طراح اولین گلخانه بدون خاک در کشور

 کشاورز زاده است و به آن افتخار می‌کند. از کودکی با آب و خاک سروکار داشته است. هنوز هم سرماهای سخت و گرماهای طاقت‌فرسایی را که باعث ازبین‌رفتن محصولات کشاورزی زمین و باغ پدری‌اش می‌شد، به یاد دارد. خوب می‌فهمد ازبین رفتن محصول زمین کشاورزی بدترین اتفاق برای خانواده کشاورز است.

 همیشه دوست داشت که به هر نحوی شده از خسارت محصولات کشاورزی در اثر گرما، سرما و آفت‌ها جلوگیری کند. سال‌ها گذشته و حالا به‌عنوان پژوهشگر و محقق برتر در حوزه کشاورزی و محصولات گلخانه‌ای ابتکارات و پژوهش‌های محققانه بسیاری انجام داده است.

 او در برخی از این پژوهش‌ها ازجمله کشت بدون خاک پیش‌گام است و تحقیقاتش در افزایش میزان و کیفیت تولید محصولات کشاورزی و گلخانه‌ای تأثیر زیادی داشته است. به‌واسطه همین تحقیق، رتبه محقق برتر کشور در حوزه محصولات گلخانه‌ای و کشاورزی را از وزارت جهاد کشاورزی در سال1399 کسب کرده است. در ادامه، گفت‌وگوی ما با سعید محمدزاده، استاد و محقق برتر کشور در حوزه کشاورزی و محصولات گلخانه‌ای را می‌خوانید.

کسب رتبه اول دکترای دانشگاه فردوسی مشهد

متولد سال1354 و ساکن محله ارشاد است. او همیشه شهرنشین نبوده است و روزهای شاد کودکی را در روستای زادگاهش و باغستان‌های زیبای آن گذرانده و این حس خوب را که به باغ، آب و زمین داشته تا به امروز حفظ کرده است. دکتر محمدزاده می‌گوید: پدرم باغدار و کشاورز بود و به‌تبع آن ما نیز ساعاتی از روز را در میان درختان و زمین‌های کشاورزی می‌گذراندیم. 

البته روستا فقط همین زیبایی‌های ظاهری باغ و جوی آب نبود. سرما یا گرمای زودرس یا یک افت می‌توانست تمام محصولات و زحمات یک‌ساله یک کشاورز و باغدار را از بین ببرد. او با چشمان خود دیده بود که چگونه با کم‌شدن و خشک‌شدن آب چاه‌های کشاورزی، روستایی‌ها مجبور به مهاجرت شدند. 

خیلی دوست داشتم کاری برای کشاورزان و باغداران روستایی انجام بدهم. به همین دلیل رشته کشاورزی را انتخاب کردم

محمدزاده می‌گوید: روستاییان زیادی به‌دلیل خشک‌سالی خانه و زندگی خود را ترک کردند و به شهر آمدند ؛روستاییانی که مجبور به دست‌فروشی و کارگری شده بودند. خیلی دوست داشتم کاری برای کشاورزان و باغداران روستایی انجام بدهم. به همین دلیل رشته کشاورزی را انتخاب کردم و در سال1373 از دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد دانش‌آموخته شدم. 

سال1377مدرک کارشناسی‌ارشدم را از دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان گرفتم. مدرک دکترایم را نیز در رشته تکنولوژی و فیزیولوژی گیاهان گلخانه‌ای با رتبه‌یک از دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد دریافت کردم. درحال حاضر نیز به‌عنوان استاد مدعو در دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد مشغول به تدریس هستم.

گرایش به سمت کشت گلخانه‌ای

سعید محمدزاده بعد از گرفتن مدرک کارشناسی‌ارشد از دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان به عنوان دانشجوی برتر، تحقیقات بسیاری کرده و مقاله‌های متعددی در حوزه کشاورزی و کشت‌های جدید نوشته است. می‌گوید: زمان تحصیل در دانشگاه گرگان به‌سمت کشت گلخانه‌ای که شاخه‌ای از علوم کشاورزی است، گرایش پیدا کردم و بیشتر وقت و زمانم صرف تحقیق و پژوهش دراین زمینه می‌شد. 

محمدزاده همان سال‌ها در چند پژوهش تحقیقی خود پیش‌بینی افزایش گرما و خشک‌سالی‌های کشور را کرده و بر ضرورت تولیدات گلخانه‌ای تأکید کرده بود. می‌گوید: 70درصد سرزمین ما احتیاج به کشاورزی آبی دارد و کم وزیادشدن بارندگی‌ها و برف در تولید محصولات کشاورزی به‌ویژه گندم تأثیر مستقیم دارد. 

افزایش خشک‌سالی و ضرورت استفاده از روش‌های جدید کشت، مثل کشت گلخانه‌ای موضوع بیشتر مقالات پژوهشی و تحقیقی‌ام بود. در سال1377رتبه اول مقالات پژوهشی دانشجویان رشته کشاورزی کشور را به دست آوردم. در سال‌های بعد نیز بیشتر تحقیقات و پژوهش‌هایم در حوزه کشت‌های جدید بود و توانستم عنوان محقق برتر کشور در حوزه پژوهش‌های نوین کشاورزی را به دست آورم. برخی از این مقالات در مجله‌های معتبر کشاورزی در ایران و خارج از کشور به چاپ رسیده است.

