یک روز زندگی در مزرعه خاندان رضوی
خانواده رضوی سبک زندگی روستایی را در شهر حفظ کرده‌اند. پدر خانواده کشاورز است و مادر خانواده صبح زود با دوشیدن شیر گاو و پخت نان، صبحانه اعضای خانواده را مهیا می‌کند.
در پی ارزشمند شدن زمین و کمبود آب، تقریبا تمامی اهالی خطه توس که روزگاری کشاورز بودند، شغل آباواجدادی خود را رها کردند و به تفکیک و فروش زمین پرداختند. با این مقدمه بیراه نیست اگر خاندان رضوی را تنها کشاورزان مزرعه‌دار توس امروز بنامیم. این خانواده درحال‌حاضر به‌جای فروش زمین، ترجیح داده‌اند نان دسترنج خود را بخورند. مادر خانواده ۵ صبح بیدار می‌شود. برای گاو و گوسفندان علوفه درو می‌کند. چینه و دانه مرغ‌هایش را می‌پاشد و با دوشیدن شیر گاو و پخت نان، صبحانه اعضای خانواده را مهیا می‌کند.
پدر و فرزندان نیز پس از صرف صبحانه، در زمین هشت هکتاری خود کشاورزی می‌کنند. در کارگاه صنعتی‌شان ادوات کشاورزی می‌سازند و با پرورش مرغ و ماهی و گوسفند و گاو تمام نیاز‌های خانواده را تأمین می‌کنند. تجربه این سبک زندگی برای بسیاری از ما که محکوم به آپارتمان‌نشینی هستیم، بی‌شک می‌تواند خاطره‌ساز شود. برای ثبت این خاطره در اذهان مشهدی‌ها و گردشگران، خاندان رضوی قصد اشتراک‌گذاری سبک زندگی خود را با ایجاد بوم‌گردی در مزرعه دارند؛ هدفی که اگر به سرانجام برسد، می‌تواند درکنار یخدان، عمارت اربابی، موزه آیین‌های پهلوانی و... یکی از نقطه‌های جذاب گردشگریِ چهاربرج محسوب شود.
صبحانه خانواده در کنار هم
از شاهنامه ۳۷ و ۳۹ می‌توانی وارد مزرعه خاندان رضوی شوی. ۱۰ خانه در یک ردیف با حیاط اختصاصی، متعلق به حاج سیدمحمود رضوی، بزرگ خاندان و پسرهایش است. درکنار خانه‌ها و در حاشیه بولوارشاهنامه، کارگاه ادوات کشاورزی قرار گرفته است و از تمام این‌ها که بگذری، وارد مزرعه‌ای بزرگ می‌شوی. گاو، گوسفند، مرغ، ماهی و سگ ازجمله حیوانات این مزرعه هستند که هرکدام، بخشی از چرخ مزرعه را می‌گردانند.
حاج‌سیدمحمود رضوی، بزرگ خاندان، از یک روز کار در مزرعه این‌گونه می‌گوید: «من هفت پسر دارم که برای هرکدام از آن‌ها داخل همین زمین خانه‌ای جداگانه ساختم. هر روز به‌همراه پسر‌ها در زمین کشاورزی و کارگاه تولیدی کار می‌کنم. در فصل تابستان، کار بر روی زمین یا درکارگاه صنعتی میان پسر‌ها تقسیم می‌شود، اما در زمستان که کشاورزی نیست، تقریبا همه در کارگاه مشغول به کار هستیم و تنها من و پسر ارشدم برای کاشت شلغم در زمین کار می‌کنیم.
همسرم هر روز صبح، صبحانه مفصلی برای ما آماده می‌کند. صبحانه را درکنار پسر‌ها می‌خوریم. بعد از صبحانه هرکس به‌دنبال کار و وظیفه‌ای که دارد، می‌رود. همسرم اولین کسی است که از خواب بیدار می‌شود. بعد از خواندن نماز شیر گاو را می‌دوشد و صبحانه‌ای را که در مزرعه خودمان تولید کرده‌ایم، آماده می‌کند. بعد از آن غذای گوسفندان، گاو و مرغ‌ها را می‌دهد و تا شب مشغول فعالیت است. او هیچ‌گاه احساس خستگی نمی‌کند و قوت قلب من و بچه‌هاست.»
ترکیب تکنولوژی جدید و کشاورزی قدیم
خاندان رضوی از آخرین کشاورزان محله چهاربرج و بولوارشاهنامه هستند که توانسته‌اند با بهره‌گیری از کشاورزی مدرن و صنعتی، تولید خود را حفظ کنند. بزرگ خاندان رضوی می‌گوید: «من متولد سال ۱۳۲۷ هستم و از زمانی که دست راست و چپم را شناختم، به‌همراه پدرم روی زمین کار می‌کردم. در آن زمان بیشتر وسایل سنتی و دستی بود.
