آداب و رسوم رمضانی افغانستانی‌های مشهد
مسجد ابوالفضلی در فلکۀ دوم، مسجد محمدرسول‌الله آخر شلوغ بازار، مسجد جوادالائمه و مسجد مدافعان حرم، مراکز اصلی اجتماع مهاجران افغانستانی در ماه‌های مبارک رمضان و محرم است.
کشور‌های اسلامی هر کدامشان آداب و رسوم خاصی در ماه مبارک رمضان دارند، روزه‌گرفتن و تلاوت قرآن در طول این ماه مهم‌ترین وجه مشترک مسلمانان است، اما این مسلمانان در رابطه با آداب و رسومی که در این ماه قائل به انجام آن هستند، با یکدیگر تفاوت‌هایی دارند.
جمهوری اسلامی ایران در بیش از سه دهۀ گذشته میزبان هزاران نفر از برادران و خواهران مهاجر افغانستانی است که به دلیل شرایط نامطلوب کشورشان به ایران آمده‌اند و می‌توان گفت که در طول این سال‌ها به بخشی از جامعۀ ما تبدیل شده‌اند؛ مشهد، تهران، اصفهان، شیراز، قم و چند شهر دیگر میزبانان اصلی این مردم سخت‌کوش و پرتلاش بوده‌اند.
اما منطقۀ گلشهر در شهر ما مشهد به عنوان بزرگ‌ترین محلۀ مهاجرنشین ایران شناخته می‌شود و میزبان تعداد زیادی از مهاجران افغانستانی است. گلشهر جزئی از منطقۀ ۵ و محلۀ ماست، تصمیم گرفتیم در شمارۀ این هفتۀ شهرآرامحله به آداب و رسوم مردم مسلمان افغانستان بخصوص مهاجران افغانستانی ساکن گلشهر در ماه مبارک رمضان بپردازیم.
مساجد گلشهر پایگاه اصلی مهاجران افغانستانی
ما در گلشهر مساجد و حسینیه‌های زیادی داریم که غالباً مهاجران افغانستانی مسئولیت اجرایی برنامه‌های آن را تشکیل می‌دهند و در ایام مختلف سال همچون ماه محرم، ماه رمضان و اعیاد مذهبی دیگر در این مکان‌های مقدس مراسم‌های مختلفی را برگزار می‌کنند.
مسجد ابوالفضلی در فلکۀ دوم، مسجد محمدرسول‌ا... آخر شلوغ بازار، مسجد جوادالائمه و مسجد مدافعان حرم واقع در آوینی ۵۷ تقریباً مراکز اصلی اجتماع مهاجران افغانستانی در این ایام است. علاوه بر این مساجد، حسینیه‌ها و مراکز فرهنگی و خیریۀ دیگری هم در گلشهر هستند که در این ایام میزبان مهاجران افغانستانی است.
رمضان ماهی متفاوت
ماه مبارک رمضان از اهمیت زیادی برای مردم مسلمان افغانستان برخوردار است. افغانستانی‌ها برای این ماه ارزش و احترام زیادی قائل هستند و به همین خاطر از آخرین روز‌های ماه شعبان خود را برای ورود به ماه مبارک رمضان آماده می‌کنند. آن‌ها مساجد و خانه‌های خود را غبارروبی می‌کنند، در صورتی که از توانایی مالی برخوردار باشند به مستمندان و نیازمندان کمک می‌کنند و سعی می‌کنند در روز‌های ماه مبارک زندگی‌شان با دیگر روز‌های سال تفاوت داشته باشد.
گرفتن روزۀ پیشواز در میان مسلمانان افغانستان بسیار مهم است، آن‌ها این روزه را کلیدی برای ورود به ماه مبارک رمضان به شمار می‌آورند. خواندن قرآن کریم در روز‌های ماه مبارک رمضان به یکی از عادت‌های مردم این کشور تبدیل می‌شود، جزءخوانی هم رواج زیادی دارد و معمولا همین روز‌ها در مساجد گلشهر در ساعات مختلف قاری‌های قرآن افغانستانی که برخی‌هایشان از اعتبار زیادی در جامعۀ قاریان برخوردار هستند، برنامه جزءخوانی قرآن کریم و کلاس آموزش قرائت قرآن کریم دارند.
