محله ایثار؛ بازار مانتوی امروز، بازارچه شادکن دیروز

تاریخچه

محله ایثار که اکنون نزد عموم مردم مشهد و زائران به بازار‌های مانتوفروشی‌اش معروف است، در گذشته‌های دور نیز بازارچه‌ای به‌نام «شادکن» داشته که در وقف‌نامه‌های به‌جامانده در تاریخ، از مغازه‌های تنباکوفروشی، خبازی، کفش‌دوزی و دلالی آن نام برده شده است.

اولین‌بار در سده نهم قمری حافظ ابرو، نویسنده کتاب «جغرافیای تاریخی خراسان»، هنگام بازدید از مشهد از مزرعه «شادکن» به‌عنوان یکی از مزارع بیست‌وچهارگانه مشهد نام برده است. نکته جالب درباره این مزرعه اشاره به وجود بازارچه آن است. در دو وقف‌نامه در سال‌های ۱۰۸۶ و ۱۱۲۹ قمری از بازارچه شادکن نام برده شده است.

بنا به وقف‌نامه به‌جامانده از مدرسه علمیه نواب (واقع در ضلع شمالی بالاخیابان) که روی سنگی نوشته شده و بر دیوار مدرسه نصب است، مغازه‌های خبازی، کفش‌دوزی و دلالی در بازارچه شادکن از موقوفات این مدرسه است. همچنین در وقف‌نامه میرزامحسن نیز به تنباکوفروشی بازارچه شادکن اشاره شده است.

بنا به کتاب «جغرافیای تاریخی شهر مشهد»، نوشته مهدی سیدی، قلعه شادکن تا حدود نیمه قرن چهارده خورشیدی در کوچه ششم بیست‌متری کوی طلاب با هفت‌هشت خانوار برجا بود. اما اراضی آن همراه با اراضی مزارع جمع‌آباد، دنگان و محراب‌خان پس از اصلاحات ارضی توسط آستان‌قدس در سال ۱۳۴۸ خورشیدی برای خانه‌سازی به متقاضیان (به‌ویژه طلاب مشهد) اجاره داده شد.

محل این آبادی اکنون در حدود تقاطع بولوار‌های مجلسی و ابوریحان است. اکنون بنا بر تقسیم‌بندی‌های شهری، نام این محله به‌دلیل وجود خیابان ایثار که یکی از راسته‌های تجاری معروف مشهد است، ایثار گذاشته شده است؛ اما برخی مردم محلی همچنان آن را شادگان نیز می‌خوانند که یادگار مزرعه شادکن است.

بافت

محله ایثار ۱۳۱ هکتار وسعت دارد و در هر هکتار آن ۱۲۵ نفر سکونت دارند که تقریبا دوبرابر میانگین شهری مشهد است. البته این جمعیت فقط در ۳۵ درصد مساحت محله ساکن‌اند. حدود ۴۵ درصد مساحت محله ایثار با کاربری خدمات و حمل‌ونقل در اختیار راه‌آهن مشهد است.

حدود ۵ درصد محله ایثار نیز به مغازه‌های تجاری اختصاص دارد. بیشتر خانه‌های مسکونی محله ایثار دو تا چهارطبقه هستند در قطعات ۱۰۰ تا ۲۵۰ متری. محله ایثار به‌دلیل حضور مراکز متعدد علمیه در آن، بافتی سنتی و مذهبی دارد.

دسترسی

محله ایثار در بولوار طبرسی به ایستگاه مفتح خط دو قطارشهری دسترسی دارد. همچنین، ساکنان این محله با خودرو شخصی می‌توانند از طریق بولوار‌های مفتح، طبرسی، امت، مجلسی و وحدت به سایر نقاط شهر بروند. پراکندگی خطوط اتوبوس در محله ایثار مطلوب است و شهروندان به‌طور میانگین از هر نقطه محله تا ایستگاه اتوبوس ۹۰ متر راه دارند.

امکانات فرهنگی و رفاهی

• محله ایثار قطب تولید و فروش مانتو در مشهد است و مخاطبانی از سراسر شهر و کشور دارد.
• محله ایثار یکی از قطب‌های مراکز علمیه مشهد است، مدرسه علمیه امام‌محمدباقر (ع) و مرکز دینی حضرت‌زینب (س) در این محله است.
• بستنی دقت طلاب که قدیمی‌ترین بستنی سنتی مشهد است و مخاطبانی از سراسر کشور دارد، در خیابان علیمردانی قرار دارد.
• حسینیه سبزواری‌ها و گنابادی‌های مشهد در این محله است. به‌جز این، این محله شش مسجد دیگر نیز دارد.
• محله ایثار چهار دبستان و یک درمانگاه عمومی دارد.

حدود جغرافیایی

محله ایثار در محدوده شرقی شهر مشهد است. این محله از شمال شرق به بولوار مفتح از شمال غرب به بولوار طبرسی جنوبی، از جنوب غرب به بولوار وحدت و از شمال غرب به بولوار امت محدود می‌شود. محله‌های گلشور، خیرآباد، راه‌آهن، پایین‌خیابان و رضاییه در همسایگی محله ایثار قرار دارند.