تجربه نوشتن ثلث ایرانی بر درب‌های حرمین کاظمین
رادمنش| دکتر محمد ظریف صدر، مدیر پروژه طراحی درب‌های حرمین کاظمین است. خودش را نه مدیر، بلکه بیشتر از هر چیز خوش‌نویس این دربها می‌داند. نزد استادان نامدار خوش‌نویسی مانند علی‌اکبر اسماعیلی قوچانی، کاتب نفیس‌ترین و بزرگ‌ترین قرآن و استاد سیدمحمد حسینی موحد، خوش‌نویس حرم مطهر امام حسین و امام رضا (ع) تعلیم دیده است.
او که دارای مدرک ممتازی در خط ثلث از انجمن خوش‌نویسان است، برایمان از تجربه نوشتن متن‌های مقدس با خط ثلث می‌گوید.
- شما بیش از دیگر هنرمندان در جریان ساخت درب‌های حرم کاظمین هستید، داستان این دربها چه بود؟
دربها توسط بانک صادرات سفارش داده شد. من مدیر هنری پروژه بودم و دوستانی را برای انجام مراحل مختلفش معرفی کردم. از مشهد، استاد مهدوی را برای نگارگری معرفی کردم.
بخش مهمی از خوش‌نویسی را خودم انجام دادم و بخشی که نیاز به میناکاری داشت در شهر اصفهان توسط هنرمندان آن دیار انجام شد. یک درب از این مجموعه دارای معرق بسیار زیبایی با چوب است که طراحی آن با استاد مهدوی و خوش‌نویسی آن با من و اجرای چوبی آن توسط استاد وجدانی، از هنرمندان مشهد، انجام شده است.
- همه دربها نصب شده است؟
از ۲۱ درب، ۱۵ درب نصب شده و نصب بخشی از دربها نیز به‌دلیل مشکلات مالی انجام نشده است.
- طراحی و ساخت این دربها اتفاقی بزرگ در هنر معنوی محسوب می‌شود و مورداحترام همه شیعیان جهان است، اما چندان بازتاب خبری خاصی از آن در رسانه‌ها دیده نشد.
شاید به‌خاطر حجم کار‌های متعدد و بزرگی است که در عتبات عالیات انجام می‌شود. در شهر‌های نجف، کربلا و کاظمین به همت ایرانیان، برنامه‌های متعددی انجام شده و می‌شود. حجم فعالیت‌ها زیاد است و در این میان ۲۱ درب چندان بزرگ به چشم نمی‌آید. حجم زیادی از این کار‌ها در تهران و اصفهان انجام شده و بخشی از آن هم سهم هنرمندان مشهد شده است.
- با‌توجه‌به گستردگی هنر‌های سنتی در مشهد، چرا این شهر قطب تولید کامل این دربها نبوده است؟
در ساخت دربها هنر‌های متعددی به کار می‌رود؛ از نجاری و معرق‌کاری گرفته تا منبت‌کاری، قلم‌زنی، میناکاری، نگارگری و خوش‌نویسی. در بعضی شاخه‌های هنری، در شهر مشهد شاید شاهد صنعتی‌شدن -به معنای توان اجرای کار‌های متعدد در زمانی کوتاه- نباشیم. ما در مشهد تعداد محدودی قلم‌زن داریم.
به‌علت کمبود این هنرمندان که البته از لحاظ کیفیت کاری در مشهد در اوج هستند، به هنرمندان شهر‌های دیگر مراجعه کردیم. گاهی در اصفهان شاهد این بودم که در یک کارگاه قلم‌زنی استادکار و پسرانش و ۳۰ هنرمند دیگر با هم در‌حال‌کار هستند. قلم‌زنی و میناکاری در اصفهان به‌صورت صنعت درآمده است، اما مشهد در بخش معرق و منبت و نگارگری پیشتاز است.
- اسم شما تا قرن‌ها به‌عنوان خطاط این دربها در تاریخ خواهد بود؛ چه حسی از این ماجرا دارید؟
ماندگاری برای هر فردی آرزو است. این علاقه برای هنرمندان بیشتر است، زیرا همیشه هنرمند در این حال است که اثری بیافریند تا بقیه ببینند و لذت ببرند. وقتی طول این لذت در زمانه‌ای بیش از زیست معمولی هر فرد قرار می‌گیرد به اوجی غیرقابل توصیف می‌رسیم. در ماجرای دربها علاوه‌بر آنچه گفتم، چون این اثر در خدمت دین و آیین است، در حکم باقیات صالحات محسوب می‌شود و ارزشی افزون‌تر برایم دارد.
- این حس باید در حین کار بیشتر خودش را نشان بدهد. از آن قسمت ماجرا برایمان بگویید.
هر هنرمندی وقتی مشغول خلق هنر است از حال و وضع مادی بالاتر می‌رود و در فضای متعالی مشغول کار می‌شود. در هنر مقدس در سطح بالاتری می‌شود این حالت را تجربه کرد. برای خطاطی مدت زیادی با دعای جوشن کبیر همراه بودم تا فراز‌هایی را انتخاب کنم. تأمل زیاد در ترکیب خطاطی این متن و محتوایش و تناسب با مکانی که برای آن می‌نوشتم، مجموعه‌ای خاص و حالتی ویژه برایم درست کرده بود. بیشتر از این، آن حالت به کلام نمی‌آید.
- اندکی برایمان درباره انتخاب خط ثلث برای خوش‌نویسی درب‌های حرم بگویید.
اصولا ایرانی‌ها نسبت به خوش‌نویسان عرب در نوشتن خط ثلث آزادانه‌تر عمل می‌کنند. این خط قوانین خشک و مشخصی دارد و معمولا ما آن را به طراوت حرکت‌ها و قوس‌های آزادتر مزین می‌کنیم. وقتی می‌خواستم برای درب‌های حرم بنویسم، سعی می‌کردم مناسب‌تر با قوانین ثلث و دقیق‌تر از همیشه خط بنویسم.
انجام خوش‌نویسی برای دربها را با وسواس جلو می‌بردم تا هم مطابق اصول باشد و هم ماندگار و قابل‌افتخار. گاهی به گره می‌خوردم و از غیب گره‌گشایی می‌شد که خود حکایتی دارد که نتیجه‌اش معلوم است، چون نوشته شده و ارائه شده است، اما مبدأش نامعلوم است.
- هنر دینی در زندگی روزمره چه دستاوردی برایتان داشته است؟
نمی‌توان به ساحت هنری دینی رسید مگر با داشتن معنویتی حداقلی که در پایان کار، آن حداقل افزون‌تر می‌شود. آرامش، دستاوردی است که خداوند در قرآنش خبر داده که هرکه یاد او کند به آن می‌رسد. ساعت‌ها همراهی با نام خدا و برگزیدگانش و تأمل در آن، در زندگی برایم آرامشی درست کرده است که با آن می‌توانم تأمل کنم و به‌صورت منطقی مشکلات روزمره‌ام را حل کنم و با توفیق خداوند نسبت‌به بقیه موفقیت بیشتری داشته باشم.
* این گزارش پنج شنبه، ۹ آذر ۹۶ در شماره ۲۶۳ شهرآرامحله منطقه ۱۱ چاپ شده است.
لینک کوتاه
روایات مشابه
ارسال نظر
عکس گرفتن با عکس حسن یزدانی 
سازندگان و بانیان قدیمی‌ترین کاشی‌های حرم رضوی چه کسانی بودند؟ 