ابداع جوان محله پنجتن؛ خشک کردن زعفران با کاغذ گراف
زمانی که متولیان دفتر تسهیلگری و توسعه محله پنجتن حمید فرشچی را جوان مبدع این محله معرفی می‌کنند روزهای شلوغ و پرکار برداشت گل زعفران است. پاییز که می‌رسد باد سرخوشانه روی تن گل‌های زعفران می‌نشیند که این روزها کوچه‌پس‌کوچه‌های محله را رنگین کرده است. خیلی از زنان محله یک سال منتظر بوده‌اند پیش از آنکه سوز سرمای زمستان برسد بتوانند با پاک کردن گل، پس‌اندازشان را کامل کنند.
حمید فرشچی که یک عمر دغدغه کمک به پدرش برای کشت و برداشت زعفران را داشته است حالا هم گل توزیع می‌کند هم کنار دستگاهی است که ابداع خودش است.در همه سال‌های تحصیل به فکر به سر انجام رساندن آن بوده است: دستگاه خشک‌کن زعفران. وسط بدوبدوهای این روزها فرصتی می‌شود همان‌طور که گل‌های زعفران روی دست‌های زن‌های محله دست به دست می‌چرخید پای صحبت‌های او بنشینیم.
روایت پیش‌رو داستان جوانی است که با توجه به استعداد، توانمندی و تجاربی که دارد توانسته است از پس مشکلات زیادی برآید. می‌داند سرعت داشتن در انجام فرایند پاک کردن تا خشک کردن زعفران چه تأثیری بر افزایش کیفیت آن دارد و اصلا یکی از مهم‌ترین مراحل برای زعفران صادراتی فرایند خشک کردن آن است. او با توجه به انواع ماشین‌هایی که در بازار هست، مدلی را ابداع کرده است که کیفیت زعفران در بازارهای جهانی حرفی برای گفتن داشته باشد.
اولین گام با همراهی دوستان
حمید فرشچی متولد 1364 است و پس از اینکه مقطع کارشناسی رشته مهندسی برق را با گرایش کنترل ابزار دقیق می‌خواند در بیست‌وچهارسالگی و ابتدای راه جوانی تصمیم می‌گیرد با همراهی عده‌ای دیگر از دوستان فارغ‌التحصیل، شرکتی راه‌اندازی کند.
حمید آقا در سال 1390 اولین گام را برمی‌دارد و زیر نظر اتحادیه صنف خدمات الکترونیک، اولین شرکت را تأسیس می‌کند تا مسیر پیش رو را برای ساخت آنچه در ذهن دارد، هموارتر سازد. تلاش برای ارائه خدمات تخصصی الکترونیکی بخشی از کاری است که او و دیگر همکارانش را به خود مشغول می‌کند، همچون راه‌اندازی خط تولید بسته‌های عسل یک نفره، اما در همان حالی که کار می‌کند به فکر موضوع‌‌های بسیار دیگری نیز هست. برای حل و فصل دغدغه‌هایی که از کودکی با آن‌ها دست و پنجه نرم کرده است نقشه می‌کشد و رؤیاپردازی می‌کند.
سختی‌های خشک کردن زعفران
داستان اختراع و ساخت دستگاه خشک‌کن و الک برقی ویژه زعفران به شغل قدیمی پدرش برمی‌گردد. حمید از کودکی به علت فعالیت پدرش در زمین زراعی کوچکی در شهرستان تربت حیدریه شاهد مشکلاتی بوده است که ذهن کنجکاو او را مشغول می‌کند و هیچ وقت دست از سرش برنمی‌دارد.
می‌گوید: روستا‌های شهناباد، کاریزک و دولت‌آباد در بخش زاوه تربت حیدریه سهم مهمی در تولید زعفران کشور طی سی سال گذشته داشته‌اند و من دیده‌ام کشاورزان برای کاشت و برداشت روی این زمین‌ها چقدر زحمت می‌کشند.
