خانه سبز محله الهیه
پلاک۲۳ خیابان محمدیه ۶ خانه‌ای منحصر به فرد است که ۸۰ نوع گیاه متفاوت در باغچه‌های آن کاشت شده و به شیوه‌های نوین آبیاری می‌شود.
ساختمان‌های رنگارنگ در حال حاضر بیشترین چشم‌اندازی است که در محلات نوپای منطقه۱۲ خودنمایی می‌کند. به همین دلیل پلاک۲۳ محمدیه۶ را به‌راحتی می‌توان از میان انبوه خانه‌های این محدوده تمیز داد. خانه‌ای که با کاشت حدود ۸۰گیاه در باغچه و پیاده‌رو، چونان نگینی سبز در محله الهیه می‌درخشد.
ساکنان این آپارتمان ۹واحدی که نسبتی فامیلی با یکدیگر دارند، با کمک هم ابتدا خانه را ساخته، سپس آن را سبز کرده‌اند. توجه‌به صرفه‌جویی در مصرف آب با شیوه‌های نوین آبیاری و استفاده‌از برخی مصالح بازیافتی به‌منظور کمک به طبیعت، از‌جمله مواردی است که در این خانه توجه‌ها را به خود جلب کرده است.
از «بهاران» تا بهار در «محمدیه»
احمد رئیسیان‌نژاد، پدر خانواده‌ای هفت‌نفره است که منزلش را در خیابان بهاران با هدف ساخت سرپناه برای فرزندان می‌فروشد و به محمدیه می‌آید. او پس‌از ساخت خانه، با همفکری و کمک همه اعضای خانواده، تصمیم می‌گیرد در گوشه حیاط، برای حیاط و دورهم‌نشینی اعضای خانواده، باغی راه‌اندازی کند.
چهارسال پیش، با عروس و داماد‌شدن بچه‌ها، تصمیم گرفتیم فکری برای خانه‌دار‌شدن آن‌ها و دورهمجمعشدن خانواده بکنیم؛ بنابراین خانه‌مان را فروختیم و قطعه زمینی ۶۰۰ متری در محمدیه خریدیم. با همفکری همه اعضای خانواده و کمک یکی از پسرانم که مهندس است، خانه را طراحی کردیم و حالا همه در این خانه دور هم هستیم.
ساختمان ما ۹واحدی است که ۷واحد آن دراختیار اعضای خانواده خودمان و دو واحد دیگر هم دراختیار اقوام نزدیک است. پس‌از ساخت خانه با‌توجه‌به بزرگ‌بودن حیاط، تصمیم گرفتیم باغی هم برای مهیابودن اسباب دورهم‌نشینی راه‌اندازی کنیم.
این‌طور شد که در سه‌سال سکونتمان در این خانه، حدود ۸۰گونه گیاهی در باغچه و پیاده‌رو کاشتیم. حالا دیگر برای رفتن به باغ، دغدغه دوری مسیر و ترافیک را نداریم؛ غروب‌ها فلاسک‌ها پایین می‌آید و همه همین‌جا و کنج حیاط دور هم جمع می‌شویم.
ساختمانی با ابعاد اجتماعی و محیط زیستی
ساخت مجتمع خانوادگی، طرحی است برای کسانی که می‌خواهند سرپناهی برای اعضای خانواده‌شان بسازند. ایجاد باغ و محیطی برای جمع‌شدن اعضای خانواده، نکته دیگری است که از بعد اجتماعی ساختمان رئیسیان‌نژاد‌ها را قابل توجه می‌کند؛ اما علاوه‌بر‌این‌ها نکات محیط زیستی مختلفی نیز وجود دارد که بر زیبایی ساختمان رئیسیان‌نژاد‌ها افزوده است.
معضل کم‌آبی، امروزه در جهان مطرح است و این مشکل در ایران و به‌خصوص خطه خراسان بیشتر به چشم می‌آید. به همین دلیل سعی کردیم درختانی بکاریم که مقاوم‌تر بوده و نیاز به آب کمتری داشته باشند. انجیر، درخت مقاومی است که در کل تابستان با سه‌بار آبیاری زنده می‌ماند.
درخت توت و انگور هم ریشه‌های عمیقی دارند و به‌راحتی خودشان را به آب‌های زیرزمینی می‌رسانند. عناب و زرشک هم در کویر و با آبیاری کم زنده می‌مانند. از آن سو، محصولشان هم باارزش است، در فصل بهار میوه‌فروشی‌ها انجیر را کمتر از ۱۵هزار‌تومان نمی‌دهند.