میزبانی از قرآن‌دوستان برای من افتخار است
یکی از عادت‌های مهاجران افغانستانی مقیم مشهد در ماه مبارک رمضان رفتن به جلسات قرائت قرآن کریم بعد از افطار است، ما در میان مهاجران افغانستانی قاریان قرآن معروف کم نداریم و معمولا هرکدام از این قاریان بعد از افطار جلسه‌ای دارند که در آن قرائت و تجوید قرآن کریم را آموزش می‌دهند و قاریان و حافظان بسیاری هم از دل این جلسات بیرون آمده‌اند.
اقای سیدکریم واحدی یکی از مهاجران افغانستان ساکن گلشهر است؛ او نزدیک به بیست سال است که بعد از افطار در خانۀ خود میزبان عاشقان قرآن کریم است و با حضور اساتیدی همچون استاد ظاهر خاشعی جلسۀ قرائت قرآن کریم و آموزش تجوید را برگزار می‌کند.
آقای واحدی با اشاره به تأثیرات این جلسۀ قرآن در زندگی‌اش می‌گوید که این جلسۀ قرآن حالا به یک عادت مهم تبدیل شده و ماه رمضان بدون برگزاری آن معنا ندارد. این مهاجر افغانستانی مقیم مشهد می‌گوید: بعد از ماه مبارک رمضان و در اعیاد مختلف ما این جلسۀ قرآن را برگزار می‌کنیم. وی ادامه داد: نزدیک به بیست سال است که هرشب بعد از افطار مردم برای خواندن قرآن و یادگیری قرائت آن به خانۀ من می‌آیند و این برای من باعث افتخار است.
فطر؛ مهم‌ترین عید مردم افغانستان
در افغانستان عید سعید فطر برای سه روز تعطیلی عمومی است؛ عید فطر در کنار عید قربان برای این مردم از اهمیت زیادی برخوردار است. از چند روز مانده به عید فطر بازار‌های کابل و دیگر شهر‌های افغانستان رونق زیادی می‌گیرد، خانواده‌ها سعی می‌کنند برای بچه‌های خود در این ایام لباس نو تهیه کنند.
مادر‌ها خانه را برای پذیرایی از میهمان آماده می‌کنند و در روز عید و بعد از خواندن نماز عید سعید فطر کوچک‌تر‌ها به دیدن بزرگ‌تر‌های فامیل می‌روند و عید را به آنان تبریک می‌گویند، در کابل که من تجربۀ حضور در ایام عید فطر در این شهر را دارم، در همۀ سه روز تعطیلی در شهر رفت و آمد و عیددیدنی جریان دارد.
یکی از دیگر رسم‌های مردم افغانستان در روز‌های عید رفتن به خانۀ افرادی است که یکی از اعضای خانوادۀ خود را از دست داده‌اند و به اصطلاح عید اول فرد جان باخته است، آن‌ها با حضور در خانۀ مرحوم سعی می‌کنند ضمن همدردی با صاحبان مصیبت به آن‌ها یادآوری کنند که شما در این غم تنها نیستید.
خوراکی‌های مخصوص افغانستانی برای ماه رمضان
مردم افغانستان خوراکی‌های مخصوصی برای روز‌های عید تهیه می‌کنند، معمولا مادران در خانه شیرینی‌ها و کلوچه‌های مخصوص تهیه می‌کنند و در سفره‌ای که به همین منظور به مدت سه روز پهن می‌شود، این شیرینی‌ها در کنار سیمیان (فرآورده‌ای از آرد نخود)، آجیل، میوه و چای قرار می‌گیرند.
افغانستانی‌ها غذا‌های متنوع و خوشمزۀ زیادی دارند که بعضی از آن‌ها در ماه مبارک رمضان بیشتر طبخ می‌شود، مثل: بولانی، آشک، مّنتو، قابلی، کیچری، انواع مختلف آش و حلوا. مادران افغانستانی در کنار این غذا معمولا شیرینی‌های خوشمزه‌ای هم تهیه می‌کنند که یکی از مهم‌ترین آن‌ها بُسراغ نام دارد.
بُسراغ یکی از شیرینی‌های محلی در افغانستان است که به سادگی تهیه می‌شود و معمولا مادران خانه در ایام ماه مبارک رمضان و عید فطر این شیرینی را در خانه تهیه می‌کنند تا اعضای خانواده از خوراکی‌های مفید و سالم در ایام ماه رمضان استفاده کنند.
