داستان پژوهش‌سرای ابوریحان زیر گنبد نیلی
رئوفه موفقی، مدیر پژوهش‌سرای ابوریحان، توانسته در دوره مدیریت ۵ ساله‌اش این مجموعه را به یکی از قطب‌های پژوهشی استان تبدیل کند.
رئوفه موفقی، مدیر پژوهش‌سرای ابوریحان، توانسته در دوره مدیریت ۵ ساله‌اش این مجموعه را به یکی از قطب‌های پژوهشی استان تبدیل کند. ساخت افلاک‌نمای گنبد نیلی یکی از کارهای اوست که رصد آسمان و ستاره‌ها را هر وقت از روز که بخواهی آسان می‌کند.
رؤیای دانشمندشدن
متولد سال ۴۸ است، با ۲۵ سال سابقه کار آموزشی؛ چه در حوزه تدریس و چه مدیریت. تحصیلاتش به صورت آکادمیک در کارشناسی زیست‌شناسی پایان یافته، اما علاقه به مطالعه و تحقیق، بیشترین وقت و زمانش را به خود اختصاص داده‌است.
البته همه این کار‌ها باعث نشده که در حوزه همسرداری و خانواده کم بگذارد. برای این‌ها دلیل زیاد دارد و پر رنگ‌ترین علتش برمی‌گردد به اینکه من خودم را باور داشته‌ام. زن باید خودش را باور داشته‌باشد. با آرامش و طمأنینه است و دقیق حرف می‌زند.
صحبت از بخش‌های پژوهشسرا را به وقتی دیگر موکول می‌کنیم و یک‌راست می‌رویم سراغ طرح افلاک‌نمای نجوم با نام گنبد نیلی که با همکاری گروهی آن را اجرا کرده‌است و نمونه‌اش در هیچ فضای آموزشی نیست.
قبل از شروع صحبت درباره طرحش با لبخند می‌گوید: «زنگ علوم و آزمایشگاه با آزمایش‌های عجیب برای خیلی از دانش‌آموزان جذاب است. رؤیای دانشمندشدن از همین‌جا در ذهن بچه‌ها شکل می‌گیرد و خوشحالم این طرح در کنار برنامه‌های دیگر ذهن دانش‌آموزان را باز می‌کند.»
از معلمی شروع شد
از پیشینه خانوادگی‌اش همین اندازه تعریف می‌کند که پدر و مادر فرهنگی داشته و همین موضوع به معلمی علاقه‌مندش کرده‌است. کار را با آموزش‌وپرورش شروع کرده و کم‌کم این موضوع برایش جدی‌تر شده‌است: «ورود من به حوزه آموزش‌وپرورش به سال ۷۲ برمی‌گردد که دبیر مدرسه آزاده بودم و بعد هم مدرسه توحید.
عمده فعالیتم در حوزه ناحیه ۵ شهری بود و بعد‌ها مدیر مجتمع آموزشی هدی در همین ناحیه شدم و با منحل‌شدن مجتمع‌های آموزشی، مدیریت پژوهشسرا را به من واگذار کردند. اجازه بدهید اشاره کوتاهی به پیشینه این مجموعه هم داشته‌باشم.
ساختمان پژوهشسرا قدمت طولانی دارد و گفته می‌شود به قبل از انقلاب بازمی‌گردد که کاربرد دیگری داشته و به عنوان آزمایشگاه مرکزی فعال بوده‌است؛ در حالی‌که بعد‌ها فعالیت‌های پژوهشی در آن پر رنگ‌تر شد. در حال حاضر تمرکز بر این نوع فعالیت‌هاست و خوشبختانه استقبال خوبی از طرف مدارس و دانش‌آموزان می‌شود.»
از وقتی به پژوهشسرا آمده و مدیر مجموعه شده‌است، یکی از تفریحات و لذت‌های بزرگ زندگی‌اش کارهای تحقیقاتی است و تشویق بچه‌ها روی آن. حالا این پاتوق به گونه‌ای است که بچه‌های نخبه کشف می‌شوند و نشان به این نشان که خیلی از دانش‌آموزان از این مجموعه به جشنواره‌های خوارزمی راه پیدا می‌کنند.