درکنار این تلاش کردیم گونه‌های خاص را بکاریم و در بحث تنوع هم خیلی فعال بودیم. گونه‌هایی را به مشهد آوردیم که شاید بیشتر از ۱۰نمونه از آن در مشهد نباشد. در حال حاضر در همین باغچه ۶۰گونه گیاهی متنوع کشت شده است. بهره‌برداری از شیوه‌های آبیاری با کمترین هدررفت، یکی دیگر از اهداف ما در این باغچه خانگی بوده است.
هر سفر، یک نهال
سوغات شمال ازگیل، سوغات نیاسر کاشان گل محمدی، سوغات شاهرود انگور و... این‌ها که حالا در باغچه خانه رئیسیان‌نژاد‌ها قد علم کرده‌اند، حاصل سفر و بازدید این خانواده از شهر‌های مختلف بوده اند؛ «تنوع در گونه‌های گیاهی برای ما اهمیت بسیار داشت؛ به همین دلیل در سفر‌های مختلف سعی می‌کردیم گیاهی را که در آن شهر، شهره است و در ضمن، نیاز چندانی به آب ندارد، به باغچه خانه‌مان انتقال دهیم.»
علاوهبراین از روش‌های دیگری برای گردآوری نهال استفاده کردیم. بخشی را اواخر اسفند در طرح توزیع نهال رایگان از شهرداری دریافت کردیم؛ تعدادی را هم در تماس با ۱۳۷ از شهرداری گرفتیم. شاید برخی ندانند؛ اگر با شماره۱۳۷ تماس بگیرید و در بخش تحویل نهال، تقاضای نهال بدهید، کارشناسان شهرداری برای بازدید می‌آیند و بر‌اساس توانایی باغچه شما نهال هدیه می‌دهند.
برخی را هم از دوستان و اقوام هدیه گرفتیم. بدین‌ترتیب در حال حاضر در باغچه کوچک خود، درختانی، چون خرمالو، عناب، انجیر، سنجد، انواع مختلف انگور، آلبالو، سیب، گلابی، گردو و همچنین گل‌هایی، چون شیپوری، اقاقیا، گل قاشقی، خار فرانسوی، زنبق و داوودی و ... داریم. البته ما در کاشت نهال، قدری هم اسراف کردیم و زیاد کاشتیم، ولی این کار برای جلوگیری از هدررفت زمان انجام شد تا چنانچه نهالی مشکل داشت، دستمان در انتخاب باز باشد و زمان را از دست ندهیم.
نسل جدید آبیاری کوزه‌ای با بطری‌های نوشابه
کشور ما، اقلیمی خشک و نیمه‌خشک دارد و همین شرایط موجب شده تا ایرانیان از دیرباز و با دانش بومی خود به طراحی روش‌هایی کارآمد و مطابق با اقلیم هر منطقه برای آبیاری و کشت و زرع روی آورند؛ روش‌هایی که اگر امروز نیز مورد‌توجه قرار گیرد، می‌تواند به جلوگیری از هدررفت منابع آبی و نجات کشور از بحران کم‌آبی و بی‌آبی بینجامد.
خانواده رئیسیان‌نژاد با ابتکاری جالب از شیوه آبیاری کوزه‌ای که سابق در ایران مرسوم بوده وام گرفته‌اند و به‌جای کوزه که امروز کمتر یافت می‌شود، از در‌دسترس‌ترین ماده یعنی بطری‌های نوشابه استفاده کرده‌اند.
صرفه‌جویی در مصرف آب همیشه مد‌نظر ما بوده؛ به همین دلیل نکات مختلفی را در کاهش میزان مصرف آب مد‌نظر قرار داده‌ایم. هر خانواده‌ای که می‌خواهد سبزی بشوید به لب باغچه می‌آید تا درختان هم از آب آن تغذیه کنند. شیب حیاط را هم به‌سمت باغچه طراحی کردیم تا آب شستشو و باران به‌سمت گیاهان بیاید.
همچنین برای اینکه هزینه آبیاری سنگین نشود، از ۹واحد با حداکثر صرفه‌جویی به نوبت آبیاری را انجام می‌دهیم؛ که هر سه ماه نوبت یک واحد می‌شود و قبض‌های آب هم بیشتر از ۱۵ الی ۲۰تومان نمی‌شود. علاوهبراین صرفه‌جویی‌ها ما با تقلید از روش اجدادمان در آبیاری کوزه‌ای از دم‌دستی‌ترین چیز یعنی بطری‌های خالی نوشابه استفاده کردیم.
