گشتی در اشیای اهدایی رهبری به موزه حرم رضوی
مشهد عصر قاجاری موزه ندارد، اما از قرن‌ها پیش، در آستان‌قدس‌رضوی مکانی به نام «خزانه» وجود داشته که محل نگهداری اشیای اهدایی و نذور گران بهای پیشکش‌شده ازسوی شاهان، امرا، توانگران یا کالا‌های بی‌بها و بدون مصرف هدیه‌شده از سمت زائران فرودست و عوام بوده است.
ماجرا از این قرار است که علاقه به آستان حضرت رضا (ع) سبب می‌شد هر فردی از هر طبقه اجتماعی و با هر مکنت اقتصادی در هر دوره زمانی، وقتی قصد زیارت می‌کرد، هدیه یا پیشکشی با خود بیاورد تا در حرم مطهر و در راه رتق وفتق امور آن استفاده شود.
این اشیا از شمعدان و پیه‌سوز تا طلا و جواهر به مصرف آستانه می‌رسید، اما با گذشت روزگار و درپی تحولات اجتماعی حتی اگر بلااستفاده می‌ماند، چون در حرم بود و برابر اعتقاد مردم، قداست داشت، دور انداخته نمی‌شد و به‌ناچار در جایی، بایگانی و روی هم انباشته می‌شد.
بعد‌ها در دوره تولیت محمدولی اسدی، این اشیا که تعدادشان بی‌شمار بوده است، در جعبه‌های شیشه‌ای چیده و برای نمایش همگانی به تالار تشریفات برده می‌شود. چندی بعد از انتقال اشیای خزانه به تالار تشریفات، محمدولی اسدی، تولیت وقت آستان‌قدس‌رضوی، در نامه‌ای به وزارت دربار می‌نویسد: «دفتر مخصوصی تهیه و تمام اشیا با اوصاف و علائم آن ثبت‌وضبط شده و در نظر است که محلی عالی برای ضبط این اشیا به نام موزه ساخته شود که مشاهده این اشیای نفیسه در تحت تنظیمات مخصوصه عمومیت یابد». ساختمان این موزه به قراری که روزنامه اطلاعات در ۶ شهریور ۱۳۰۹ خورشیدی نوشته است، «عمارت زیبایی است که مراحل ساخت آن درحال آماده شدن است».
گویا بنای موزه‌ای که اسدی قرار بوده است آن را بسازد، پس از رخداد مسجد گوهرشاد و تیرباران او، به تعویق می‌افتد، اما درنهایت روزنامه شهامت در ۴ مرداد ۱۳۱۵ خورشیدی، خبر از پیگیری دوباره مسئولان وقت آستانه برای ساخت موزه مشهد می‌دهد و می‌گوید که قرار است برای احداث ساختمان موزه، بخشی از مدرسه «دودر» تخریب شود.
سرانجام موزه آستان‌قدس هفت سال پس از انتشار خبر ساختش در ۱۴ آذر ۱۳۱۶ به‌طور رسمی بازگشایی و افتتاح می‌شود. مساحت موزه در آن دوران، ۵ هزارو ۷۰۰ مترمربع بوده و طرح آن، هنر «آندره گدار فرانسوی» است.
ساختمان موزه تا حدود سال ۱۳۵۰ خورشیدی در همین مکان قرار داشته است، اما از این سال به بعد، اشیا به‌طور موقت به مکانی در ضلع جنوب‌شرقی صحن موزه منتقل می‌شود تا ساختمان موزه مرکزی ساخته شود.
ساخت موزه جدید تا سال ۱۳۵۶ به طول می‌انجامد، اما بازگشایی آن به‌دلیل برخی نواقص تا اوایل پیروزی انقلاب اسلامی عقب می‌افتد.موزه حرم مطهر پس از انقلاب با تغییرات فراوانی رو‌به‌رو می‌شود و توسعه می‌یابد؛ آن‌چنان که برای آن بخش‌های مختلفی تعریف می‌کنند.
