مساجد محور فعالیت‌های محله شهیدرستمی هستند
محمدآباد، نام یکی از خیابان‌های پر‌تردد منطقه ۶ شهرداری مشهد است که به تعداد زیاد مساجدش معروف است. این خیابان شش مسجد دارد.
مساجد شاید قدیمی‌ترین عناصر هویت‌بخش خیابان محمدآباد در محله شهیدرستمی باشند؛ چها‌ردیواری‌هایی که از سال‌های دور به امروز رسیده‌اند. گسترش شهر و تغییر بافت کوچه‌ها و خانه‌ها هم باعث از‌بین‌رفتنشان نشده است و همچنان پا‌برجا باقی مانده‌اند. قدمت بعضی از این مساجد برمیگردد به روز‌های خیلی دور؛ روز‌هایی که این محله یک روستای کوچک به نام محمدآباد بوده، کل جمعیتش چند خانوار بیشتر نبوده و حالا نام و نشانی از آن باقی نمانده است.
محمدآباد، اما حالا نام یکی از خیابان‌های پر‌تردد منطقه ۶ شهرداری مشهد است که به تعداد زیاد مساجدش معروف است. از ابتدا تا انتهای خیابان را که طی کنی، شش مسجد یکی پس‌از دیگری به چشم می‌خورد. هر‌کدام ویژگی خاص خود را دارند و هریک پایگاه کوچکی هستند برای عبادت و فعالیت‌های مختلف فرهنگی و اجتماعی اهالی. به بهانه ماه مبارک رمضان، یکی‌یکی به‌سراغ این مساجد می‌رویم.
سفره کریمانه در ماه مبارک رمضان
اولین مسجدی که به چشمم می‌خورد، مسجد الزهرا (س) است که درست در ابتدای خیابان محمدآباد قرار گرفته. شبیه خانه‌ای ساده و معمولی است. کلیددار سالخورده مسجد، کلید را داخل قفل می‌اندازد و درِ سبز کوچک مسجد باز می‌شود.
حین نشان‌دادن بخش‌های مختلف آن از پیشینه مسجد هم می‌گوید. به گفته او، آن سال‌ها اینجا یک زمین خالی بوده است پر از دار و درخت و باغ و مردم تک و توک خانه‌های کوچک کاهگلی در آن ساخته بودند.
سال۱۳۵۷ اهالی خودشان دویست متر زمین می‌خرند و با کمک هم، این مسجد را می‌سازند، بعد کم‌کم آن را گسترش می‌دهند. این مسجد حالا پانصدمتر زیربنا دارد و یک حسینیه هم به آن اضافه شده است. یک پایگاه بسیج هم پشت مسجد ساخته‌اند که یک در مجزا دارد.
محمد‌علی صفر‌زاده کلیددار و رئیس هیئت‌امناست و همه این‌ها را برایم توضیح می‌دهد. شصت سال از سکونتش در این محله می‌گذرد و همه این سال‌ها فعال مسجدی محله بوده است. درباره برنامه‌هایشان می‌گوید: صبح، ظهر و شب، نماز جماعت برگزار می‌کنیم.
تنها پیش‌نماز مسجد حاج‌مصطفی مظلوم است. هنوز ازدواج نکرده بود که پیش‌نمازمان شد. دو ماه محرم را برنامه عزاداری داریم. در اعیاد هم جشن‌های پرشور برگزار می‌کنیم. ماه مبارک رمضان هم اگر بانی داشته باشیم، هر شب برای اهالی سفره کریمانه پهن می‌کنیم.
مسجدی برای همه اقشار
مسجد و حسینیه دوازده‌امام (ع) بیشتر به فعالیت‌های جانبی‌اش معروف است. متولیان برای هر گروهی برنامه‌ای مخصوص دارند. اینجا تنها مسجد محله است که جلسات ترک اعتیاد در آن برگزار می‌شود؛ افرادی که اعتیاد را کنار گذاشته‌اند، چهار شب در هفته از نقاط مختلف شهر به این مسجد می‌آیند و در آن جلسه ان‌ای برگزار می‌کنند.
