خانه «سالاری» به‌فروش گذاشته شد

 چوب حراج زدن به آثار هویتی و تاریخی شهر مشهد و تخریب آن ها مسئله و ماجرای جدیدی نیست. این روند نامبارک از اوایل دهه 80 و با اجرای طرح طاش در اطراف حرم آغاز شد و تا قبل از بیدار شدن میراث فرهنگی مشهد از خواب زمستانی برای ثبت آن خانه ها و بناهای ارزشمند، حدود 70 درصدشان با خاک یکسان شدند و کمابیش هم این روند ادامه دارد.

چندروزی هست که اعلان فروش خانه تاریخی سالاری بر سردرِ این بنای 100 ساله -و البته ثبتی در پشت باغ نادری مشهد- نصب شده است و سایه تخریب بر سر یکی از خاص ترین بناهای تاریخی مشهد (از نظر نوع معماری سردر) سنگینی می کند و میراث دوستان مشهدی نگران اند که نکند این خانه هم به بلایی که بر سر خانه های حناساب و کوزه کنانی و سایر بناهای تاریخ آمد دچار شود.

 البته هیچ بعید نیست که چند ماه دیگر به جای خانه نسل اول پزشکان مشهد که زمانی صحبت از تبدیل آن به موزه پزشکی شهر بود، مالکِ جدید شاید یک بنای به روز و مدرن بسازد و میراث فرهنگی استان هم بعد از این اتفاق تنها به یک ابراز تأسف بسنده کند.

خانه تاریخی سالاری با تاریخ پزشکی در شهر مشهد پیوند خورده است. اولین مالک این بنا و کسی که دستور ساخت آن را داد، دکتر حسین سالاری، ملقب به معتمدالحکماست که بنابر نقل مشهور اولین پزشک مدرن مشهد به شمار می رفت. 

دکتر سالاری که اصالتی یزدی داشت، حوالی سال 1276 خورشیدی با جمعی از سربازان برای انجام مأموریتی به مشهد آمد و در روزهای آخر این مأموریت، رکن الدوله، تولیت وقت آستان قدس رضوی، برای درمان بیماری همسرش سالاری را فرا خواند و بعد از این اتفاق و با درخواست رکن الدوله، دکتر سالاری به عنوان رئیس دارالشفای حضرت رضا(ع) انتخاب و 35 سال در مشهد ماندگار شد. دکتر سالاری سال 1311 فوت کرد و در صحن نو (آزادی) به خاک سپرده شد. 

این خانه هم که احتمالا در سال های آخر عمر معتمدالحکما ساخته شده بود، محل زندگی و طبابت دکتر حسین سالاری بود. بعد از حضور و سکونت سالاری در خیابان آیت الله بهجت 2 امروزی، که به نام شهیدان خوراکیان هم نام گذاری شده است، یکی دو پزشک دیگر مشهدی هم به محله آمدند و دکتر احمد، علی و رضا سالاری، سه پسر دیگر معتمدالحکما، هم که جزو پزشکان شهیر آن دوره مشهد بودند در مجاورت خانه پدری ساکن شدند تا این کوچه در میان مردم به کوی سالاری ها معروف شود.

سردرِ این خانه فاخر و منحصربه فرد است

آنچه که این خانه تاریخی را خاص کرده است، ویژگی های منحصربه فرد معماری آن و به ویژه سردر فاخر و زیبایش است که تنها یک نمونه مشابه در مشهد دارد. 

دکتر هادی ایوانی، استاد معماری و عضو هیئت علمی دانشگاه که مستندسازی خانه های تاریخی مشهد را انجام داده است، پیش از این و در سال 1397 در گفت و گو با شهرآرا با اشاره به سال ساخت این خانه اعلام کرده بود که خانه سالاری از جمله خانه های دوره پهلوی اول در مشهد است که به سبک معماری تهران و احتمالا بین سال های 1310 تا 1315 ساخته شده است. 

با اینکه این سبک از معماری در دوره قاجار، ابداع و استفاده می شد، عناصر زیادی از آن در ساخت خانه سالاری دیده می شود. نکته جالبی که در این خانه وجود دارد برون گرا بودن آن است. در حالی که همه منازل تاریخی مشهد ساختارشان درون گراست.

تاج بزرگ و بی نظیر سردر آن هم که جزو یکی از فاخرترین سردرهای خانه های تاریخی مشهد است و به خوبی جایگاه اجتماعی مالک آن را مشخص می کند

به گفته این استاد معماری ساختار معماری ایران درون گراست و همه اجزا و عناصر خانه حول محور حیاط و میان سرا شکل می گیرند، یعنی حیاط در مرکز است و بقیه ساختار مثل اتاق ها و سایر چیزهای دیگر دور آن ساخته می شوند. در حقیقت حیاط مرکزی جان خانه است. اما در خانه سالاری هه این مفاهیم طور دیگری است. 

در این خانه پنجره ها رو به خیابان است. خبری از حیاط مرکزی نیست و چیزی که وجود دارد بیشتر به حیاط خلوت و سراچه کوچک شباهت دارد. سردر این خانه یکی از فاخرترین ها در نوع خود در مشهد است. 