بعد‌ها وسایل و ابزارآلات مکانیزه هم به کمک کشاورزان آمد. جزو اولین کسانی بودم که برای افزایش محصولات کشاورزی از روش‌های صنعتی و کشت مکانیزه استفاده کردم. با خرید اولین تراکتور محله، زمین خودم و زمین‌های دیگر ساکنان روستا و روستا‌های اطراف را شخم زدم. علاوه‌بر این‌ها اصول و قوانین کشاورزی را نیز رعایت کردم.
یکی از اصول کشاورزی، کشت متناوب است. در این روش، کشت هر ساله زمین تغییر می‌کند. اگر امسال جو کاشته شود، سال دیگر در زمین پیاز و سال بعد گوجه کاشته می‌شود. با رعایت این اصل، محصول بیشتری به‌دست می‌آید. از چند سال قبل که آب کمتر و هوا خشک‌تر شده است، شیوه آبیاری غرقابی را کنار گذاشته‌ایم و از آبیاری قطره‌ای و ردیفی استفاده می‌کنیم. کشت ما نیز برمبنای تقاضا و قیمت بازار است و درحال‌حاضر مهم‌ترین محصول ما جو، گندم و پیاز است. محصولات جانبی مانند شلغم، بادمجان، فلفل، نخود و لوبیا نیز کشت می‌کنیم.»
دهکده مستقل
خانواده رضوی تقریبا تمام مواد خوراکی و غذایی مورد استفاده خانواده را در مزرعه خود تولید می‌کنند و احتیاج کمی به تهیه مایحتاج زندگی از بیرون دارند. سیدعباس رضوی، فرزند ارشد خانواده، می‌گوید: «مبنای کشاورزی بر تولید است و باوجودی‌که کشاورزی شغل سخت و طاقت‌فرسایی است، هر کشوری بخواهد بی‌نیاز و مستقل از دیگر کشور‌ها باشد، باید یک کشاورزی مستقل و قوی داشته باشد.
ما نیز براساس همین شعار تولیدی و مولد بودن زمین، در مزرعه همه نوع محصول کشاورزی را تولید می‌کنیم و هر سال نیز تعدادی گوسفند می‌خریم و بعد از پرواربندی می‌کشیم و از گوشت و روغنش استفاده می‌کنیم. شیر، ماست و پنیر خانواده نیز از گاوی که در خانه داریم، تهیه می‌شود. مادرم با استفاده از آرد در تنور، نان خانگی می‌پزد.
هر کس یک‌بار نان دست‌پخت مادرم را بخورد، دیگر نان نانوایی را نخواهد خورد. در گوشه‌ای از حیاط، آغلی برای نگهداری مرغ و خروس داریم. مرغ‌ها تخم‌مرغ خانواده را تامین می‌کنند. همه‌چیز در مزرعه ما تولید می‌شود، فقط قند و برنج را از بیرون تهیه می‌کنیم. درواقع مزرعه ما یک دهکده مستقل است که احتیاجی به بیرون ندارد.»
اولین‌ها در پرورش پسته در مشهد
خانواده رضوی درکنار کشت محصولات زمینی و باغی، به‌دنبال نوآوری و تولید محصولات جدید برای کشت نیز بوده‌اند. کاشت درخت پسته یکی از این طرح‌های ابتکاری و نوآورانه خانواده رضوی است.
سیدعباس رضوی در ادامه می‌گوید: «با کم شدن منابع آبی و گرم شدن هوا، به‌سراغ روش‌های مدرن و جدید آبیاری رفتیم و با استفاده از سیستم قطره‌ای و تحت‌فشار تاحدودی موفق شدیم محدودیت منابع آبی را جبران کنیم. درکنار آن برای استفاده بهینه از آب و برداشت محصول بهتر به‌دنبال کشت‌های نوین که آب کمتری می‌خواهند، رفتیم.
۱۰ سال قبل پروژه کاشت پسته را به‌عنوان کشت جایگزین شروع کردیم. در ابتدا به‌صورت آزمایشی چند درخت پسته کاشتیم و بعد از چند سال مراقبت و نگهداری سرانجام پسته‌ها به بار نشست و ما متوجه شدیم که پسته در مشهد بار می‌دهد. بعد از رسیدن به نتیجه مطلوب، دو سال قبل یک هکتارونیم زمین را به زیر کشت پسته بردیم. پسته دربرابر گرمای شدید و کم‌آبی، طاقت زیادی دارد و از لحاظ اقتصادی نیز به‌صرفه است و می‌تواند جایگزین خوبی برای محصولات باغی معمول باشد.»
