گشتی در جاذبه‌های فرهنگی منطقه یک مشهد

از آنجایی‌که منطقه یک جزو مناطق اصیل شهر محسوب می‌شود دارای خانه‌های تاریخی و قدیمی متعددی است. شاید بتوان گفت یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های این منطقه وجود بافت قدیمی و خانه‌های تاریخی آن است. درست است که فقط ۳ خانه تاریخی این منطقه در اداره میراث فرهنگی مشهد ثبت شده است، اما خانه‌های بسیاری نیز از منظر تاریخی و میراثی دارای ارزش شناخته شده‌اند.

خانه بنی‌هاشمی  یکی از نمونه خانه‌های زیبای برجای مانده از دوران پهلوی اول مشهد محسوب می‌شود که در خیابان دانشگاه ۱۵ واقع شده است. از ویژگی‌های بارز این خانه ثبت ملی می‌توان به نورگیری، آجرکاری مشبک، کف حیاط آجرفرش، سقف شیروانی با دودکش‌های آجری اشاره کرد.

خانه داوودی دیگر خانه تاریخی منطقه یک است. این بنا در ضلع جنوبی خیابان توحید و بین توحید ۴ و ۶، جنب مسجد جعفری با شماره پلاک‌۲۱۶ قرار دارد. مساحت خانه ۴۱۷ مترمربع و زیربنای آن ۵۲۶ مترمربع گزارش شده است.

قرارگرفتن ساختمان‌هایی در دوطرف بنا سبب شده تنها یک نما از طرف خیابان توحید قابل رؤیت باشد و دیگر نما‌های خانه فقط به‌واسطه حضور در حیاط مرکزی مشاهده شود. خانه داوودی‌ها در دو طبقه ساخته شده است و در ۳ جبهه شمالی، شرقی و غربی آن ساختمان وجود دارد.

در واقع ۳ ساختمان در یک عمارت واحد قرار گرفته است که به‌وسیله پله‌هایی با هم در ارتباط هستند. خانه به سبک ساختمان‌های اواخر قاجار و اوایل دوره پهلوی اول به دو بخش اندرونی و بیرونی تقسیم شده است که راه ورود به آن‌ها از هم جداست.

علاوه‌براین، کاملا حیاط سرا در مرکز قرار گرفته و سه‌ بنا در اطراف آن سربرافراشته‌اند. قدمت این خانه ثبت ملی با‌توجه به معماری ویژه‌ای که دارد، به دوره پهلوی اول می‌رسد.

منزل مسکونی تفتی مربوط به اواخر دوره قاجار هم در میدان سراب، کوچه قائم مقامی، پلاک۳ واقع شده است. مهم‌ترین ویژگی این بنای ثبت ملی، کاشی‌کاری‌های بسیار زیبا و نفیس آن است که با مراقبت زیاد مالکان منزل از ابتدای ساخت تاکنون، چهره‌ای کاملا تازه و دست‌نخورده دارند. همچنین آراستگی فضای داخل حیاط این بنا از دیگر ویژگی‌های بارز آن است.

آموزش کاربردی

یکی دیگر از بخش‌های فرهنگی، هنری و گردشگری منطقه یک شهرداری مشهد فرهنگ‌سرا و نگارخانه‌های مختلف در منطقه است.

فرهنگ‌سرای انتظار یکی از مکان‌های مهم فرهنگی تحت مدیریت شهرداری در منطقه یک است. این مجموعه در تیرماه سال ۱۳۹۰ با زیربنای ۲۰۰ مترمربع و بخش‌هایی از قبیل اتاق مدیریت، اتاق کارشناسان، اتاق‌های کانون‌ها، کلاس آموزشی و سالن آمفی تئاتر در بولوار شهید قرنی، افتتاح شد.

هدف اصلی این فرهنگ‌سرا ترویج کارکرد‌های فردی و اجتماعی و خانوادگی است و مهم‌ترین فعالیت آن ارائه خدمات به‌طور تخصصی که از آن جمله می‌توان به برگزاری سخنرانی، کارگاه آموزشی، نمایشگاه،  نقد فیلم، تئاتر، قصه‌گویی، شب شعر، مسابقات و ... اشاره کرد.

