سعدآباد؛ قلب ورزش مشهد

مجموعه ورزشی تختی، قدیمی‌ترین ورزشگاه مشهد است. در آیینه تاریخ این سؤال اساسی وجود دارد که روند شکل‌گیری این بنای هویت‌ساز چگونه و مربوط به چه زمانی بوده است؟ تختی که پیش از پیروزی انقلاب اسلامی «سعدآباد» نامیده می‌شد، امروز کهنه ورزشگاه شهر است که قامت خمیده و شمایلش به پیر فرتوتی می‌ماند که جان از تنش به در شده و غرور تاریخ پا بر جایش داشته است. 

بیست‌و‌ششمین روز از مهر‌ پاییزی به نام روز تربیت‌بدنی نام‌گذاری شده و در این میان مرور خاطرات و جست‌وجو در هویت تاریخی قدیمی‌ترین بنای سخت‌افزاری ورزش شهر خالی از لطف نیست. جست‌وجویی که البته پر بود از ضد‌و‌نقیض‌های اسناد موجود تاریخ و روایت‌های ناموجود زبان شفاهی، آن‌ها که عمرشان به جوانی ورزشگاه تختی شهر یا همان سعدآباد قد می‌دهد.

پیش از سعدآباد

به روایت مطبوعات، پیش از ایجاد نخستین ورزشگاه مشهد، بیشتر فعالیت های ورزشی به جز دومیدانی، تیراندازی و رشته هایی از این دست که در میدان مشق قشون برگزار می شده، علاقه مندان برای شرکت یا تماشای باقی مسابقات مانند فوتبال، آکروبات بازی، و...به کلوپ فردوسی که زیر نظر انجمن فردوسی اداره می‌شده( هم زمان با پهلوی اول ایجاد شده است) می رفتند.

 این مکان بعدها (پس از برگزاری هزاره فردوسی و مسابقات چند ماهه ای که در واقع، صورتی جشن گونه داشته) به حیاط دبیرستان فردوسی کشیده می شود، به طوری که تا پیش از ساخت ورزشگاه، مکان عمده مسابقات در دو مکان کلوپ یا دبیرستان فردوسی بوده است. 

[4849]

بعدها با بیشتر شدن گرایش به ورزش، نیاز به وجود یک ورزشگاه در شهر احساس شد و آن قدر قوی شد که سرانجام به ایجاد یک ورزشگاه ختم شد. ورزشگاهی که اسناد ماجرای ساختنش را این طور روایت می کنند:

1320؛ دویدن به دور آمال و آرزوها

روایت دقیق است: «روز پنجم فروردین 1320 مسابقه دوومیدانی در زمین سعدآباد با حضور آقای پاکروان استاندار و آقای صادقی نژاد و اعضای انجمن ملی تربیت بدنی و جمعیت زیادی از علاقه مندان به ورزش انجام گرفت.» این عین عبارتی است که در سالنامه ورزش خراسان به تاریخ انتشار اردیبهشت 1325 ذکر شده است عبارتی که در خلال گزارش برگزاری مسابقات دوومیدانی قهرمانی کشور در مشهد به آن اشاره شده است. 

در ادامه این سند تصویری از دویدن «معانی» قهرمان مشهدی دو 400 متر این مسابقات لحظه ای قبل از رسیدن به خط پایان منتشر شده است. عکسی که نشان می دهد آن موقع ورزشگاه سعدآبادی به معنای واقعی کلمه وجود نداشته و تنها خط کشی متداولی به روی مثلا تارتان خاکی گرداگرد زمینی کشیده شده است و مردم هم ایستاده در کنار این خط مشغول تماشای دویدن دوندگان هستند. 

رویای داشتن یک ورزشگاه در مشهد، سال 1325 خورشیدی به شکل یک درخواست از سوی ورزشکاران با شخص اول مملکت مطرح می شود

البته برخی از بزرگان ورزش خراسان که در آن دوران حیات داشتند، در اظهارات تاریخ شفاهی شان متذکر شدند که آن موقع زمین خاکی بزرگی در محل کنونی ورزشگاه سعدآباد وجود داشته که همیشه بچه ها در آن فوتبال بازی می کردند. رویای داشتن یک ورزشگاه در مشهد، سال 1325 خورشیدی به شکل یک درخواست از سوی ورزشکاران با شخص اول مملکت مطرح می شود.

 ورزشکاران در بخشی از این درخواست می نویسند: «استدعا داریم، آرزوهای قلبی جوانان خراسان را مورد توجه قرار داده از محل عطیه ملوکانه یا بودجه آستان قدس امر به ساختمان استادیوم آبرومندی که دارای زمین چمن و وسائل کامل باشد، بفرمایند تا ورزشکاران استان نهم در فروردین آینده بتوانند از فوتبالیست های کشور پذیرایی نمایند.» 

