سینه به سینه نقل کرده‌اند، زنان نوغان اولین کسانی بودند که مویه‌کنان در جوار پیکر پاک فرزند فاطمه(س) حاضر شدند.

از آن روزگار زنان نوغان هرسال در سالروز این فراغ غریبانه با راه‌انداختن دسته‌های عزاداری به سوی حرم مطهر حرکت می‌کنند و پیکر نمادین امام مهربانی را تشییع می‌کنند. مراسمشان هم از سال‌های گذشته با نام «سوگواره زنان محله نوغان» شهرت پیدا کرده است.

تغییرات ظاهری مسجدالرضا(ع)

وسعت این مسجد بیش از 250مترمربع است. سنگی قدیمی‌در گوشه‌ صحن حیاط مسجد روی دیوار نصب شده است که قصه ساخت مسجد و تجدیدبنای آن به کوشش یک فرد خیر روی آن نوشته شده است.

حسین جلیلی بیش از شانزده سال است که امام‌جماعت مسجدالرضا(ع) است و علاوه بر این به‌عنوان فعال اجتماعی که در امور خیرخواهانه نقش مؤثری دارد، نیز شناخته می‌شود.

 او که متولد و بزرگ‌شده محله نوغان است، می‌گوید: اداره اوقاف باید کارشناس خبره‌ای برای بازخوانی و تشخیص آنچه روی این سنگ نقش بسته است، معرفی می‌کرد، اما هنوز این اتفاق نیفتاده است. آن‌طور که ما از نوشته‌ها متوجه شدیم، فردی که وضع مالی خوبی داشته، اقدام به تجدیدبنا کرده است.

شکل مسجد در این سال‌ها تغییر کرده است. مسجد دارای گنبد و گلدسته بوده، پایه‌های ضخم و قطوری داشته و داخل صحن حیاطش حوض و چاه آبی بوده است که از آن آب بالا می‌کشیدند، داخل حوض می‌ریختند و با آن وضو می‌گرفتند.

از دیگر نشانه‌های مسجد قدیم می‌توان به وجود سه اصله درخت در حیاط آن اشاره کرد. برای ورود و خروج بانوان و آقایان هم ممرهای جداگانه‌ای داشته و در قسمت پایینی مسجد، سردابی برای تهویه تعبیه شده است. فضای مسجد از ابتدای ساخت بنا تاکنون بارها بازسازی و مرمت شده و در کتیبه‌های دورتادور مسجد نیز به آن اشاره شده است.

به گفته جلیلی، سال‌ها پیش، نمازگزاران این مسجد بیشتر بومی‌ها و قدیمی‌های نوغان بودند، اما با اجرای طرح‌های پیرامونی اطراف حرم‌مطهر، دیگر خبری از قدیمی‌ترها نیست و بیشتر زائران مضجع شریف و کسبه اطراف در این مسجد رفت‌وآمد می‌کنند و برای نمازهای جماعت و برگزاری مراسم در مناسبت‌های مختلف حاضر می‌شوند.

عزاداری طلبه‌های پاکستانی

از قدمت مسجدالرضا(ع) که بگذریم، فعالیت‌های اجتماعی مسجد به معنای ایجاد فضای همدلی و همراهی درخور توجه است. کمک‌هایی نیز هم در قالب بسته‌های معیشتی و هم در پوشش خدمات درمانی به خانواده‌های نیازمند و طلبه‌های پاکستانی ارائه می‌شود.

در مواردی هم خانه این افراد تجهیز شده و امکانات ضروری که نیاز داشتند، ازجمله گاز و آب‌گرم‌کن و یخچال برایشان فراهم شده است.
حالا چندین سال است که عزاداری‌های دهه اول محرم را همین طلبه‌های پاکستانی در مسجدالرضا(ع) پوشش می‌دهند؛ مراسمی که حزن عجیبی را به دل حاضران و نمازگزاران می‌نشاند. برنامه‌های سوگواری امام‌حسین(ع) و شهدای کربلا در این مسجد هر شب با پذیرایی شام از عزاداران اباعبدا...(ع) پایان می‌یابد.