همچنین در این منطقه به دلیل جغرافیای آن، نگارخانه‌های زیادی ایجاد شده و تعداد آن‌ها در حال افزایش است. این فضا محلی برای برگزاری نمایشگاه‌های هنری و گرد هم آمدن هنرمندان زیادی شده است تا آثار خود را به نمایش بگذارند و به معنایی دیگر خود، آثار و حوزه کاری‌شان را معرفی کنند. از نگارخانه‌های موجود در این منطقه می‌توان به نگارخانه‌های روند، سروش، آذرنور، مانا، گلستان علی (ع)، ارغوان، عسل، رادین و... اشاره کرد.

خانه کودک و شاهنامه

یک از مکان‌های جالب و دیدنی مشهد، خانه کودک و شاهنامه است که در آن اساتید در ساعات مختلف به بیان داستان‌های قدیمی شاهنامه می‌پردازند. این خانه در فضایی به مساحت ۱۵۰ مترمربع در کلاهدوز ۱۶ و ابتدای بوستان بخارایی بنا شده است.

نقاشی‌های صورت گرفته بر روی دیوار‌های این مجموعه نیز برگرفته از داستان‌ها و اساطیر شاهنامه است. این مجموعه با هدف آشناسازی کودکان و نوجوانان و ایجاد علاقه‌مندی آن‌ها به فرهنگ کهن ادبی و ملی ایران زمین ایجاد شده است که به منظور آشنایی کودکان و نوجوانان با کتاب سترگ شاهنامه، اثر حکیم فردوسی و داستان‌های آن که یکی از آثار غنی ادبی ملی ماست، کارگاه‌های مربوط را برگزار می‌کند.

آشنایی با فرهنگ و سنن

موزه‌ها بخش مهم هر شهری به شمار می‌آید، زیرا با آثاری که در آن‌ها به نمایش گذاشته شده است، فرهنگ و سنت مردم پیشین را به ما یادآوری می‌کنند. در منطقه یک شهرداری مشهد نیز ۴ موزه مهم و خاص وجود دارد.

موزه وقف در فضایی به مساحت ۶۰۰مترمربع شامل غرفه‌هایی با معماری به سبک اسلامی و یک سالن اجتماعات برای ارائه تاریخچه آثار موجود در موزه در سمت چپ ورودی اداره اوقاف واقع در خیابان آبکوه احداث شده است.

در این موزه انواع نسخ خطی شامل وقف‌نامه‌های قدیمی چاپ شده روی کاغذ و وقف‌نامه‌های سنگی، قرآن‌های نفیس از دوره‌های ایلخانی و قرون مختلف دیگر، نماد‌های عزاداری ویژه ایام محرم و صفر شامل علم و... از دوره صفویه، قاجار و معاصر، کتیبه‌های قدیمی برخی بقاع متبرکه مانند کتیبه سنگی عارف عباسی معروف به پیرپالان‌دوز و ... نگهداری می‌شود و برای بازدید عموم و علاقه‌مندان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

موزه آب در سال۱۳۷۸ توسط کارشناسان آب منطقه‌ای خراسان در بولوار خیام اداره آب منطقه استان خراسان افتتاح شد. هدف از ایجاد چنین مجموعه‌ای آشنایی، بررسی و شناخت سازه‌های آبی قدیمی استان از قبیل شیوه‌های آبیاری سنتی، آداب و رسوم مرتبط با آب در مناطق مختلف، معرفی تکامل و پیشرفت صنعت آب، پل‌بندها، آب‌انبار‌ها و قنات‌ها و همچنین ارائه اطلاعات و مستندات به علاقه‌مندان است.

علاوه براین گنجینه‌ای از ظروف قدیمی و اشیایی که در زمینه استفاده مردم برای تأمین آب بوده نیز به نمایش در آمده و بخشی از این اشیا از حفاری‌های خطوط آب در شهر مشهد به دست آمده است. از ارزشمندترین اشیای این موزه می‌توان به کلنگ آبرسانی شهر مشهد اشاره کرد.