در این شیوه، پای درختان را به‌اندازه کافی گود می‌کنیم تا در سطح ریشه باشد. بطری نوشابه متخلخلی را وارونه پای درخت چال می‌کنیم و ته آن را می‌بریم. بطری را پر از آب می‌کنیم و با این شیوه، آب به‌مرور زمان نشت کرده و جذب ریشه می‌شود.
این شیوه آبیاری چندین حسن دارد؛ ۱- آب در سطح زمین نیست که آفتاب بخورد و بخشی از آن تبخیر شود. ۲- آب در سطح ریشه نفوذ می‌کند و جذب گیاه می‌شود و کمترین هدررفت را دارد. ۳- فضای خاک را مرطوب نگاه می‌دارد.
نذر درخت؛ از برنامه جیوگی تا خانه رئیسیان‌نژاد‌ها
طا‌ها رئیسیان‌نژاد، فردی بود که ایده «نذر درخت» را برای اولین‌بار به شکل عمومی در برنامه تلویزیونی «جیوگی» از شبکه دو سیما مطرح کرد. او در توضیح بیشتر ایده خود برایمان می‌گوید: نذر درخت، یکی از زیر‌شاخه‌های فعالیت‌های فرهنگی است که من و دوستانم برای ترویج و توسعه فرهنگ عمومی با نگاهی زیست‌محیطی آن را مطرح کردیم.
پیامبر اکرم (ص) فرموده‌اند:هر مسلمانی که بذری بیفشاند یا نهالی بنشاند و از حاصل آن بذر و نهال، پرنده‌ای یا انسانی یا چرنده‌ای بخورد، برای او صدقه محسوب می‌شود. توجه‌به مصداق صدقه در این روایت نشان می‌دهد صدقه، مفهومی گسترده‌تر از چیزی دارد که در عرف امروز جامعه بدان اطلاق می‌شود.
توجه‌به وقف درختان در سال‌های گذشته، نشان از دریافت و درک صحیح از روایاتی این‌چنینی است. در منطقه خراسان و مناطق مرکزی ایران، کاشت درخت توت با انگیزه وقف درکنار جوی‌های آب برای در‌راه‌ماندگان و پرندگان و چرندگان، توجه عملی به این روایت نبوی است. توجه‌به روایتی دیگر که نگاهی کاملا ویژه به مسئله درخت‌کاری دارد، نشان از اهمیت ویژه و خاص درخت و درخت‌کاری در مکتب اسلام دارد.
پیامبر اکرم (ص) فرمودند: هر وقت عمر جهان به آخر رسید، هرگاه قیامت بخواهد قیام کند و عالم بخواهد منقرض شود و در دست یکی از شما نهال درختی باشد، چنانچه به‌قدر کاشتن آن فرصت باشد، باید آن را بکارد و از فرصت باقی‌مانده استفاده کند.
پس‌از بررسی و توجه‌به آیات و روایت نقل‌شده، ایده نذر درخت با هدف ترویج درخت‌کاری و با نیت و نگاهی اعتقادی شکل گرفت. در این طرح می‌توان نهال تولید کرد و کاشت یا به اطرافیان هدیه داد. شاید ما بالغ‌بر ۲۰ تا ۳۰نهال را تاکنون از همین باغچه کوچکمان هدیه داده‌ایم و بعد‌از این هم قصد داریم این کار را دامه دهیم؛ حتی بعضی افراد، خودشان سفارش می‌کنند که برای ما یک نهال گردو کنار بگذارید.
تغذیه خاک با پوست میوه و دستمال کاغذی
خاک این منطقه، قبلا کاربری کشاورزی داشته، اما ساخت‌و ساز‌های مختلف امروز، آن را به لحاظ مواد غذایی ضعیف کرده است. خانواده رئیسیان‌نژاد برای بازپروری خاک، ابتدا سنگ‌های اضافه را تا عمق ۲۰ سانتی‌متر خارج کرده، سپس با حفر گودال و دفن باقی‌مانده مواد، چون پوست میوه و دستمال کاغذی، آن را بارور کرده‌اند.
آن‌ها همچنین خورده‌های چوب و برگ‌های درختان را در خاک پهن کرده و با این اقدام، علاوه‌بر تهیه نوعی کمپوست گیاهی و تجزیه برگ و پرورش خاک، از تابش مستقیم نور آفتاب و از‌دست‌رفتن رطوبت خاک نیز جلوگیری کرده‌اند. استفاده‌از فضولات پرندگان، از دیگر کمپوست‌های طبیعی است.