اکنون معاونت موزههاوترویج میراث‌فرهنگی آستان‌قدس‌رضوی، شامل سه اداره؛ گروه مطالعات و و معرفی آثار، اداره حفاظت و مرمت آثار فرهنگی و اداره گنجینه‌ها و یک بخش حفاظت و ایمنی و دارای چهار ساختمان است که یکی از آنها به هدایای رهبر معظم انقلاب اختصاص دارد. ۲۹ فروردین و روز میلاد معظم‌له سبب شد در گشتی کوتاه از این موزه و تاریخ آن بگوییم.
موزه در صحن کوثر است
برای رفتن به بخش هدایای اهدایی رهبر معظم انقلاب، کافی است در یکی از همین روز‌های بهاری که نسیم صبا در شاخه درختان آویخته و عطر دل‌انگیز شکوفه‌ها نفس را تازه می‌کند، سمت حرم مطهر قدم بگیرید و به ساختمان موزه قرآن‌ونفایس آستان‌قدس‌رضوی در صحن کوثر بروید تا فقط بخشی از این هدایای اهدایی نفیس را در ویترین‌های چوبی که در سالنی زیبا قرار دارد، ببینید.
برابر اسناد باقی‌مانده، این موزه که در سال خورشیدی ۱۳۷۳ بازگشایی شده، تا سال ۱۳۹۱ بیش از سیصد شیء نفیس و ارزشمند و بیش از ۷ هزار نسخه خطی را در دل خود جای داده بوده است. تعداد این اشیا برابر آمار اعلام‌شده، در سال ۱۴۰۰ از عدد چهارصد گذر کرده است و هر روز نیز بر غنای آن افزوده می‌شود. مساحت موزه نیز از قراری که در اطلاعات مندرج آن آمده است، ۱۳۱۴مترمربع است.
موزه‌ای یادگار هدیه سران کشور‌های مختلف
جالب است بدانید که بیشتر این اشیای نفیس به آثاری اختصاص دارد که شخصیتهای برجسته و هنرمندان داخلی و خارجی، سران کشور‌ها و ارادتمندان رهبر معظم انقلاب به ایشان هدیه داده‌اند؛ برای نمونه تابلو آیات قرآن روی دُرّ نجف که ۸۵ قطعه حکاکی‌شده دارد و هدیه دکتر سیدمحمد بحرالعلوم است یا بقایای پرچم واقعه جهاد اسلامی عشایر عرب خوزستان علیه انگلیس بعد از جنگ جهانی اول، مربوط‌به سال ۱۲۹۴ خورشیدی که از آن به «نماد استکبارستیزی» یاد می‌شود و در سال ۱۳۷۵ «سیدجابر موسوی‌آلبوشوکه» اهدایش کرده است، از هدایای دیدنی این مجموعه است.
در این موزه همچنین می‌توان گلدان نقره‌ای عقیق‌نشان اهدایی عمران‌خان، نخست‌وزیر پاکستان، فلوت سنتی بومیان سرخ‌پوست کوه آند، اهدایی «اوو مورالس»، رئیس‌جمهور سابق بولیوی، گلدان اهدایی وزیر تجارت و بین‌الملل چین، یک نشان و دو پلاک طلا یادبود مزین به تصویر شهید حاج‌قاسم سلیمانی، اهدایی گروه صنایع‌دستی پرنیا و همچنین دو عصای چوبی مرصع را تماشا کرد.
ناگفته نماند که در بهار ۱۳۹۶، با هدف افزایش رضایتمندی زائران و مجاوران، ارتقای کیفیت خدمات‌دهی موزه به‌صورت مفهومی و مجازی، معرفتافزایی بازدیدکنندگان و همچنین انتقال پیام به مخاطبان و بازدیدکنندگان موزه، ضمن توسعه به سه تالار قرآنی، مفهومی و محتوایی و افزایش تعداد آثار به‌نمایش‌گذاشته‌شده، از فناوری جدید و دیجیتال نیز استفاده شد.
