این خانه، نگارخانه‌ای با ۳۰ هزار عکس است
نگارخانه‌ای به وسعت یک شهر، در دل محلهای کوچک پنهان شده است؛ نگارخانه‌ای که به محض پا گذاشتن در آن، روح تازه‌ای در تو پدیدار می‌شود. نگارخانه‌ای که با بیش از ۳۰ هزار عکس از حرم مطهر امام‌رضا (ع) رنگ‌وبوی دیگری گرفته است.
یک شهر عشق، یک شهر مذهب در دل نگارخانه‌ای که شاید خیلی‌ها از وجود آن در خیابان نوفل‌لوشاتو بی‌خبر باشند. صاحب این نگارخانه، محمدرضا لطفی، از عکاسان بنام مشهد است؛ عکاسی که توانسته عکس‌های بی‌بدیل و بی‌نظیری از حرم مطهر رضوی به ثبت برساند.
در حرم مطهر ماندگار شدم
محمدرضا لطفی متولد ۱۳۳۲ شهرستان تربت‌حیدریه، به‌دلیل اینکه پدرش یکی از فرماندهان نظامی ارتش بوده، برای زندگی به مشهد سفر می‌کنند. او تحصیلات ابتدایی، راهنمایی و دبیرستان خود را در شهر مشهد گذرانده است. در ۱۵ فروردین۵۲ به‌عنوان متصدی فیلم و تک کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی با مدرک دیپلم استخدام می‌شود.
بعد از گذشت ۱۰ سال از تحصیلاتش و وقفه‌ای چندساله، دوباره ادامه تحصیل می‌دهد و درنهایت لیسانس خود را در رشته عمران می‌گیرد. ناگفته نماند که او مدرک درجه یک هنری را که معادل دکتری است، نیز دارد. او در آخرین پستی که بازنشسته شده، رئیس دبیرخانه شورای عالی فرهنگی آستان قدس بوده است.
می‌گوید: عکاسی آزاد انجام می‌دادم. در دانشکده پزشکی با بیمارستان قائم (عج) همکاری می‌کردم و در اتاق عمل با عمل‌های جراحی به دکتر‌ها کمک می‌نمودم. درباره بیشتر عمل‌های جراحی، اسلاید تهیه می‌کردم که برای تدریس دانشجویان پزشکی استفاده می‌شد.
در همین زمان، طی اطلاعیه‌ای متوجه شدم که آستان قدس برای افتتاح مرکز «فیلم و تِک» کتابخانه مرکزی، نیاز به نیرو دارد. قرار بود یک هفته‌ای بروم و بعد برگردم سر کارم، ولی تهیه میکروفیلم و میکروفیش از کتب و اسناد قدیمی، مرا در آنجا ماندگار کرد.
از سال۱۳۵۲ افتخار خدمتگزاری در آستان قدس رضوی را پیدا کردم. در آنجا یکی از کار‌های زیربنایی، تهیه میکروفیلم از کتب و اسناد قدیمی بود. میکروفیلم خیلی باارزش بود و می‌توانست در اختیار محققان قرار بگیرد. متخصصان این امر در سطح ایران شاید به ۲۰ نفر هم نمی‌رسیدند و من در آن زمان این کار را انجام می‌دادم.
تهیه میکروفیلم از این کتب باعث می‌شد در اختیار محققانی که به نسخه‌های خطی نیاز داشتند، قرار بگیرد. در همین زمان من خود به تحقیق در موضوعات اجتماعی علاقه‌مند شدم و هم‌زمان با راه‌اندازی روزنامه قدس که مدیرمسئولش در آن زمان آقای فیاضی بود، به‌عنوان مسئول واحد عکاسی استخدام شدم.
ما هر روز ساعت ۲ بعداز‌ظهر، دونفری با آقای فیاضی خدمت آیت‌ا... واعظ‌طبسی می‌رفتیم و برای چاپ روز بعد مصاحبه می‌کردیم. در یکی از این روز‌ها من یکی از عکس‌های ناب خودم را از آیت‌ا... واعظ‌طبسی که در حال لبخند بودند، گرفتم. این فرصت کم پیش می‌آمد و این عکس هم یکی از عکس‌های ناب من است.
نوری خدایی در عکاسی نهفته است
استاد لطفی که چندسالی است به دانشجویان رشته عکاسی نیز آموزش می‌دهد، می‌گوید: در کلاس درس قبل از اینکه دانشجویان را با کار عکاسی آشنا کنم، آن‌ها را با درس خداشناسی آشنا می‌کنم؛ آشنایی با عظمت روح خدا، بزرگ‌منشی خدا و اینکه در خلاقیت موجودات چه زیبایی‌هایی برای ما به ودیعه گذاشته است؛ زیبایی‌هایی که خیلی‌ها از دیدن آن محروم هستند و این وظیفه عکاس است که آن‌ها را به مردم نشان بدهد.