کشاورزان دیروز، سرایداران امروز!
حاج‌محمود رضوی با ابراز نگرانی از تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی و تبدیل آن‌ها به باغ‌ویلا در محله چهاربرج، این اتفاق را موجب بیکاری اهالی می‌داند و می‌گوید: «از چند سال قبل بسیاری از کشاورزان به طمع به‌دست آوردن پول راحت و فراوان، زمین‌های خود را به قطعات هزارو ۵۰۰ متری تقسیم کردند و به شهرنشینان فروختند.
بولوارشاهنامه هم زمانی دارای ۳۵۰ هکتار زمین کشاورزی مرغوب و مفید بود و اهالی ازطریق کشت‌وکار بر روی این زمین‌ها روزی و درآمد خوبی داشتند، اما امروز به‌اجبار سرایدار و نگهبان باغ‌ویلا‌هایی شده‌اند که روزگاری زمین کشاورزی خودشان بود.»
این زمین، روزیِ ۷۰ نفر را می‌دهد
درحال‌حاضر ۱۵ تا ۲۰ نفر به‌طور مستقیم و ۵۰ نفر به‌صورت غیرمستقیم در زمین کشاورزی خاندان رضوی مشغول به کار هستند. سیدعباس رضوی می‌گوید: «برکت و خیری که در کشاورزی است، در هیچ شغل دیگری وجود ندارد. وقتی گندمی کاشته می‌شود، هم مورد استفاده کشاورز است و هم پرندگان و حیوانات از باقی‌مانده آن استفاده می‌کنند؛ به همین دلیل کشاورزی مایه برکت و فراوانی است. از زمانی که کشاورزی از بین رفت، باران و برف و نعمت هم کم شده است. پدرم بار‌ها با ساخت ویلا و فروش زمین مخالفت کرده و از همسایه‌ها خواسته است که زمین خود را نفروشند، حتی با وجود اینکه یک خریدار خوب برای زمین‌های خودمان هست، او هرگز راضی به فروش زمین نمی‌شود.»
راه‌اندازی کارگاه تولیدیِ ماشین‌آلات کشاورزی
خانواده رضوی درکنار کشاورزی و دامداری، در حوزه صنعت و تولید ابزارآلات کشاورزی نیز فعالیت می‌کنند و دستگاه‌هایی را نیز به ثبت رسانده‌اند. حاج‌سیدمحمود رضوی می‌گوید: «درکنار کشاورزی در شغل آهنگری نیز تبحر و مهارت پیدا کردم و ساخت لوازم و ابزارآلات کشاورزی مانند داس، بیل و... را نیز انجام می‌دادم.
بعد از پیروزی انقلاب، به پیشنهاد جهادسازندگی چند دوره مهارت‌آموزی ماشین‌آلات کشاورزی را در مراکز مختلف آموزشی جهادسازندگی (نخ‌ریسی و ولدآباد یزدی‌ها در کرج و نیشابور) گذراندم و ۳۵ سال قبل اولین کارگاه تولید و تعمیر لوازم و ابزارآلات کشاورزی را راه‌اندازی کردم.»
اختراع ابزار و ماشین‌آلات کشاورزی توسط مصرف‌کننده
کارگاه تولیدی ماشین‌آلات کشاورزی مظلوم از ۳۵ سال قبل تاکنون، مشغول فعالیت است و در این مدت، موفق به ثبت و تولید ماشین‌آلات جدید کشاورزی شده است.
سیدعباس رضوی در ادامه می‌گوید: «درحال‌حاضر ۱۴ نفر به‌صورت فصلی و ۹ تا ۱۰ نفر به‌صورت ثابت در این کارگاه مشغول به کار هستند. در این کارگاه هرکس وظیفه مشخصی دارد. ما در این کارگاه تمام مراحل طراحی، قطعه‌زنی و ساخت کامل دستگاه تا مرحله فروش را انجام می‌دهیم.»
خاندان رضوی که خود در تولید نیز نقش دارند، بهتر از هر کسی می‌توانند نیاز کشاورزان به ابزار کشاورزی را تشخیص دهند؛ به همین خاطر آنان درزمینه طراحی و اختراع ماشین‌آلاتی با کارایی بهتر و عمر طولانی‌تر نیز وارد چرخه تولید شده‌اند و پس از تایید ابزار ساخته‌شده در سازمان‌های مربوط، آن‌ها را راهی بازار کردند.