تاج بزرگ و بی نظیر سردر آن هم که جزو یکی از فاخرترین سردرهای خانه های تاریخی مشهد است و به خوبی جایگاه اجتماعی مالک آن را مشخص می کند، نشان می دهد که این خانه تاریخی دوست دارد برون گرا باشد. اگر قرار باشد یک ویژگی برجسته برای خانه سالاری پیدا کنیم، نمای زیبا و بی نظیر این بناست که تقریبا با دیگر اسلافش متفاوت است.

خانه تاریخی 22 میلیاردی

چند روز قبل بود که تصویر آگهی فروش خانه تاریخی سالاری که به سردرِ این بنا آویزان شده بود در شبکه های اجتماعی منتشر شد و زنگ خطر از دست رفتن یکی از معدود بناهای تاریخی باقی مانده شهر مشهد به صدا درآمد.

 با مالک فعلی خانه سالاری که تماس می گیریم، قیمت این بنای تاریخی را بین 18 تا 22 میلیارد تومان اعلام می کند و مدعی است که با وجود قدیمی بودن ساختمان، به عنوان اثر ملی در فهرست میراث فرهنگی ثبت نشده است و می توان آن را تخریب کرد. 

براساس فهرست آثار ثبتی خراسان رضوی، خانه سالاری با شماره ثبت 12069 در تاریخ 12 تیر 1384 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است

این ادعا در حالی مطرح می شود که براساس فهرست آثار ثبتی خراسان رضوی، خانه سالاری با شماره ثبت 12069 در تاریخ 12 تیر 1384 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و طبق قانون تخریب این بناها بدون مجوز از سازمان میراث فرهنگی ممنوع است 

و براساس قانون مجازات اسلامی اگر فردی تمام یا بخشی از بناها، مکان ها، محوطه ها و مجموعه های فرهنگی تاریخی یا مذهبی را که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است تخریب کند، ملزم به جبران خسارت است و علاوه بر آن به یک تا 10 سال حبس محکوم می شود.

میراث فرهنگی خراسان رضوی پاسخگو نیست

حالا سؤال اینجاست که آیا خانه سالاری به سبک و سیاق تعداد دیگری از بناهای تاریخی مشهد با شکایت مالکانش از فهرست آثار ملی خارج شده است یا نه؟ و اینکه مالک این بنا می تواند بدون اجازه و استعلام از میراث فرهنگی استان اقدام به فروش خانه تاریخی سالاری کند؟

 چه سرنوشتی در انتظار این بنای تاریخی صدساله است و اصلا واکنش این اداره به حراج آثار تاریخی مشهد چیست؟ متأسفانه و بعد از چهار روز پیگیری از اداره کل میراث فرهنگی خراسان رضوی، معاون میراث فرهنگی این اداره کل پاسخگوی تماس های ما نبود.

 پیش ازاین و در جریان تخریب خانه تاریخی سیدان، میراث فرهنگی فقط بررسی و شناسایی عامل یا مرتکبان تخریب را خواستار شد و سرانجامِ این درخواست بعد از سه سال کماکان مشخص نیست. پس از تخریب خانه کوزه کنانی و بعد از بالاگرفتن اعتراضات به این تخریب، معاون وقت میراث فرهنگی خراسان رضوی به ذکر این جمله که هیچ مجوزی برای تخریب و آغاز عملیات اجرایی در خانه تاریخی کوزه کنانی مشهد صادر نشده است بسنده کرد.

 سال 1398 هم وقتی که بانک کشاورزی باغ خونی را به مزایده گذاشت و چند مشتری برای خرید پا پیش گذاشتند، بعد از چند روز معاون پیشین میراث فرهنگی در گفت و گو با روزنامه شهرآرا فقط اعلام کرد که بانک کشاورزی موضوع فروش باغ خونی را به اطلاع اداره میراث فرهنگی نرسانده است و قید نشدن ثبتی بودن باغ خونی در آگهی یک ایراد قانونی است.

برای خانه سالاری هم به احتمال زیاد باید منتظر فروش و شاید تخریب باشیم تا بعد از آن میراث فرهنگی استان وارد گود شود و جوابیه صادر کند.

برای بنای تاریخی مجوز ساخت و تخریب صادر نمی شود

شهردار منطقه سه مشهد نیز در گفت وگو با شهرآرا، با بیان اینکه اگر خانه سالاری در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده باشد، مجوز ساخت وساز و تخریب برای آن صادر نخواهد شد، گفت: میراث فرهنگی مشهد معمولا در نامه ای بناها و ساختمان های تاریخی را به شهرداری معرفی می کند و پس از ثبت در سیستم شهرسازی، هیچ مجوزی مثل ساخت وساز برای آن بنا صادر نمی شود؛ 

پس از ثبت در سیستم شهرسازی، هیچ مجوزی مثل ساخت وساز برای آن بنا صادر نمی شود

ضمن اینکه لکه هایی با کاربری تاریخی در طرح های تفصیلی مشخص شده است و ساخت بنا در این لکه ها هم ضوابطی دارد که شهرداری ملزم به رعایت آن هاست و این کار را انجام می دهد.

امیدرضا رحمانیان ادامه داد: غیر از این اگر موردی هم مشکوک به تاریخی بودن باشد، از میراث فرهنگی استعلام خواهیم گرفت که آیا این بنا واجد ارزش است و اینکه ثبت شده است یا نه؟ در مجموع شهرداری برای بنای تاریخی ثبت شده در فهرست آثار ملی ایران، پروانه ساخت وساز و مجوز تخریب صادر نمی کند.