افکار دانشجو را به زیبایی‌ها رهنمون می‌کنیم. یکی از بهترین شرایطی را که می‌شود برای دانشجو طرح موضوع کرد، این است که ما باید به ریزترین چیز‌هایی که کمتر به چشم می‌آید، بیشتر بپردازیم؛ مثلا می‌توان از گل‌ها و خار‌های ریز و گل‌های سه‌پر و چهارپری که در سطح بیابان‌ها فراوانند و داخلشان رنگ‌مایه‌های بسیار زیبا وجود دارد، شروع کرد.
بهترین راه و بهترین مسیری که می‌شود با آن اشیا را دید با لنز ماکرو و تله‌هایی است که می‌شود از نزدیک با آن‌ها کار کرد. رنگدانه‌های ریزی که با حرکت لنز و نور و شفق‌های نوری که ایجاد می‌کند، زیبایی‌های خلقت را نشان می‌دهد.
ما از این راه، روحیه جوانان را درراستای خداشناسی و زیبایی‌هایی که خداوند برای ما گذاشته است، تقویت می‌کنیم و آن‌ها را به سمت مسیر‌های فنی هدایت می‌کنیم که آن‌ها نیز بتوانند با نگاه خلاقانه و زیباشناسی، کار‌هایی را انجام دهند که متحیر بمانیم.
در روح عکاسی همه‌جا نور خدا را می‌توانیم ببینیم. دقیقا به‌مثابه آیه شریفه ا... نورالسموات والارض و... خداوند نور آسمان و زمین است. خود عکاسی از نور تشکیل شده، پس عکاسی همین قداست را دارد و می‌توانیم آن را هنر و شغلی معنوی بدانیم؛ به‌دلیل اینکه از نور خدایی برخوردار است.
در جای‌جای طبیعت، مناظر و اماکن مقدس مانند اماکن زیارتی، این نور نشان داده شده است و تا این نور نباشد، نمی‌توانیم عکاسی کنیم.
نور را اگر از ما بگیرند، چیزی به نام عکاسی وجود نخواهد داشت. من در تمام زمینه‌های عکاسی به‌نوعی کار کردم؛ طبیعت محض، زیبایی‌های طبیعت، کویر، کوهستان، زیبایی‌های جنگل‌ها و مراتع و پاره‌ای کار‌های اجتماعی در زمینه مسائل اعتقادی، محرم و صفر و برگزاری مراسم و جشن‌ها و ۳۰ هزار عکس در ۴۱ سال.
در بین همه کار‌هایی که انجام داده‌ام، علاقه‌مندی‌ام به تصویربرداری از اماکن مقدس و معماری اسلامی و مواردی که به میراث فرهنگی ما برمی‌گردد، به‌صورت خاص بوده است.
بیشتر تکیه من در کار عکاسی بر معماری اسلامی و اماکن مقدسه بوده. در طول ۴۱ سال گذشته بیش از ۳۰ هزارقطعه عکس فقط از مجموعه حرم مطهر رضوی گرفته‌ام که یکی از مجموعه‌های غنی است.
من از تمام مجموعه کاشی‌هایی که در حرم مطهر نصب شده عکس دارم
یکی از کار‌های زیربنایی که انجام دادم، ثبت تصاویری است از عکس‌های قدیمی حرم امام‌رضا (ع) که از حدود ۳۰ سال پیش تاکنون، توسط عکاسان ایرانی و خارجی گرفته شده است؛ در نگارخانه من، از تمام مجموعه کاشی‌هایی که در حرم مطهر نصب شده، از زمانی که ولیان شروع به تخریب بافت و بازار‌های اطراف کرد، عکس وجود دارد.
در این عکس‌ها، تصاویر متعددی از تیمچه‌ها، سرا‌ها و بقیه بازار‌های اطراف وجود دارد که در‌حال‌حاضر وجود ندارند. آرشیو من، مجموعه کاملی از تغییراتی است که در طول زمان‌های مختلف در حرم مطهر رخ داده و به‌وجود آمده است. فایل‌ها و نگاتیوی که از قدیم و جدید گرفته شده، اسکن شده است.
نوشته‌های خانه خدا بر روی دوربین خودنمایی می‌کند
ما مرتب کار‌ها و عکس‌های حرم را به‌روز‌رسانی می‌کنیم. مجموعه‌ای که در این نگارخانه به‌معرض نمایش گذاشته شده، کار‌هایی است که به‌روز‌رسانی شده است تا بتوانیم در این نگارخانه به‌نمایش درآوریم.