زعفران در گذشته به شکل دسته‌های کوچک (معروف به دخترپیچ) تهیه و روانه بازار می‌شد. زعفران دخترپیچ مشتری چندانی نداشت. پس باید فکری می‌شد تا محصولی تولید شود که مشتریان بیشتری را به سمت خود جلب کند. به‌تدریج موضوع تهیه زعفران نگین (دارای نوک پرچم پهن) پیش آمد که مشتریان بیشتری داشت. در این رابطه فرایند خشک کردن پس از پاک‌کردن، چالشی مهم بود که برای تولید زعفران نگین مرغوب باید آن را مدیریت می‌کردیم.
فرایند خشک کردن پس از پاک‌کردن، چالشی مهم بود که برای تولید زعفران نگین مرغوب باید آن را مدیریت می‌کردیم
آن سال‌ها که چراغ‌های علاءالدین و والور در میان خانه‌ها پیدا بود، کنارش پارچه‌هایی پهن می‌شد برای خشک کردن زعفران، اما این روش برای زعفران‌های صادراتی جواب نمی‌داد.
پشت‌سرگذاشتن روش‌های سنتی
حمیدآقا داستان قدیمی خشک کردن زعفران را که به جرقه یک ایده برای تهیه محصولی بهتر منجر شده است پیش می‌کشد و می‌گوید: در گذشته، پس از برداشت محصول، گل زعفران به صورت کاملا سنتی روی کاغذهای گراف خیاطی پهن می‌شد تا به‌تدریج خشک شود. بعد از آن، برای فروش روانه بازار می‌شد. پس از مدتی روال تغییر کرد و با کمی پیشرفت، سبدهایی طراحی شد تا زعفران‌ها در آن‌ها روی بخاری گذاشته و خشک شود.
روش‌های سنتی دو مشکل اساسی داشت: اول اینکه حرارت زیاد باعث سوختن و از بین رفتن بخشی از زعفران می‌شد. دوم اینکه زعفران به صورت رشته‌ای و به قول معروف نگین نمی‌شد. این موضوع برای از دست دادن بازار به‌ویژه مشتریان زعفران در کشورهای حوزه خلیج فارس کافی بود.
به‌تدریج دستگاههایی ساخته شد تا بتوانند با حرارت‌دهی و مکش مناسب رطوبت زعفران، محصولی به‌مراتب مرغوب‌تر تهیه کنند. دیدن این دستگاه‌ها او را ترغیب می‌کند که در این مسیر سعی خود را بکند.
حمیدآقا دو سال پیش، با تکیه بر توانمندی خود در زمینه رشته تحصیلی، ماشین خشک‌کنی می‌سازد که علاوه بر اینکه می‌توانست مشکلات سایر دستگاه‌های مشابه را پشت سر بگذارد، باعث تهیه محصولی می‌شد که در بازار داخلی و خارجی توجه مشتریان را بیش از پیش به خود جلب می‌کرد.
مدام در حال تحقیق بودیم
اختراع حمیدآقا با شناسایی مشکلات دستگاه‌های مشابه شروع می‌شود و به نتیجه کامل می‌رسد. تعریف می‌کند: با تحقیق‌های پیوسته و مداوم، به این موضوع رسیدم که افزایش دور پروانه‌های خشک‌کن و استفاده از برق سه‌فاز بخشی از مشکلات است که با انجام تحقیق مداوم آن‌ها را برطرف کردم اما مشکل اصلی در طراحی پره‌های دستگاه‌ها بود که برای این کار مناسب نبود.
هیچ‌یک از پروانه‌های موجود در بازار برای تهیه یک محصول مرغوب مناسب نبود. به فکر طراحی پره‌هایی ویژه افتادیم و پانزده پره مختلف طراحی کردیم و ساختیم تا در نهایت به شکلی استاندارد و موردنظر از پره‌های خشک کن رسیدیم.
حمید فرشچی درباره ویژگی‌های متمایز دستگاه خشک‌کن می‌گوید: مکش بالای هوای این دستگاه باعث پرس بهتر زعفران می‌شود و در نهایت، زعفران نگین مرغوب‌تری به دست می‌آید و امکان کنترل بیشتر فن‌های دستگاه باعث می‌شود سرعت خشک شدن افزایش پیدا کند و زعفرانی نرم به دست آید. هم‌چنین با تغییراتی در بخش فنی دستگاه می‌توان از کنتورهای برق سه‌فاز استفاده کرد تا چند دستگاه خشک‌کن به طور هم‌زمان از یک کنتور برق استفاده کنند.