استخدام در مؤسسه کشاورزی آستان قدس رضوی

محمدزاده با چاپ همین مقالات 23سال قبل جذب  موسسه کشاورزی آستان قدس رضوی شد و تحت حمایت مالی این مؤسسه موفق به اجرای جدیدترین شیوه‌های کشت گلخانه‌ای در کشور شد. او می‌گوید: مراجع دانشگاهی و دولتی با وجود تأیید و حتی تشویقم درباره نظرات و ایده‌هایی که در حوزه کشت‌های جدید و گلخانه‌ای داشتم، از لحاظ عملی و حمایت‌های مالی برای به اجرا درآوردن این ایده‌ها هیچ کمکی نکردند.

 من از این بابت دل‌شکسته و تاحدودی ناامید شده بودم اما این ناامیدی طولی نکشید و یکی از مسئولان وقت موسسه  باغات و زمین‌های کشاورزی آستان قدس رضوی که نظریات و ایده‌هایم را درباره شیوه‌های نوین کشاورزی خوانده بود، از من دعوت به همکاری کرد. موسسه باغات و زمین‌های کشاورزی آستان قدس از لحاظ مالی و امکانات هیچ‌گونه محدودیتی نداشت و می‌توانستم با خیال راحت تحقیقاتم را ادامه بدهم.

 در طول این 23سال طراحی و مدیریت کشت‌های جدید مانند کشت‌های هیدروپونیک و کشت‌های طبقاتی ان‌اف‌تی  را برای اولین‌بار در کشور با حمایت مؤسسه بذر و نهال آستان قدس رضوی اجرا کردم. در این روش‌های نوین، کاهش مصرف آب تا 45درصد و افزایش کیفیت و کمیت محصول تا 40درصد تضمین می‌شود. محصول نیز به‌دلیل قرارگرفتن در یک محیط کنترل‌شده و استریل، کاملا سالم تولید می شود و سلامت جامعه را تهدید نخواهد کرد.

کشت گلخانه‌ای بدون خاک

یکی از روش‌های بسیار جدید در کشت گلخانه‌ای، کشت بدون خاک است. این طرح کشت برای اولین‌ بار  در کشورتوسط مؤسسه بذر و نهال رضوی با مدیریت دکتر سعید محمدزاده درحال اجراست. خودش می‌گوید: این نوع کشت یک کشت تخصصی است و ما به‌دنبال آن هستیم که آن را به‌شکل کشت تجاری درآوریم.

تولید سبزیجات در چند طبقه است و بستر خاک در آن وجود ندارد و با سیستمی‌ به نام ان‌اف‌تی آب و محلول‌های غذایی گیاه در اختیارش قرار می‌گیرد

 در این روش، تولید سبزیجات در چند طبقه است و بستر خاک در آن وجود ندارد و با سیستمی‌ به نام ان‌اف‌تی آب و محلول‌های غذایی گیاه در اختیارش قرار می‌گیرد و دوباره از نظر میزان تغذیه فرمول‌نویسی می‌شود و گیاه استفاده می‌کند. دراین روش حتی یک قطره آب هم دور ریخته نمی‌شود.

 این روش درمقایسه با سایر روش‌ها راندمان تولید بسیار بالایی دارد و در کمترین زمان ممکن بیشترین محصول را تولید می‌کنیم. به عنوان نمونه، تولید کاهوی فرانسوی حداقل شصت‌روز وقت می‌برد و در این روش در بازه زمانی 25روزه این محصول تولید و وارد بازار می‌شود. در این  طریق  هزینه‌ها بسیار کم و تولید مقرون به صرفه است.

تولید بذر گلخانه‌ای و درختان چند میوه

محمدزاده که درحال حاضر به عنوان مدیر تولید کشت‌ها و محصولات نوین در مؤسسه بذر و نهال رضوی مشغول به کار است، تولید بذر گیاهان گلخانه‌ای و درختان چند میوه را در برنامه پژوهشی خود دارد. او می‌گوید: بزرگ‌ترین مشکل در بخش تولید گلخانه‌ای مربوط به کشت بافت و تولید بذر هیبریدی است.

 این بذرهای گلخانه‌ای به‌طور صد درصد از خارج وارد می‌شود و در سال‌های اخیر به‌دلیل تحریم‌های ظالمانه، نایاب و بسیار گران شده است، به‌طوری که کشت گلخانه‌ای در کشور را مختل کرده است. با توجه به این مشکل تولید بذرهای گلخانه‌ای را شروع کردیم و به دنبال آن هستیم که با همین بذرها بخشی از نیاز بازار را تأمین کنیم.

 در کنار این طرح پژوهشی درختان چندمیوه را انجام می‌دهیم. در این پروژه به‌دنبال تولید نهال‌های خاص چند میوه روی یک گونه نهال هستیم. علاوه‌براین طرح تولید گردوی مرغوب نیمه‌پاکوتاه نیز درحال اجراست. بعد از چهار پنج سال تحقیق به درختان گردویی دست یافتیم که ارتفاع زیادی ندارند اما گردوی آن کیفیت خوبی دارد.