عباس رضوی می‌گوید: «۲۵ سال قبل اولین خرمن‌کوب بوجاری را در کارگاه تولید کردیم. با ورود خرمن‌کوب بوجاری، روش‌های سنتی کوبیدن و جدا کردن جو و گندم از کاه که زمان و هزینه زیادی را می‌برد، فراموش شد و همه کشاورزانی که از این وسیله جدید استفاده می‌کردند، دعای خیر خود را نثار ما کردند و ما پیشرفت و موفقیت امروز را مدیون همان کشاورزانی هستیم که برای ما دعا و از ما حمایت کردند.»
خدمات پس از فروش، ظرف ۲۴ ساعت
لِوِلر تمام‌هیدرولیک، دیکس سنگین، گاوآهن مرکب، چیذر، کلوخ‌شکن و... ازجمله اختراعات ثبت‌شده خاندان رضوی است که تمام مراحل طراحی و تولید آن در همین کارگاه انجام شده و به تایید مرکز آموزش کرج یعنی نماینده سازمان جهادکشاورزی رسیده است.
عباس رضوی می‌گوید: «یکی از ویژگی‌های تولیدات ما، خدمات پس از فروش آن است.
همه کسانی که از تولیدات ما در خراسان بزرگ و دیگر استان‌های کشور خریده‌اند، درصورت برخورد با اشکال و نقصی در دستگاه، با ما تماس می‌گیرند و واحد خدمات پس از فروش ما بعد از ۲۴ ساعت در محل، حاضر می‌شود و پاسخ‌گوی نقص دستگاه است و درصورت نارضایتی مشتری دستگاه را تعویض می‌کند، با این وجود دولت حمایت چندانی از ما نکرده است. در حوزه تولید ماشین‌آلات کشاورزی، برای تولید یک ماشین و وسیله جدید، هزینه و وقت زیادی صرف طراحی و ساخت آن می‌شود.
پرداخت این هزینه اضافی، برای صاحب کارگاه بسیار سخت و دشوار است. مشکل دیگری که در حوزه ثبت و تولید اختراع ماشین‌آلات کشاورزی وجود دارد، این است که ممکن است هم‌زمان دو یا چند تولیدکننده در چند نقطه از کشور دست به تولید یک ماشین و دستگاه مشابه بزنند. این موضوع علاوه‌بر هدر دادن نیرو‌ها درزمینه ثبت و تولید انبوه ماشین باعث اختلافات زیادی شده است. اگر دولت نظارت بیشتری در این زمینه داشته باشد، کارگاه‌های تولیدکننده مشکلات کمتری خواهند داشت.»
موقعیت عالی برای تبدیل شدن به مجتمع بوم‌گردی
مجموعه دهکده رضوی با دارا بودن شرایط زندگی و تولید سنتی در محل، هر ساله پذیرای زائران و مسافرانی است که با خاندان رضوی آشنایی دارند.
عباس رضوی می‌گوید: «ما در گوشه‌ای از مزرعه، سوئیتی اختصاصی برای اسکان مسافران و زائران ساختیم. هر سال افراد و آشنایانی از شهر‌های مختلف ایران به دیدن ما آمده و چند روزی را میهمان ما هستند. این میهمان‌ها در طول ۱۰ تا ۱۵ روزی که در این محل هستند، از نان محلی‌ای که مادرم پخته و شیر و ماستی که در مزرعه خودمان تولید شده است، استفاده می‌کنند.
غذا‌های سنتی و محلی یکی دیگر از جاذبه‌هایی است که میهمانان علاقه زیادی به آن نشان می‌دهند. یکی دیگر از نقاط مورد علاقه میهمانان، باغ میوه و انگوری است که در گوشه‌ای از مزرعه قرار دارد. میهمانان در طول اقامت خود در این محل، یک زندگی سنتی و بانشاط را تجربه می‌کنند و هر سال بیشتر از سال قبل مشتاق آمدن و اقامت در این مزرعه هستند. این اتفاق یک تجربه موفق، درزمینه بوم‌گردی بوده است و ما با کسب این تجربه، تاحدودی با صنعت بوم‌گردی آشنا شدیم و آمادگی توسعه و گسترش آن را داریم.»
رضوی صحبت‌هایش را با این جمله به پایان می‌رساند: «از مزیت‌های بوم‌گردی توریستی، حفظ فضای سنتی و سبک زندگی کشاورزی است. با ایجاد دهکده بوم‌گردی، اهالی دوباره به کشاورزی و تولید روی خواهند آورد.»
* این گزارش پنج شنبه، ۷ دی ۹۶ در شماره ۲۱۶ شهرآرامحله منطقه ۱۲ چاپ شده است.
لینک کوتاه
روایات مشابه
ارسال نظر
محله خاتم‌الانبیا (ص)؛ یادگار روستای ابراهیم‌آباد 
خانواده‌ام مخالف موتورسواری من بودند 