وقتی یکدیگر را با صورت‌های دوده و غبارگرفته می‌دیدیم کلی به هم می‌خندیدم و خستگی‌مان رفع می‌شد
حمیدآقا به کمک‌های دوست و همراه همیشگی‌اش آقا مهدی شریعت اشاره می‌کند که با توجه به توانمندی فنی بسیار، نقش مهمی در ساخت این دستگاه داشته است. توضیح می‌دهد: گاهی فراغت از کار در پایان روز باعث می‌شد کمی استراحت کنیم. وقتی یکدیگر را با صورت‌های دوده و غبارگرفته می‌دیدیم کلی به هم می‌خندیدم و خستگی‌مان رفع می‌شد. نتیجه کار برایمان خیلی مهم بود. به همین علت، مدام در حال تحقیق بودیم.
باید دنبال دستگاه می‌دویدیم
کارها همیشه ساده انجام نمی‌شود اما فکرکردن به لذت پایانی، سختی‌ها را راحت می‌کند. فرشچی می‌گوید: پول نداشتیم و شروع کاری که سرانجام آن مشخص نبود، ریسک داشت. توکل کردم و پا به میدان گذاشتم. می‌دانستم هزینه زیاد دارد و با دست خالی خیلی سخت است. مهم این بود به چیزی که می‌خواستم می‌رسیدم. با هر زحمت و مکافاتی که بود 270میلیون جفت و جور کردم.
مراحل مختلف کار هزینه روی دستمان می‌گذاشت مثلا برای درست کردن بخاری، موتور آن سوخت و یک لحظه سه میلیون خسارت دادیم یا در مراحل دیگر کار، قالب‌های چدنی را که درست کردیم باید کنار می‌گذاشتیم 17میلیون هم اینجا از دست دادیم. البته سر خیلی از اتفاق‌ها کلی خندیدیم. اولین دستگاهی که ساختیم بالانس نداشت و به محض اینکه به برق وصل می‌شد، مثل کانگورو وسط اتاق بالا و پایین می‌رفت و باید دنبالش می‌رفتیم. چقدر سر این ماجراها خندیدیم.
تلاش برای تولید زعفران نگین
هر اندازه کیفیت زعفران بهتر باشد، این محصول در بازار مشتری بهتری خواهد داشت. این موضوع به فناوری خشک کردن آن مربوط می‌شود. حمیدآقا دوباره موضوع زعفران نگین را پیش می‌کشد و ادامه می‌دهد: دستگاه خشک‌کن در تهیه زعفران نگین برای عرضه کنندگان این محصول نقش بسزایی دارد. به همین علت، برای تولیدکنندگان دستگاهی که بتواند محصولی مرغوب برای ارائه به بازار آماده کند مهم است.
او به برخی از این مشکلات گریزی می‌زند و می‌گوید: علاوه بر اینکه برای ساخت برخی از قطعات باید نیروی فنی و متخصص همچون تراشکار مجرب پیدا می‌کردیم، با مشکل بزرگ‌تری مثل زمان تست و بررسی دستگاه نیز روبه‌رو شدیم و همه آن‌ها را پشت سر گذاشتیم.برای اطمینان از کارکرد صحیح، دستگاه باید در فصل کار و زمان توزیع محصول در بازار بررسی می‌شد تا مشکلات آن برای تهیه و تحویل محصولی مرغوب پیدا و برطرف شود.
حمیدآقا می‌گوید: برای اطمینان از کارکرد آن، منتظر ماندیم فصل برداشت محصول برسد. سال گذشته اولین دستگاه خشک‌کن ساخته‌شده را ارزیابی کردیم. به مدت 45 روز و هر روز 12 ساعت از آن استفاده می‌کردیم تا هرگونه مشکلی را به‌سرعت برطرف کنیم و دستگاه تکمیل شود.