این نگاشته تاریخی بر برگ اول نخستین سالنامه ورزش خراسان است که در اردیبهشت 1325، چنان که گفته شد از سوی منتشرکنندگان به رشته تحریر درآمده و نشان می دهد دست کم تا آن مقطع شهر مشهد از داشتن زمین چمن یا بهتر بگوییم استادیوم آبرومند فوتبال محروم بوده است.

 سندی که مؤید این مطلب است که ورزشگاه تختی به معنای استادیوم دارای زمین چمن فوتبال تا سال 25 ساخته نشده است. البته شواهد و اسناد تاریخی نشان می دهد این عریضه نویسی متملقانه هم چندان کارساز نیفتاده و ورزشگاه سعدآباد نه به آن زودی بلکه سال ها بعد ساخته شده است.

1331؛ ازحوضچه شنا تا ساخت ورزشگاه

روزنامه «آفتاب شرق»، یکی از دو روزنامه اصلی دهه 20 و 30 خورشیدی که در کنار «خراسان» در شهر مشهد منتشر می شدند در مطلبی آورده است؛ «استخر شنای کوهسنگی قدیمی ترین استخر شهر مشهد است.»

 ادعایی که شنیده های شفاهی تاریخ مشهد از لسان پیشکسوتان ورزش استان چون منوچهر نقافی، حسن باغبان، حسین نخعی شریف و... هم بر آن صحه می گذارد. با این همه، روزنامه خراسان در شماره سه شنبه چهارم آذر سال 1331 نگاشته ای دارد که سند تاریخی دیگری محسوب می شود. سندی درباره استخر شنایی که در میدان سعدآباد ساخته شده و امروز همان استخر مشهور «شهید حججی» است.

خراسان در این شماره خود آورده است: «در جلسه انجمن ملی تربیت بدنی خراسان در سال 1331 با تهیه یک استخر که بتوان از آن برای تمرین شناگران استفاده کرد و ضمنا از آب آن اقدام به مشروب کردن چمن میدان فوتبال بشود، موافقت شد.

 به همین منظور، آقای ملکی مدیرعامل انجمن ملی تربیت ‎بدنی و آقای بهادری معاون اداره فرهنگ، عصر روز دوشنبه 3 آذرماه سال 1331 از میدان سعدآباد بازدید و ضمن تعیین محل استخر، دستور مقتضی نسبت به تهیه استخر به اندازه 50در15 متر صادر کردند و مقدمات امر تهیه شده و به زودی نسبت به حفر این استخر اقدام خواهد شد. قرار شده است پس از پایان تکمیل استخر مزبور که تا تیر 1332 خاتمه خواهد یافت، بلافاصله اقدام به تهیه میدان چمن فوتبال بشود.» 

این مطلب خراسان مؤید آن است که تا آن زمان هم هنوز زمین چمن فوتبال در میدان سعدآباد مشهد دایر نشده بوده و با وجود گذشت شش سال از درخواست جامعه ورزش خراسان، الطاف ملوکانه شخص اول مملکت شامل حال ورزش استان نشده است.

رهبر معظم انقلاب پیشنهاد تغییر نام ورزشگاه سعدآباد را در آبان 1357 مطرح کردند
سعدآباد، ‌«تختی» شد

ورزشگاه پیر شهر چه در دهه20 خورشیدی و چه در سال های ابتدایی دهه 30 دایر شده باشد، به هر تقدیر حالا عمری قریب به هفتاد و اندی سال دارد. آنچه در اسناد مکتوب و تاریخ شفاهی این بنای هویتی ورزش مشهد ذکر شده همه بیانگر آن است که روند شکل گیری مجموعه ورزشی تختی به یک باره نبوده و طی سالیان متمادی رفته رفته بخش های مختلف این مجموعه از زمین چمن بگیرید تا پیست تارتان و سالن کشتی ساخته شده است. 

اما مسئله مهم دیگری که درباره این ورزشگاه مطرح است، تغییر نام آن از «سعدآباد» به «تختی» است. شاید بسیاری بر این گمان اند که این تغییر نام از حیث زمانی بعد از انقلاب اسلامی صورت گرفته اما جالب است بدانید در کشاکش مبارزات انقلابی در سال 57 و در جریان یکی از سخنرانی های رهبرمعظم‌انقلاب، حضرت آیت الله خامنه ای در این ورزشگاه، نام استادیوم «سعدآباد» به «تختی» تغییر کرده است. 