ترغیب به کار تیمی
در همین پروسه کوتاه ۵ ساله‌ای که مشغول به کار در پژوهشسرا شده‌است، طرح‌های خوبی پیاده شده که به تأکید می‌گوید: «با همکاری با جوانان صاحب اندیشه علاقه‌مند بوده‌ام. پیشرفت فقط در کار گروهی است و به همین خاطر بچه‌ها را مدام به کار تیمی تشویق و ترغیب می‌کنم و ایمان دارم یک فکر هیچ‌وقت نمی‌تواند کار چند اندیشه را بکند.
در این مجموعه بچه‌ها در هر سنی فرصت تجربه‌کردن و آزمایش‌کردن را پیدا می‌کنند و فضایی فراهم است تا با عشق و امید و آرامش طبیعت را کشف کنند و از آن لذت ببرند. وسایل آزمایشی این پژوهشسرا در استان کم‌نظیر است.».
اما از ارائه طرح گنبد نیلی و بهره‌برداری از آن زمان زیادی نمی‌گذرد و حالا گروه گروه از مدارس برای استفاده از آن به پژوهشسرا می‌آیند. می‌گوید: «به نظرم رصد ستاره و آسمان و شب برای خیلی‌ها جذاب و تماشایی می‌آمد.
به همین خاطر به فکر ساخت افلاک‌نمای نجوم افتادم. قبل از شروع کار تحقیقات زیادی انجام دادم. می‌دانستم چنین وسیله‌ای در فضا‌های آموزشی مشهد و خراسان نیست. به همین خاطر به تهران رفتم تا گنبد مینا را از نزدیک ببینم و بعد شروع به تحقیق کردم که آیا شرکتی هست که بتواند چتر‌های گچی بسازد.
شرکت‌هایی در سبزوار و تهران پیدا کردم که چتر‌های بادی می‌ساختند و مشکلاتی داشت و مناسب کار ما نبود. می‌خواستم دستگاهی بسازیم که بتواند کاربرد دیگری هم علاوه بر نجوم داشته‌باشد و بچه‌ها فیلم‌های آموزشی را هم از طریق آن دنبال کنند.
معمولا آسمان‌نما‌ها دارای گنبدی است که بینندگان زیر آن می‌نشینند و تصویر آسمان را با پروژکتور مخصوصی که بر سقف گنبد می‌افتد، نگاه می‌کنند.» آسمان‌نما‌ها بر ۲ نوع است؛ آنالوگ و دیجیتال که می‌شود تصاویر واقعی و رنگی از آسمان را نمایش داد و یا حتی فیلم‌های آموزشی را روی سقف کروی آسمان‌نما پخش کرد.
خیلی‌ها می‌گفتند با وجود دستگاه‌های ارزان‌قیمت آنالوگ، چرا نوع دیجیتال را انتخاب کردید؟ آنالوگ فقط برای نجوم است و در حد تماشای ستاره و آسمان، اما با دیجیتال می‌توان فیلم‌های مختلف علمی، تاریخی و جغرافیایی را نمایش داد.
به همین دلیل به فکر ساخت افلاک‌نمای دیجیتالی افتادیم و موضوع را با آموزش‌وپرورش مطرح کردیم. ساخت آن در چند سال پیش نزدیک به ۲۵ میلیون تومان هزینه داشت. آموزش‌وپرورش هم چنین بودجه‌ای نداشت و می‌گفت رقم سنگینی است، اما از طرح خوششان آمده‌بود و استقبال کردند. با استدلال و دلیل قانعشان کردم که عملی‌شدن این طرح چقدر به سود فضای پژوهش‌سراست.
خلاصه با حمایتی که آموزش‌وپرورش داشت، با ۵۰۰ هزار تومان کار را شروع کردیم و خوشبختانه با همراهی یک گروه جوان از دانشگاه فردوسی کار خیلی خوب پیش رفت و افلاک‌نما ساخته‌شد. شاید تصور بعضی‌ها بر این باشد که به دنبال سودآوری بوده‌ام، اما اصلا بحث پول نبود؛ یعنی نمی‌توانستم حساب کنم الان که این کار را می‌کنیم، بعدش قطعا چنین سودی می‌بریم.