یک بنر به دیوار مسجد نصب کرده‌اند و مرام‌های دوازده‌گانه‌شان را روی آن نوشته‌اند. کودکان محله هم به این مسجد رفت‌وآمد دارند. در طبقه فوقانی مسجد، مهد کودکی برای بچه‌ها ساخته‌اند. پیش از کرونا تعداد ثبت‌نامی‌ها خیلی بیشتر بود، اما همین حالا هم سی‌کودک محله به مهد مسجد می‌آیند.
اهمیت به ضعفا و پیگیری احوال کم‌بضاعتان، از دیگر اهداف فعالان این مسجد است. آن‌ها خیریه‌ای کوچک دارند و در آن، بیست‌خانوار را تحت پوشش قرار داده‌اند و هزینه تحصیل بیست‌دانش‌آموز کم‌بضاعت را هم برعهده گرفته‌اند. با علی‌اکبر زارع همراه شده‌ام و او این اطلاعات را در‌اختیارم قرار می‌دهد. او رئیس هیئت‌امنای این مسجد و ریش‌سفید محله است. دو قدم آن‌طرف‌تر از مسجد، پارچه‌فروشی دارد و همه ریز‌ودرشت و تاریخچه ساخت مسجد را می‌داند.
زمین مسجد دو نفر مالک داشته است؛ مرحومه عصمت آقاجان‌پور و مرحوم حاج‌غضنفر سازگار. آقای سازگار که از ملاکان معروف محمدآباد بوده است، وظیفه ساخت مسجد را در سال۱۳۵۵ برعهده می‌گیرد. در سال۹۲ این مکان با کمک اهالی و فرزندان مرحوم تجدید بنا می‌شود و گسترش پیدا می‌کند. اینجا در دو طبقه ساخته شده است و هشتصدمتر زیربنا دارد.
مسجد زابلی‌ها
درست در میانه خیابان محمدآباد قرار گرفته و سردر آن روی کاشی‌های آبی، اسم مسجد با خط خوش نوشته شده است. کنار در ورودی چند تابلو با عکس‌های سیاه و سفید به چشم می‌خورد؛ این‌ها سازندگان مسجد، پیش‌نماز‌ها و قدیمی‌های محله هستند. حاج‌غلام‌رضا و حاج‌حسین مزدوری، حاج‌اسماعیل داوری و... ساکنان زابلی محمدآباد قدیم با کمک هم این مسجد را ساختند و مسجد تا مدت‌ها با نام «مسجد زابلی‌ها» شناخته می‌شد. پس از انقلاب، اما نام مسجد به صاحب‌الزمان (عج) تغییر پیدا کرد.
حاج‌محمد هادی‌رزگی، خادم و کلیددار مسجد است. وقتی به مسجد می‌رسم، داخل آشپزخانه مشغول دم‌کردن چای برای نمازگزاران است. از سال دقیق ساخت مسجد اطلاع ندارد، اما به یاد دارد که با وقوع انقلاب اسلامی مسجد ازسوی خیران و مردم تجدید بنا شد. می‌گوید: عرض کوچه محمدآباد یکی‌دو متر بیشتر نبود.
خیابان که در طرح عقب‌نشینی قرار گرفت، بنای مسجد هم تخریب و از نو ساخته شد. اینجا سیصدمتر زیربنا دارد و یک طبقه فوقانی هم برای خانم‌ها ساخته شده است. مراسم مذهبی در اینجا برگزار می‌شود، اما حاج‌محمد رزگی به جای خالی برنامه‌های جانبی فرهنگی در مسجد اشاره می‌کند و می‌گوید: مثل مسجد‌های دیگر حسینیه نداریم و فضای کافی برای کلاس و برنامه فرهنگی دراختیارمان نیست.