در کشاکش مبارزات انقلابی در سال 57 و در جریان یکی از سخنرانی های رهبرمعظم‌انقلاب، حضرت آیت الله خامنه ای در این ورزشگاه، نام استادیوم «سعدآباد» به «تختی» تغییر کرده است

جریان از این قرار است که هم زمان با اوج گیری مبارزات انقلابی، اقشار مختلف مردم مشهد به خصوص فرهنگیان شانزدهم آبان 57 اجتماعی بزرگ در این استادیوم برگزار می کنند. سخنران این برنامه هم آیت الله خامنه ای بوده اند که در بخشی از سخنانشان نام این استادیوم محل تجمع را به نام مرحوم «غلام رضا تختی» تغییر دادند. بعد از این سخنان، مردم با تکبیر و صلوات، این مسئله را تأیید می کنند و نام این ورزشگاه از آن پس تغییر می کند. در بخشی از این سخنرانی آمده است:

«جامعه ورزشکاران و به خصوص جامعه کشتى گیران و همچنین همه ورزشکاران مسلما مانند دیگرِ برادران و خواهران خود از این رنج مى برده اند که یک چنین منطقه اى در شهر و یک چنین فضائى و این چنین تجهیزاتى هرگز نمى توانسته است با آرمان هاى مذهبى و ملى آن ها هماهنگ باشد.

 حتى تاکنون نمى توانستند یک قهرمان محبوبشان را - اجازه بدهید به توصیه برادران بگویم یک پهلوان محبوبشان را، اسم قهرمان را تکرار نکنیم - یک پهلوان محبوبشان را که نمودار آزادگى جمع ورزشکار این ملت بوده است، نمى توانستند از او یک عکس حتى در این محوطه وسیع نصب کنند، نمى توانستند حتى نام او را بیاورند، زیرا جرم او این بود که سال ها پیش - سال ها پیش شاید حدود دوازده، سیزده سال پیش - این احساسى را که امروز همگانى شده است، داشت. 

در این محیط احساس خفگى مى کرد و این احساس را بروز مى داد و به خاطر همین {و به خاطر همین } شجاعت ها و شهامت ها بالأخره جان خود را از دست داد. برادران ما، هم جامعه معلمین، که میزبانان ما و میزبانان بسیار عزیز ما هستند و سپاس همه ما بر آن ها و نثار آن ها و همچنین جامعه ورزشکاران و به خصوص کشتى گیران پیشنهاد کردند، من این پیشنهاد را در معرض میل و دید برادران و خواهران مى گذارم، اگر خواستید تصویب مى کنید و اگر تصویب کردید، حق با مردم است، حق با ملت است، همان، خواهد شد. پیشنهاد مى کنند که این استادیوم را به نام پهلوان غلامرضاى تختى نام گذارى کنید.»

«ثامن» به یاری «تختی» آمد

ورزشگاه تختی رفته رفته و با گذر زمان دیگر نمی توانست نیاز جامعه رو به پیشرفت ِ ورزش خراسان را پاسخگو باشد. این بود که در سال 1373 زمینی به مساحت 400 هکتار برای ساخت مجموعه دهکده المپیک آسیایی ثامن الائمه در جاده شاندیز اختصاص داده شد. کلنگ احداث این پروژه عظیم دو سال بعد زده شد و بعد از 9 سال(1384) زمین چمن این مجموعه افتتاح شد تا فوتبال استان از تختی به ثامن نقل مکان کند.

در کنار آن چند سالن و زمین دیگر از جمله پیست دوچرخه سواری، پیست اتومبیل رانی، سالن ژیمناستیک و... در این مجموعه راه افتاد اما متأسفانه بخش اعظمی از پروژه دهکده المپیک آسیایی ثامن نیمه تمام ماند و هنوز بعد از گذشت بیش از یک دهه خبری از تکمیل آن نیست. پروژه ای که گرفتار نا بسامانی های اعتباری شد و بعید است دیگر زیر بار فراموشی تاریخ کمر راست کند.

سومین مجموعه به نام امام هشتم(ع)

سومین مجموعه ورزشی مشهد که بی تردید مدرن ترین و بهترین آن به حساب می آید، ورزشگاه امام رضا (ع) است. ورزشگاهی که در دل شهر واقع و به همت آستان قدس رضوی ساخته شده است. این ورزشگاه که علاوه بر زمین چمن، برایش 10 سالن ورزشی هم در زیر جایگاه تماشاگران تعبیه شده است در سال 1395 افتتاح شد.

 بیست و پنجم شهریور این سال بود که با برگزاری دیدار تدارکاتی بین تیم های فوتبال منتخب مشهد و منتخب کربلا، رسما این مجموعه به بهره برداری رسید. اگرچه مدت ها قبل سالن های این مجموعه مورد استفاده بود، اما حقیقت آن است که با افتتاح رسمی زمین چمن فوتبال، مجموعه ورزشی امام رضا (ع) مشهد حیات یافت.