پس از روزهای سخت و فشرده تست، امسال دومین سال پیاپی است که از این دستگاه استفاده شده است و زعفران نگینی تولید می‌شود که مرغوب است و آماده رقابت با بهترین محصولات برای عرضه در بازار است.
تولید انبوه سرمایه می‌خواهد
حمید آقا هنوز اختراع خود را به ثبت نرسانده است و برای این کار چند دلیل دارد. می‌گوید: تهیه این دستگاه تاکنون 320 میلیون تومان برای من هزینه داشته است که برای عرضه آن در بازار به سرمایه‌گذاری درخور توجهی نیاز است تا با ارائه انبوه آن از هرگونه کپی‌برداری جلوگیری شود. جذب سرمایه‌گذار در این زمینه بسیار مشکل است و دلیل اصلی آن کپی‌برداری از دستگاه‌هاست. هر سازنده‌ای می‌تواند با اندک تغییری در فرایند یا ساختار دستگاه، آن را به عنوان محصولی جدید عرضه کند.
فرشچی به ساخت دستگاه جدید خشک‌کن اکتفا نمی‌کند و ایده‌هایی دیگر نیز در سر می‌پروراند که بهبود عملکرد دستگاه‌های پاک‌کننده زعفران یکی از آن‌هاست. دراین‌باره توضیح می‌دهد: دستگاههایی که برای پاک کردن یا جداسازی مورد استفاده قرار می‌گیرد تا حدود 20 درصد خطا دارد. در صورت حمایت‌های اقتصادی لازم، می‌توان درصد خطا را به صفر رساند.
او دل پردردی از حمایت نکردن‌های مسئولان و دستگاه‌های مربوط دارد. تعریف می‌کند: بیشتر مسئولان برای حمایت اعلام آمادگی می‌کنند اما در زمان لازم پا پس می‌کشند. برداشت و خشک کردن زعفران فصلی است و تنها در چند ماه جریان دارد. نرسیدن حمایت‌های لازم باعث می‌شود سال آینده نتوانیم بهره‌وری لازم را داشته باشیم.
نبود بخش حمایتگر
خیلی از سرمایه‌ها و ظرفیت‌های محلی به علت نبودن برنامه مدون برای استفاده از آن از بین می‌رود در حالی که می‌توان از آن‌ها در محله‌های پیرامونی استفاده کرد. حمیدآقا تعریف می‌کند: در اتحادیه مربوط به حوزه زعفران یا حتی سایر صنوف بخشی مربوط به تولید دستگاه و ماشین‌آلات تهیه و فرآوری زعفران وجود ندارد. همین موضوع کار را سخت می‌کند.
او ادامه می‌دهد: نبود بخش حمایتگر در این حوزه باعث می‌شود نتوانیم استانداردسازی لازم برای برطرف شدن این مشکلات و حتی رفع موانع صادرات را انجام دهیم.
طراحی نرم‌افزار توزیع و تحویل
نرم‌افزار مدیریت و سازمان‌دهی محصول زعفران یکی دیگر از کارهایی است که با سفارش او در سال‌های گذشته طراحی شده است تا فرایند تحویل زعفران را مدیریت کند. می‌گوید: چهار سال پیش این نرم‌افزار طراحی شد تا به کمک آن بتوان این فرایند را به صورت دقیق و کاربردی انجام داد. مهم‌ترین ثمره آن به دست آوردن بانک اطلاعاتی قوی از فعالان، نحوه فعالیت و میزان خروجی و عرضه زعفران است.
مهدی دلیر برنامه‌نویس نرم‌افزار سیستم عامل اندروید است که مسئولیت طراحی این برنامه را بر عهده دارد. می‌گوید: مدیریت توزیع، پاک کردن، انبارداری، برگشت محصولات و فروش زعفران بر اساس مناطق مختلف (پایگاه‌ها) به صورت تفکیک‌شده و تهیه جامعه آماری بخش‌های مهمی از کاربردهای این برنامه است.
او توضیح می‌دهد: این برنامه نرم‌افزاری که امکان استفاده در سیستم عامل اندروید را دارد در سه سطح کاربران، مدیریت و پایگاه‌ها عمل می‌کند. در صورت افزایش استفاده کاربران، نیازمند حمایت‌هایی در زمینه استفاده از سرور‌های قدرتمندتری هستیم.