پاتوق فرهنگی محله
آن دست خیابان، روبهروی مسجد صاحب‌الزمان (عج)، مسجد رسول‌الله (ص) ساخته شده است؛ یک مسجد کوچک جمع‌وجور که کلی برنامه فرهنگی و مذهبی در آن برگزار می‌شود. عباس جهانی، پیش‌نماز جوان این مسجد، اینجا را پایگاه فرهنگی محله می‌داند و درباره داستان شروع فعالیت‌های فرهنگی در این مکان می‌گوید: حاج‌شیخ احمد صابری‌تولایی چهره شناخته‌شده فرهنگی شهر و پایه‌گذار فعالیت‌های فرهنگی در این مسجد بوده است. حالا هشت‌نفر از طلبه که شاگرد ایشان بودند، اینجا فعالیت دارند و هر‌کدام عهده‌دار مسئولیتی هستند.
ماه رمضان هرسال بعد‌از نماز ظهر مراسم روضه دارند. پیش از نماز مغرب هم هر شب یک جزء قرآن تلاوت می‌کنند. شب‌های قدر جوشن‌کبیر می‌خوانند و بعد هم سخنرانی برگزار می‌شود. در ماه محرم با همکاری مدرسه قلی‌زاده که کنار مسجد قرار دارد، مراسمی باشکوه برگزار و ۳ هزار پرس غذا توزیع می‌کنند. اما شاخص‌ترین جشن این مسجد شب عید مبعث برگزار می‌شود. برای دیگر مساجد محله و منطقه نیز دعوت‌نامه ارسال و برنامه مولودی‌خوانی، مداحی، پذیرایی و... اجرا می‌کنند.
جامعه‌هدف این مسجد در فعالیت‌های فرهنگی، کودکان و نوجوانان هستند که هفته‌ای سه جلسه، کلاس احکام و تفسیر قرآن برای کودکان ۷ تا ۱۵سال برگزار می‌کنند. چهل‌مخاطب نوجوان هم دارند که در کلاس‌های فرهنگی مسجد شرکت می‌کنند.
حسین عباسپور که کلیددار مسجد و ساکن قدیمی محله است، از جزئیات این مسجد برایمان می‌گوید؛ اینکه روزی‌روزگاری اینجا به «مسجد کرمانی‌ها» معروف بوده است. او بیان می‌کند: مسجد سال۵۷ ساخته و سال۶۲ تجدید بنا شد. از همان سال اول ساخت مسجد، هیئتی اینجا فعالیت می‌کرد به نام «هیئت کرمانی‌ها». آن هیئت دیگر اینجا فعالیت نمی‌کند، اما تا سال‌های سال، نامش روی مسجد ماند.
مسجد ریش‌سفید‌ها
۱۱۶سال پیش کنار نهر محمدآباد، روبهروی دو درخت توت سر‌به‌فلک‌کشیده، مسجد جامع ابوالفضلی‌ها ساخته شد. این مسجد حالا در انتهای خیابان محمدآباد قرار دارد و به نوعی بزرگ‌ترین مسجد محله محسوب می‌شود. محمد‌باقر سنایی، رئیس شورای اجتماعی محله، اطلاعات کاملی درباره این مسجد دارد. به گفته او، سال۱۲۸۶ اهالی با کمک هم با چوب و هیزم و خشت مسجد را ساختند. این مسجد طی سال‌ها وسعت پیدا کرد و حالا ۳۵۰۰متر زیربنا دارد و سه‌طبقه مجزا. زیرزمین را به آشپزخانه مسجد اختصاص داده‌اند.
اهالی به بهانه‌های مختلف در آشپزخانه مسجد، دیگ غذا بار می‌گذارند و نذری می‌دهند. البته در سال‌های گذشته، بخشی از زیرزمین غسالخانه بوده است و اموات محله را اینجا غسل می‌دادند. طبقه همکف برای آقایان و طبقه فوقانی هم محل نمازگزاری خانم‌هاست. در سال۹۵ تصمیم به بازسازی مسجد گرفتند و هرچه را داشتند و نداشتند، صرف تجدید بنا کردند.