موزه جانورشناسی در ساختمان  گروه زیست‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد تأسیس شده و شامل تعدادی از نمونه‌های جانوری است که البته برای عموم قابل بازدید نیست. این موزه در خیابان راهنمایی در دانشگاه آزاد اسلامی واقع شده است و در حال حاضر کاربری آموزشی دارد.

تفریح جمعی

سینما‌ها یکی از مکان‌هایی محسوب می‌شوند که مجاوران و حتی زائران مشهد را به خود جذب می‌کنند، این مجموعه‌ها به عنوان یک مکان تفریحی لحظات و خاطرات خوشی را برای افراد به وجود می‌آورند. منطقه‌یک نیز از این ویژگی بی‌نصیب نبوده و یکی از مهم‌ترین سینما‌های شهر را در دل خود جای داده است.

سینما هویزه که قبل از انقلاب  دیاموند خوانده می‌شد در سال۱۳۴۴ تأسیس شد و پس از پیروزی انقلاب اسلامی به «هویزه» تغییر نام یافت. «پردیس سینمایی هویزه» با ۵ سالن نمایش و آخرین استاندارد‌های روز دنیا پس از طی دوران ۱۶ماهه بازسازی، شهریورماه ۱۳۹۱ افتتاح شد.

این مجموعه که در خیابان دانشگاه قرار دارد، بزرگ‌ترین و مدرن‌ترین پردیس سینمایی ایران است. ۸سالن موجود در پردیس سینما هویزه، در کنار داشتن پروژکتور‌های مدرن نمایش فیلم، به سیستم نمایش دیجیتال و صوت Surround Dolby دیجیتال نیز مجهز است ضمن اینکه یکی از سالن‌های این سینما قابلیت پخش فیلم‌های سه‌بعدی را داراست.

مطالعه با حس خوب

گروه دیگری از مکان‌های مفید فرهنگی منطقه‌یک، کتاب‌فروشی‌ها، بازار کتاب گلستان و کتابخانه‌ها هستند که در میان آن‌ها کتاب‌فروشی‌هایی با معماری‌های جذاب و جدید نیز وجود دارد که در بین مردم  معروفیت خاصی دارند.

پردیس کتاب یکی از این مجموعه‌هاست که  در محل منزل مسکونی رضا رجب زاده در سه‌راه ادبیات مشهد تأسیس شده است. پردیس کتاب با مساحت تقریبی هزار متر در دو طبقه، دومین کتاب‌فروشی این خانواده فرهنگی به شمار می‌رود.

تقریبا هیچ اهل کتابی در مشهد نیست که با این خانواده آشنایی یا خاطره نداشته باشد. این کتاب‌فروشی با فضایی جالب و جذاب و دارابودن کتاب‌های فراوان در زمینه‌های مختلف در اختیار عموم است.

خانه کتاب وکیل واقع در خیابان ابن سینا روبه‌روی خیابان پاستور نیز در چندطبقه بنا شده و دارای یک کتابخانه در طبقه زیرین و فضا‌های مناسب برای نشستن و مطالعه کتاب و همچنین کافی‌شاپ است.

این مجموعه فقط یک کتاب‌فروشی تخصصی در زمینه حقوق نیست بلکه خانه وکیلان مشهد نیز هست. آن‌ها در این محل حضور دارند و حتی درباره مسائل حقوقی به شهروندان مشاوره ‌می‌دهند.

کافه کتاب آفتاب نیز در بازار کتاب گلستان قرار دارد. این مجموعه فضایی برای دوستداران کتاب فراهم کرده است تا اهالی کتاب در کنار هم علاوه‌بر خواندن کتاب، چای و قهوه‌ای بنوشند. فهرست نوشیدنی‌ها در منوی این کافه در دفتر و با خودکار نوشته شده است.

ورزش و سلامتی

در منطقه یک ورزشگاه، سالن‌های ورزشی و باشگاه‌های خصوصی فراوانی وجود دارند که دسترسی افراد به مکان‌های ورزشی را آسان‌تر کرده است. سالن‌های ورزشی شرکت گاز، شهید عابدی، شهید کوشه‌ای، مجموعه آبی هلال احمر، سجاد، توحید، سالن پینگ‌پنگ جوانان، پهلوانان خراسان و... ازجمله سالن‌های ورزشی این منطقه هستند.