در این راستا در سفر‌های متعددی که به اماکن مکه و مدینه انجام دادم، نزدیک به ۴ هزار عکس از مجموعه خانه خدا، حرم حضرت پیغمبر (ص)، مدینه منوره و تمام مساجد اعظم آنجا و تغییراتی که در ساختار ساختمانی آنجا ایجاد شده، تهیه کرده‌ام.
در تمام عکس‌هایی که از مکه وجود دارد، همیشه پرده‌ای را که روی خانه خدا کشیده شده، به‌صورت یک پرده مشکی و کاملا ساده می‌دیدیم. درصورتی‌که در روی پرده اسمای اعظم و نام محمد (ص) به‌صورت خاص نوشته شده و به شکل فرورفته‌هایی در روی پرده ثبت شده است و من توانستم با اعمال ساعت‌ها وقت و تغییرات نوری که از طریق خورشید بر روی پرده به‌وجود آمد، مجموع نوشته‌های پرده خانه خدا را با تصویری بسیار باوضوح ثبت کنم و این کاری منحصربه‌فرد و ماندگار خواهد بود.
علاوه بر این، عکس پانارومایی را که برگرفته از کل مجموعه حرم حضرت رسول (ص) است و قبرستان بقیع نیز در جوف حرم مطهر حضرت قرار گرفته و به شکلی در این عکس خودنمایی می‌کند، توانستم به ثبت برسانم.
کربلا در قاب تصویر
مجموعه گران‌بها و ارزشمند دیگری دارم که از عتبات‌عالیات تهیه شده که آن را هم بعد از جنگ ایران و عراق که امکان راهیابی به حرمین شریفین فراهم بود، از تمام حرمین عتبات‌عالیات به‌خصوص حرم امام‌حسین (ع) و ابوالفضل (ع) و جوادالائمه (ع) و موسی‌بن‌جعفر (ع) و... در سال‌های مختلف تهیه کردم. عکس‌های باکیفیت و باارزشی که در آن‌ها تمام تغییرات حواشی ساختمانی آنجا به تصویر کشیده است.
علاوه بر همه این‌ها، سعی کردم در حد توان خود از امام‌زاده‌های سطح کشور به‌خصوص استان خراسان و زیرنظر اداره اوقاف عکس‌برداری کنم. بیش از ۴۱ سال در این زمینه کار شده است و توانسته‌ام مجموعه‌ای غنی از عکس‌های معنویت‌گرا و عکس‌های معماری اسلامی با بیان کامل موقعیت و جایگاه این مکان مقدس فراهم آورم، تنها به این امید که مسئولان فرهنگی کشور و کسانی که به فرهنگ غنی اسلام عشق می‌ورزند، رسانه‌ها، محققان، دانشمندان و کسانی که درباره ابنیه و آثار قدیمی تحقیق می‌کنند، بتوانند به نحو لازم از این مجموعه برخوردار شوند.
متاسفانه با توجه به تاکید و فرمایش‌های مقام معظم رهبری درخصوص تسری دادن فرهنگ غنی اسلام و بسط آن به جوامع بشری دیگر و بهره‌برداری فرهنگی، تاکنون کمتر موردتوجه و عنایت قرار گرفته است. پس باید حرکتی کرد تا این مجموعه گران‌بهایی که می‌توان در اختیار گرفت، بلااستفاده واقع نشود.
تهیه کتاب دانشنامه رضوی
به‌منظور ترمیم کار منحصر به فردی که از مجموعه حرم مطهر امام‌رضا (ع) داشتم، بناشد به‌گونه‌ای این مجموعه به چاپ برسد. برنامه‌ریزی شد کتابی تحت عنوان دانشنامه رضوی تهیه شود. این کتاب از ورود حضرت امام‌رضا (ع) از شلمچه، شروع می‌شود تا زمان شهادتشان.
در تمام طول مسیر جایگاه‌هایی که به نوعی ایشان توقف داشتند، فرمایش‌هایی که داشتند، جا‌هایی که نماز گزاردند و...، مشخص شده است. این‌ها همه از متون قدیمی و با واقعیت لازم استفاده شده و در داخل این کتاب با نمودار‌ها و عکس‌هایی از محل وقوع محلهای ایستایی حضرت امام‌رضا (ع)، به تصویر کشیده شده است.
کتاب دیگری را به‌رشته تحریر درآوردم به نام تلاش مقدس. در این کتاب تمامی مساجد میان‌راهی را که از راه‌های مختلف به مشهد و زیارت حضرت رضا می‌رسد به تصویر کشیدم. این مساجد محل‌هایی است که زائران می‌توانند در طول مسیر برای استراحت، نماز و صرف غذا در آن اقامت داشته باشند.