فقط دنبال این بودم که کاری انجام داده‌باشم که بشود اسم ماندگار را رویش گذاشت و مورد استفاده باشد و خوشبختانه و به لطف خدا همین‌طور هم شد.
لذت کشف ناشناخته‌های زندگی
یکی از اصرار‌های ما در پژوهشسرا، تجربه‌کردن است. آزمایش و پژوهش این فرصت را در اختیار فرد می‌گذارد. دانش‌آموز در مدرسه با چهارچوب‌های کلیشه‌ای، یک‌سری مباحث را آموزش می‌بیند و تمام.
شما هیچ‌وقت نمی‌توانید درس دانش‌آموزی که گفته‌های معلمش را درباره میکروسکوپ می‌شنود با آن‌هایی که میکروسکوپ را از نزدیک می‌بینند، قیاس کنید. پژوهشسرا این فرصت را به صورت یکسان در اختیار تمام دانش‌آموزان می‌گذارد که بتوانند ناشناخته‌های زندگی را کشف کنند و از آن لذت ببرند. ما این فرصت را در اختیارشان می‌گذاریم که زندگی کنند، کشف کنند و لذت ببرند.
من یک پژوهشگرم
به همین خاطر طرح علمی و پژوهشی «من یک پژوهشگرم» را اجرا کردیم. در این رابطه اردو‌هایی برنامه‌ریزی شده‌است که به صورت هفتگی برگزار می‌شود. اردو‌هایی که دانش‌آموزان مدارس در آن شرکت می‌کنند.
در کنار این، علاقه‌مندان می‌توانند از سالن‌های مختلف فیزیک، زیست، شیمی و... به خاطر کارهای پژوهشی استفاده کنند. همان‌طور که گفتم، فضا قدیمی است، با انواع و اقسام وسایل آزمایش قدیمی که نمونه‌اش در فضا‌های آموزشی دیگر کم است و این هم به نوعی امتیاز است.
کارآفرینی در پژوهشسرا
پژوهشسرا بودجه ندارد و ما باید خودمان کار کنیم و کسب درآمد داشته‌باشیم. به همین خاطر کارآفرینی در زمینه‌های مختلف داریم؛ از تیم‌های جوان صاحب‌نظر و مستعد کمک می‌گیریم و بخشی از فعالیت‌ها را به آن‌ها می‌سپاریم. تأکید ما بر تقویت روحیه همکاری بین دانش‌آموزان است.
برای آشنایی با نانو
یکی از فعالیت‌های ما در حوزه نانو است. پژوهش‌سرا‌هایی که در این حوزه فعال هستند، تازگی به این نتیجه رسیده‌اند که ذرات نانو تأثیرات منفی روی بچه‌ها دارد. به همین خاطر ایده‌ای را مطرح کردیم به این صورت که در قالب بسته‌های آموزشی کارآمد که توسط دانشجویان دکترای دانشگاه فردوسی مشهد گردآوری شده‌است، دانش‌آموزان با مفاهیم نانو آشنا شوند.
آموزش محاسبات ذهنی در کنار آن، کلاس‌هایی در خصوص محاسبات ذهنی با چرتکه بود که کودکان ۵-۶ ساله بدون اینکه مفهوم عدد را بدانند، جمع و تفریق انجام می‌دادند که هزینه‌های خیلی بالایی داشت و علاوه بر آن، کتاب‌ها بومی‌سازی نشده‌بود و تصاویری که استفاده شده‌بود، با فرهنگ ما همخوانی نداشت.
در این زمینه نیز برنامه‌ریزی کرده و با همراهی تیم جوان و متخصص، کتاب و پک آموزشی آماده کردیم. در کنار آن مربی‌ها را آموزش می‌دهیم تا در مدرسه‌ها تدریس داشته‌باشند. این هم به نوعی کارآفرینی در حوزه پژوهش است که خیلی‌ها را درگیر کار کرده‌است.