در کنار آن چندین مجموعه ورزشی قدیمی از جمله مجموعه ورزشی بزرگمهر، سجاد، کارگران و تختی نیز درحال خدمت‌رسانی به زائران و مجاوران هستند. همچنین ۳ زمین روباز شهدای آبکوه سعدآباد، شهدای الندشت و ایثارگران آبکوه در منطقه یک واقع شده‌اند.

ورزشگاه تختی

ورزشگاه تختی مشهد (سعدآباد سابق) ورزشگاهی چند‌منظوره در شهر مشهد است. این ورزشگاه دارای دو زمین فوتبال است. زمین اصلی آن با جایگاه مخصوص و جایگاه پیش‌کسوتان و سکوی تماشاچیان و پیست دوومیدانی همراه با رختکن بازیکنان، داوران فوتبال و دوومیدانی به‌طور مجزاست.

زمین دیگر آن حدود سا ۱۳۸۷ چمن مصنوعی شد که برای انجام تمرینات و مسابقات تیم‌های نوجوانان و جوانان محلات و باشگاه‌های مشهد استفاده می‌شود. این ورزشگاه علاوه‌بر زمین‌های یاد‌شده دارای سالن‌های شمشیربازی، کاراته، کشتی، والیبال نشسته، استخرروباز و استخرسرپوشیده است. علاوه برآن دفاتر هیئت‌های مختلف ورزشی استان و مشهد نیز در این مجموعه قرار دارند.

 بازار‌ها و مراکز خرید

منطقه یک شهرداری مشهد در کنار جاذبه‌های متعدد گردشگری بازار‌هایی دارد که تعداد زیادی از آن‌ها تأمین‌کننده سوغات زائران است. در این منطقه بازار‌ها و مراکز خرید زیادی جلوه می‌کند که هریک می‌تواند وسوسه خرید را در فرد ایجاد کند.

در کنار راسته بازار‌هایی مانند احمدآباد، راهنمایی و سجاد، بعضی مراکز خرید از توجه بیشتری توسط عموم برخوردار است که از آن بین می‌توان به برج سلمان واقع در چهارراه راهنمایی، مجتمع تجاری آلتون در خیابان دانشگاه، پاساژ قسطنطنیه و مجتمع تجاری خورشید در خیابان احمدآباد اشاره کرد.

در کنار آن بازار گوهرشاد در حاشیه بولوار شهید صادقی نیز با فروش وسایل منزل فعالیت دارد. زمین این بازار از موقوفات گوهرشاد بوده و در سال ۱۳۶۸ توسط اداره‌کل اوقاف خراسان رضوی بنیان و ۳ سال بعد افتتاح شده است. علاوه‌براین مجتمع تجاری مجد واقع در بولوار شهید قرنی نیز بورس انواع لوازم آرایشی، خرازی و نوشت‌افزار است و بازار‌های تک و تابان نیز به فروش و خدمات کامپیوتری می‌پردازند.

راه سبز

این منطقه سرانه فضای سبز کمی نسبت به دیگر مناطق دارد و بیشتر بوستان ها‌ی موجود، محلی است که از آن بین می‌توان به بوستان جامی، امین، ابونصر، کلاهدوز، یاسمن.  قوا، بنفشه، سلمان فارسی، پیام، شهید بخارایی، مالک‌اشتر، محتشمی، قائم، علوی، گلریز، هجرت، بهزاد، پامچال، کاج،مینا، نیلوفر و... اشاره کرد. همچنین پارک خطی کال خیام و پارک خطی فلسطین از جمله فضا‌های سبز این منطقه محسوب می‌شوند.

سرانجام باید گفت مجموعه فضای سبز ۶۰۰ دستگاه دارای محدوده‌ای باصفاست که درختانی سر به فلک کشیده دارد، فضایی که عکاسان و افراد زیادی را برای این امر به خود جذب کرده است. با شروع سال نو و فصل بهار، قدم‌زدن در این مجموعه و پیاده‌رو‌های آن خالی از لطف نیست.

* این گزارش شنبه  ۲۵ اسفند ۱۳۹۷ در شماره ۳۳۱ شهرارا محله منطقه یک چاپ شده است.