خانه ما کلونی شده
استفاده از سنگ‌های طبیعی و بازیافتی، یکی دیگر از نکات جالب توجه در این ساختمان است. سعی کردیم تا حد‌امکان در این باغچه از طبیعت و مواد طبیعی بهره ببریم تا فضا طبیعی‌تر باشد. به همین دلیل هر زمان بیرون می‌رفتیم و سنگ زیبایی می‌دیدیم، در ماشین می‌گذاشتیم و می‌آوردیم.
وقتی هم اینجا را آسفالت می‌کردند، قلوه‌سنگ‌هایی را که از خاک در‌می‌آمد، جمع و لبه‌های باغچه را سنگ‌چینی می‌کردیم. برای جلوگیری از اسراف، سنگ‌های کف را هم با استفاده‌از ضایعات سنگ‌بری‌ها تزئین کردیم. با شکل‌گیری این فضای طبیعی، گونه‌های مختلف عنکبوت و مورچه و پرنده به باغچه آمدند و اینجا را به‌عنوان کلونی خود برگزیدند.
گپ و گفتی با پدر خانواده
آیا جمع‌شدن همه اعضای خانواده در یک آپارتمان را می‌توان نمونه جدید «پدرسالاری» دانست؟
در این آپارتمان هر کدام از واحد‌ها یا فرزندان، زندگی خود را دارند؛ یعنی کسی در کار دیگری دخالت نمی‌کند. اما حضور همه اعضای خانواده در یک آپارتمان، رفت‌و‌آمد‌ها و دورهم‌نشینی‌ها و درنتیجه ارتباطات را بیشتر و بهتر کرده است. اگر هم خدایی ناکرده مشکلی پیش بیاید، گذشت حرف اول را می‌زند؛ یعنی هیچ وقت به مشکلات دامن نمی‌زنیم.
از محله‌تان راضی هستید؟
بله؛ خیلی خوب است. آرامش و آب و هوای خیلی خوبی دارد. امکانات هم به‌خوبی فراهم است. می‌شنویم برخی می‌گویند اینجا دور است! به کجا دور است؟ چه چیزی لازم دارید که دور هستید. اگر منظور کار اداری است که معمولا آدم خیلی سر‌و‌کار ندارد و اگر هم گاهی پیش بیاید، وسایل حمل‌و‌نقل عمومی مهیاست. ارزاق عمومی هم خدا را شکر به‌خوبی پیش‌بینی شده است. این منطقه بهترین و به‌روزترین طراحی‌های شهری را دارد. به‌نظر من به‌زودی اینجا تبدیل به یک منطقه لوکس شهری خواهد شد.
شما دوره باغبانی گذرانده‌اید؟
خیر؛ همه اطلاعات من حاصل کنجکاوی و کسب اطلاعات بوده است. قبلا در کارخانه کار می‌کردم. در اوقات فراغت با باغبان‌ها صحبت می‌کردم و از آن‌ها اطلاعات می‌گرفتم. به‌جزاین، از هر کس که اطلاعاتی درباره باغبانی داشته باشد، سوال و به‌مرور زمان اطلاعات جمع می‌کنم، ولی در کل، کار چندان سنگینی نیست که فکر کنید از عهده هر شهروندی برنیاید. بیشتر از اطلاعات، به علاقه نیاز دارد.
حرف آخر؟
برخی می‌گویند در آپارتمان، همسایه از همسایه خبر ندارد. ایجاد فضای سبز در محیط‌های آپارتمانی و ساخت یک سایه‌بان یا آلاچیق در مجتمع‌ها به دورهمجمعشدن و آشنایی همسایگان کمک می‌کند. با این کار روابط همسایگی هم شکل می‌گیرد و همسایگان کم‌کم با مسائل و مشکلات هم آشنا می‌شوند.
شهرداری می‌تواند با گذاشتن شروطی، چون داشتن باغچه و کاشت یک درخت به‌ازای هر واحد، یا ساخت آلاچیق و فضا‌های مشترک در‌قبال صدور پایانکار به ایجاد روابط همسایگی کمک کند. وام فضای سبز، تخفیف در عوارض، پروانه و پایانکار و همچنین کاهش قبض آب از دیگر مواردی است که می‌تواند به گسترش فضای سبز در شهر کمک کند.
* این گزارش پنج شنبه، ۱۳ خرداد ۹۵ در شماره ۱۴۶ شهرآرامحله منطقه ۱۲ چاپ شده است.
لینک کوتاه
روایات مشابه
ارسال نظر
آخرین نسل پرده‌نویس‌های مشهد 
خاطرات مشهدی‌ها از ملا و مکتب 