این مسجد قدیمی حالا پاتوق قدیمی‌هاست؛ ریش‌سفید‌هایی که قدیمی‌ترین ساکنان محله هستند و خاطرات بسیاری از این مسجد در ذهن دارند. آن‌ها یک شورای حل اختلاف هم دارند و همه مشکلات و نزاع‌های بین همسایه‌ها را در جمع خودشان حل‌وفصل می‌کنند.
سال‌های اول پس از انقلاب اسلامی، اولین گروه بسیج محله در همین مسجد شکل گرفت. تظاهرات و راهپیمایی‌ها هم از در همین مسجد شروع می‌شد. مسجد، یک هیئت سینه‌زنی مخصوص دارد که در ماه محرم مراسم مختلف برگزار می‌کنند. شب‌های قدر هرسال اینجا صد رکعت نماز قضا خوانده می‌شود، بعد مراسم دعای جوشن کبیر، قرآن به‌سر‌گرفتن تا سحر و... اجرا می‌شود؛ هرسال مردم اینجا غوغا می‌کنند، به طوری‌که این مسجد با این وسعت کاملا پر می‌شود و جای سوزن‌انداختن هم پیدا نمی‌شود. از دیگر مراسم باشکوه مسجد، برنامه افطاری ماه مبارک رمضان است. هر شب دیگ غذا در آشپزخانه بار می‌گذارند و در مسجد سفره افطار پهن می‌کنند.
قدیمی‌ترین مسجد
قدمت مسجد المهدی (عج) به سال‌های دوری برمیگردد که کسی از آن خبر ندارد. این مسجد درست در انتهای خیابان محمدآباد در یکی از کوچه‌پس‌کوچه‌های محله قرار گرفته است. آن سال‌ها این مسجد یک خانه خشتی کوچک بود که به‌اندازه نماز‌گزاردن ده نفر بیشتر، جا نداشت. حالا، اما چیزی از آن دیوار‌های آجری و خشت‌های گلی باقی نمانده و شکل و شمایل آن به‌کلی تغییر کرده است. اکنون اینجا مسجدی بزرگ است با زیربنای ۲ هزار متر‌مربع و چهار‌طبقه مجزا. هیئت منتسب به این مسجد هم «هیئت محمدی محمدآباد» نام دارد، قدیمی‌ترین هیئت این محله که پا‌به‌پای این مسجد پیش رفته و شکل گرفته و از پدران به پسران رسیده و سال‌ها پا برجا باقی مانده است.
گفت‌وگو با اهالی نشان می‌دهد کسی تاریخ دقیق ساخت مسجد را نمی‌داند، اما آن را حوالی سال ۱۲۷۰ تخمین می‌زنند. اهالی از سال‌های دور و داستان تغییرات این مسجد برایم می‌گویند. فردی بنای مسجد را خراب می‌کند برای ساخت‌وساز، اما فقط تا مرحله تخریب پیش می‌رود. او بنا را با همان حال رها می‌کند و به مکه می‌رود. این سفر سه‌چهار ماه طول می‌کشد، تاجایی‌که اهالی قید کمک وی را می‌زنند و خودشان دست‌به‌کار می‌شوند.
سال٨٩ مهم‌ترین تغییرات مسجد رخ می‌دهد و این بنا به‌کل زیر‌ورو می‌شود. بنای مسجد از اولین آجر تا آخرینش تخریب می‌شود و سنگ بنای آن دوباره گذاشته می‌شود. حالا در این مسجد، اهالی با کمک هم مراسم پرشور مذهبی برگزار می‌کنند. یکی از مراسمی که محمدآبادی‌ها از گذشته تا الان آن را پرشور اجرا می‌کنند، مراسم علم‌گردانی است که در این منطقه زبانزد است. حالا دو علم چوبی در این مسجد تکیه‌داده بر دیوار دیده می‌شود؛ علم‌هایی که از روزگار قدیم در مراسم محرم از آن‌ها استفاده می‌شد و دست‌به‌دست بین نسل‌ها می‌چرخید و حالا به آن‌ها رسیده است.
لینک کوتاه
روایات مشابه
ارسال نظر
آخرین نسل پرده‌نویس‌های مشهد 
خاطرات مشهدی‌ها از ملا و مکتب 