ناگفته نماند که مردم افغانستان به دادن افطاری اعتقاد زیادی دارند، امکان ندارد شما در کابل در وقت افطار از کنار سفره‌ای رد شوید و صاحب سفره به شما یک لقمه افطار را ندهد، مردم با یک اصرار عجیب شما را به افطار دعوت می‌کنند و به اینکه روزه‌داری در سفرۀ آنان افطار کند، اهمیت زیادی می‌دهند.
ماه رمضان در کابل
سید زهیر مجاهد: ماه رمضان در کابل تفاوت‌های خاصی با دیگر شهر‌هایی که من تاکنون تجربۀ حضور در آن‌ها را در این ماه داشته‌ام، دارد. سحر برای اهالی کابل با در زدن منازل همسایگان آغاز می‌شود تا از بیدار بودن یکدیگر مطلع شوند. سفره‌های سحری با غذا‌های ساده و خوشمزه چیده می‌شود که دیدن این سفره‌ها هر آدم خواب‌آلوده‌ای را به اشتها می‌آورد.
معمولا سفره‌های سحر خالی از میوه نیست، میوه‌هایی که اکثراً از محصولات خود کشور است و لذت آن با خاطره‌گویی‌های بزرگ‌تر‌ها دوچندان می‌شود. کابلی‌ها معمولا خیلی زود برای خوردن سحری از خواب بیدار می‌شوند، قبل از اذان صبح به مسجد می‌روند تا به عبادت و راز و نیاز بپردازند.
جنب‌وجوش مردم و حرکت آنان به سوی کار و تلاش در روز‌های گرم ماه رمضان، هیچ تفاوتی با روز‌های دیگر سال ندارد. از فعالیت‌های مردمی کاسته نمی‌شود و تنها تفاوتش با دیگر ایام سال این است که از گاری‌های بولانی فروشی و آبمیوه‌های تازه در خیابان‌ها خبری نیست.
اما هرچه به غروب آفتاب و لحظه افطار نزدیک می‌شویم، خوراکی فروشی‌ها پررونق‌تر می‌شوند. صدای قرآن از مساجد شهر به گوش می‌رسد، مردم به طرف مساجد می‌روند، در ماه رمضان مساجد شهر رنگ و بوی دیگری دارند.
هرچه به عصر نزدیک‌تر می‌شویم، کوچه و بازار خلوت‌تر از روز‌های معمول می‌شود، بعضی از مردم به علت نبود برق در محله بعدازظهر‌ها را در مساجد به استراحت می‌پردازند. کمی هوا خنک‌تر می‌شود و ساعاتی به افطار نمانده.
معمولا مردم مواد مصرفی خود را تازه از بازار تهیه می‌کنند. بازار دوباره جان می‌گیرد، رفت و آمد‌ها بیشتر می‌شود، همه چیز در بازار پیدا می‌شود و گاری‌های بولانی، نان روغنی و دکان‌های کلوچه‌پزی بیشترین مشتری را دارند.
شاید در اوضاع اقتصادی فعلی بخشی از مردم افغانستان نتوانند از این مغازه‌ها خرید کنند، اما در بسیاری از مساجد شهر همین خوراکی‌ها به مستمندان به صورت افطاری داده می‌شود. هرچه به لحظۀ افطار نزدیک می‌شویم، خیابان‌های کابل پرجنب‌وجوش‌تر می‌شود، صدای اذان که شنیده می‌شود مردم برخلاف بیشتر شهر‌هایی که تاکنون دیده‌ام، در مساجد و در صفوف نماز جماعت می‌ایستند.
نماز که تمام می‌شود سینی‌های بزرگ وارد می‌شود؛ روی هر سینی خوراکی‌های محلی گذاشته شده که توسط اهالی آماده شده؛ بسراق، بولانی، چلپک و چیز‌های دیگر. معمولا در شب‌های ماه مبارک رمضان در افغانستان خانواده‌ها دورهم جمع می‌شوند، پدربزرگ از گذشته‌ها می‌گوید و دیگر اعضای خانواده با چای سبز و توت خشک شب را به سحر می‌رسانند.
* این گزارش دوشنبه ۲۹ خرداد ۹۶ در شماره ۲۴۹ شهرآرامحله منطقه ۵ چاپ شده است.
لینک کوتاه
روایات مشابه
ارسال نظر
محله امامیه؛ پربوستان‌ترین محله قاسم‌آباد 
مسجد امام‌حسن مجتبی (ع)؛ اتاقکی که پایگاه انقلاب شد 