روی پای خودشان می‌ایستند
در این پژوهشسرا با همه جور دانش‌آموز از نقاط مختلف ارتباط داریم؛ از ساختمان و شهرک شهید رجایی و بولوار امت گرفته تا قاسم‌آباد و پیروزی و.... شاید در این رابطه استفاده از واژه پایین‌شهر و بالاشهر، عبارت درستی نباشد، اما بچه‌های این محدوده نازپروردگی برخی‌ها را که در محله‌های به اصطلاح بالاشهر بزرگ شده‌اند، ندارند.
چرا؟ چون در آن خانواده‌ها والدین برای نقطه نقطه زندگی کودکشان برنامه‌ریزی کرده و نگذاشته‌اند کودک خودش باشد و روی پا خود بایستد. بچه‌های این مناطق جسارت و اشتیاق بیشتری برای کار کردن دارند و به اصطلاح روی پای خودشان می‌ایستند.
نتیجه‌گیری با آزمون و خطا
به هر حال هدفی که در این مجموعه دنبال می‌کنیم، این است که دانش‌آموز هر چیزی را به راحتی نپذیرد، خودش وارد میدان آزمایش شود و آزمون و خطا بدهد و برسد به چیزی که دلخواه و مطلوبش است. این‌طور ذهن آن‌ها فعال می‌شود و هر چیزی را به راحتی نمی‌پذیرند، بلکه باید بار‌ها و بار‌ها آزمایش کنند.
طرح‌های دانش‌آموزی در حوزه شهری
ارتباط خوبی با شهرداری منطقه داریم. دانش‌آموزان ایده‌ها و طرح‌هایی دارند که با پیاده‌شدنشان می‌توان تأثیرش را در محله و منطقه دید. فکر می‌کنم هوای تمیز آن‌قدر نایاب است که در چند سال آینده سوژه اصلی حرف‌ها همین آسمان آبی و تمیز باشد.
آلودگی را با چشم نمی‌توان دید، فقط با دستگاه‌های سنجش اندازه‌گیری می‌شود و مسئله خیلی پیچیده‌تر از چیزی است که در ذهن ما و شماست. این موضوع یا خیلی از طرح‌های دیگر می‌تواند مایه کار دانش‌آموزان باشد. در حوزه ترافیک خیابان‌ها و حتی نظافت و تمیزی محله، دانش‌آموزان می‌توانند به شهرداری طرح بدهند و قطعا طرح‌های شهری خوبی از آب درخواهد آمد.
ایده‌پروری
ما درباره ایده‌پروری هم برنامه داریم. بچه‌ها یا خودشان مجموعه را پیدا می‌کنند و با آن ارتباط می‌گیرند و از فعالیت‌های آن بهره‌مند می‌شوند یا در طرح فراخوان ایده که هر سال توسط تیم پژوهشسرا در مدارس اجرا می‌شود، شرکت می‌کنند.
به این شکل که از تمام دانش‌آموزان خواسته می‌شود ایده‌های خود را در هر زمینه‌ای، از ادبی گرفته تا زیست‌شناسی و علوم و... مکتوب کرده و در اختیار ما قرار دهند. طرح‌ها در مجموعه بررسی و طبقه‌بندی می‌شود و بعد به صورت تخصصی روی آن نظر داده‌می‌شود که آیا قابل اجرا هست یا نه.
برخی از طرح‌ها به مرحله ثبت اختراع می‌رسد و اگر نیاز باشد، از خدمات و تجهیزات پژوهشسرا استفاده کنند، در اختیارشان قرار می‌گیرد. همین امسال ۱۳ طرح دانش‌آموزی به مرحله استانی راه پیدا کرد و ۴ طرح کشوری شد.
* این گزارش یکشنبه ۲۸ بهمن سال ۱۳۹۷ در شماره ۳۲۹ شهرآرامحله منطقه ۴ چاپ شده است.
لینک کوتاه
روایات مشابه
ارسال نظر
شهید ۱۶ ساله چهاربرج، دو بار تشییع شد 
شاهنامه ۱۸ منی را ۵۰۰ تومان کرایه می‌کردیم! 