این مساجد توسط آستان قدس و دستور مقام معظم رهبری ساخته شده است. این کتاب نشان‌دهنده طول مسیر این مساجد است و از یزد گرفته تا نهبندان و از شمال خراسان و جنگل گلستان گرفته تا سرخس، را نشان می‌دهد که همه به‌صورت خاص مورد استفاده زائران قرار می‌گیرد.
دانشنامه حضرت معصومه (س) در راه است
یک کار ارزشمند که به‌صورت باقیات‌صالحات برای ما باقی می‌ماند، این بود که در سال۹۳ از مجموعه کار‌های حرم مطهر امام‌رضا (ع) نمایشگاهی در ۵۰۰ کشور مختلف جهان، کشور‌های اروپایی، آمریکای لاتین و آفریقایی و آسیایی و بعضی کشور‌های عربی و آسیای میانه توسط جشنواره فرهنگی‌هنری امام رضا (ع) برپاشده بود و به‌صورت انفرادی نزدیک به ۱۷۵۰ تابلو عکس از این مجموعه به این کشور‌ها ارسال شد که بازخورد عالی و جهانی داشت.
یکی دیگر از کار‌هایی که باقی مانده، مجموعه نفیسی است از حرم حضرت معصومه (س) که از ساختار معماری داخلی و بیرونی آن ضریح مطهر و مجموعه معماری و کاشی‌کاری آن حدود قریب به ۲ هزار قطعه عکس تهیه شده که آن هم قرار است در آینده‌ای نزدیک در کتابی تحت عنوان دانشنامه حضرت معصومه (س) به چاپ برسد. حدود ۴ هزار عکس از حرم مطهر حضرت معصومه (س) و حدود ٨٠٠عکس از حرم حضرت شاهچراغ (ع) گرفته‌ام.
شمس‌الشموسی که برای همیشه ماندگار شد
۱۵ سال پیش دقیقا در روز ۲۷ اردیبهشت یکی از بهترین عکس‌هایم را که معروف به شمس‌الشموس است، گرفتم. خورشید هر ٣٠سال یک بار دقیقا از پشت گنبد طلا طلوع می‌کند. من سعی کردم برای اینکه بتوانم این عکس را خوب ثبت کنم، از بازتاب عکس در حوض فلکه آب (میدان بیت‌المقدس) استفاده کنم.
از آنجایی که از حوض تا گنبد حدود یک‌ونیم کیلومتر فاصله است، باید برای کیفیت عکس، این حوض را لب‌به‌لب آب می‌کردیم. با شهرداری هماهنگی کردیم که حوض را پر از آب کنند. دورتادور حوض را هم با گونی بستیم که آب موج برندارد و بتوانیم گنبد مطهر را با وضوح کامل در آب ببینیم.
برای گرفتن عکس هم من از ١٢شب تا ۷ صبح در فلکه آب ایستاده بودم و شاید حدود ٥٠فریم عکس گرفتم، اما عکس شمس‌الشموس بهترین حالت خورشید نسبت‌به گنبد است که خورشید در حال طلوع از پشت گنبد است و در آن روز من توانستم یکی از بهترین عکس‌هایم را به ثبت برسانم.
او یکی از عکس‌هایش را در این نگارخانه به من نشان می‌دهد. این عکس هم قصه جالبی دارد؛ عکسی که با گرفتن آن توانستم در جشنواره‌ای که در ژاپن شرکت کردم، مقام کسب کنم. برای ثبت این عکس خیلی از هتل‌ها و مسافرخانه‌های خیابان طبرسی را رفتم تا به نقطه‌ای برسم که گنبد مسجد گوهرشاد بر گنبد طلا منطبق شود و آن را دقیقا مثل نگین انگشتری دربر بگیرد.
برای این عکس قبل از طلوع آفتاب رفتم که رنگ‌مایه‌های آجر به رنگ واقعی خودش دربیاید.
علاوه بر تمام این عکس‌ها، عکسی هم از فضای دور ضریح گرفته‌ام که وقتی آن را به محضر رهبر انقلاب بردم، ایشان فرمودند: آدم این عکس را که می‌بیند، حس می‌کند تنها با حضرت رضا (ع)
در ارتباط است.
* این گزارش چهارشنبه، ۱۲ اسفند ۹۴ در شماره ۱۸۷ شهرآرامحله منطقه ۹ چاپ شده است.
لینک کوتاه
روایات مشابه
ارسال نظر
آرامش زائران با فعالیت شبانه‌روزی بخش امانات حرم‌‌رضوی 
آخرین نسل پرده‌نویس‌های مشهد 