مرداد فصل کاشت
شاید خیلی‌ها ندانند زعفران در دو نوبت مردادماه و آبان‌ماه آماده می‌شود. زعفران مرداد از ابتدای فصل کشت می‌شود و تا تکمیل شدن جریان رشد آن که آبان ماه است ادامه دارد که این زعفران هم کیفیت بیشتری دارد هم به علت مرغوبیت طرف‌داران زیادی دارد. یک نوع زعفران هم هست که در آبان کشت می‌شود. همین فصل هم برداشت می‌شود.
حمیدآقا می‌گوید: محصول زعفران در آبان به علت شرایط آب‌وهوایی سریع‌تر از نوع مرداد به ثمر می‌رسد و به طور معمول طی دو هفته قابل بهره‌برداری است اما در مقایسه با زعفرانی که مرداد کشت می‌شود دارای کیفیت پایین‌تری است.
زعفران ایرانی به نام برند خارجی!
هرچند مدتی است برای فراوری و عرصه زعفران تلاش شده است، اما به اندازه‌ای نیست که جایگاه زعفران ایرانی را نشان بدهد. حمید فرشچی می‌گوید: زعفران به صورت عمده در شیرینی‌پزی‌ها، رستوران‌ها و منازل به عنوان طعم‌دهنده استفاده می‌شود. خیلی از موارد هم برای مصرف دارویی است. دنیا این موضوع را فهمیده است. تجار چینی در بازار مشهد، زعفران را با قیمتی مناسب می‌خرند و از کشور خارج می‌کنند تا با فراوری‌هایی به‌ویژه در حوزه درمان در قالب محصولاتی ارائه می‌کنند که ارزش زیادی دارد.
طلای سرخ که می‌گویند تعبیر مناسبی برای زعفران است و آدم غیر از فواید آن، از تماشایش لذت می‌برد
او به نکته مهمی درباره استفاده از زعفران ایرانی در قالب برندهایی از سایر کشورها اشاره می‌کند که قابل تأمل است. می‌گوید: مدتی است روی قالب‌های بسته‌بندی زعفران و شکیل بودن آن کار می‌شود اما کافی نیست. باید در زمینه برندسازی نیز به صورت تخصصی و حرفه‌ای عمل کرد چون کشوری همچون اسپانیا تنها با تبلیغات و برندسازی لازم، زعفران ایرانی را با بسته‌بندی ویژه‌ای به نام خود در بازارهای جهانی عرضه می‌کند.
کارآفرینی برای زنان خانواده
حمیدآقا مراحل مختلف خشک کردن را نشانمان می‌دهد که باید گل پاک‌کرده را در طبقه‌های مختلف چوبی و روی پارچه‌های مخصوص بریزند. تعداد طبقه‌ها به بیست که رسید، داخل دستگاه می‌گذارند. می‌گوید: طلای سرخ که می‌گویند تعبیر مناسبی برای زعفران است و آدم غیر از فواید آن، از تماشایش لذت می‌برد.
مخترع جوان محله پنجتن از افق‌های روشنی می‌گوید که در صورت حمایت مسئولان می‌تواند به توسعه کارآفرینی و اشتغال‌زایی برای این بافت از شهر منجر شود. او می‌گوید: با حمایت‌های واقعی مسئولان، می‌توان کارهای سازنده‌ای انجام داد.
آن‌ها چند پایگاه توزیع گل در محله دارند که کار تحویل آن برنامه ریزی شده است. علاوه بر این، آن‌ها کار خشک کردن کسانی که زعفران زیادی دارند را انجام می‌دهند. حمید آقا مثل خیلی از هم‌محلی‌های خود بر این باور است که با این حجم نیرو می‌توان برای خیلی از بانوان محله کارآفرینی کرد. خانم‌ها می‌توانند این کار را در خانه انجام دهند.
گمشده در کوچه پس‌کوچه‌های خواجه‌ربیع 
ره‌باغ بهشت؛ بهشت آثار تاریخی شهر 