تابلوی معرق چوب عصر عاشورا
این تابلو متشکل است از سی نوع چوب به رنگهای طبیعی و همچنین صدف، مس، برنج و آلومینیوم که جمعی از بسیجیان کرج به سرپرستی محمد توانا، در ۱۳۸۱ خورشیدی، با ابعاد ۶×۴ متر ساخته و سال ۱۳۸۲ اهدا کرده‌اند.
قالیچه محرابی گلدانی (شجره طیبه)
نقش این قالیچه، شجره طیبه را نشان می‌دهد که ریشه در گلدانی حامل آیات سوره کوثر دارد. چهارده عدد گل آفتاب‌گردان و تعداد ۶۳عدد برگ به تعداد سال‌های عمر شریف پیامبر (ص) حامل اسماءالحسنی است. کتیبه‌های موجود در حاشیه نیز مزین به شعر شهریار با مطلع «علی‌ای همای رحمت تو چه آیتی خدا را/ که به ما سوا فکندی همه سایه هما را» است. همچنین احادیثی از امام‌محمد باقر (ع) در باب عدالت، زینت‌دهنده فرمهای لچکی بالای نقش محراب در متن قالیچه است.
در قسمت بالای محراب، صلوات و سلام خاص حضرت زهرا (س) و اولاد ایشان نقش بسته است. این قالیچه را در سال‌های معاصر، سیده‌فریده موسوی بافته و مرحوم حاج‌سیداباصلت موسوی‌زنجانی آن را اهدا کرده است.
تابلوی قلمزنی مزین به تمثال امام‌خمینی (ره)
این اثر یک قاب بیضی‌شکل مسی در اندازه ۷۶ در ۹۶ سانتی‌متر است که داخل یک قاب طلایی‌رنگ قرار گرفته است و دارای کتیبههایی به شرح «بسم‌الله الرحمن الرحیم یا ایت‌ها النفس المطمئنه ارجعی الی ربک، راضیه مرضیه فادخلی فی عبادی و ادخلی جنتی صدق الله العلی العظیم» و «وصیت من به همه آن است که با یاد خدای متعال به‌سوی خودشناسی و خودکفایی و استقلال، با همه ابعادش به پیش بروید و بی‌تردید دست خدا با شماست» از حضرت امام خمینی (ره)» است. این اثر را مهدی علمداری با تکنیک قلمزنی و جُنده‌کاری ساخته و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی اهدا کرده است.
قالیچه لچک ترنج
قالیچه‌ای در اندازه ۱۴۶×۲۱۸سانتی‌متر با طرح لچک ترنج را استاد حبیبیان بافته است که در بافت آن از رنگهای کرمی، زرشکی، آبی، سبز و مشکی استفاده کرده و این ترکیب فوقالعاده بر جذابیت نقش افزوده است. در مرکز حاشیه فوقانی، کتیبه‌ای با مضمون «ایران حبیبیان‌نایین» بافته شده است. تکنیک بافت این قالیچه به شیوه لول‌بافت، با گره نامتقارن (فارسی) و دو پوده (پود زیرورو) بوده که از جنس تاروپود پنبه‌ای، پرز پشم و ابریشم است و در دوره معاصر نایین بافته شده است.
مهر نایب خاص امام‌زمان (عج)
سیدحسن نصرالله، دبیرکل حزب‌الله لبنان، در ذی‌القعده سال ۱۴۳۵ قمری مهری از عقیق سبز یمنی هدیه می‌آورد که بر روی یک پایه انگشتر قرار گرفته است و بر روی آن، جمله «عدتی‌یوم‌الوعید» حک شده است و منسوب‌به عثمان‌بن‌سعید عمری، اولین نایب خاص امام‌زمان (عج) است و طبق آزمایش‌هایی که در لندن انجام شده است، قدمت آن به سال‌های ۲۵۰ تا ۳۰۰هجری‌قمری می‌رسد. این مهر در سال۱۳۹۳ به رهبر معظم انقلاب، آیت‌الله خامنه‌ای، هدیه داده است.
* این گزارش چهارشنبه ۲۹ فروردین‌ماه ۱۴۰۳ در شماره ۴۱۹۵ روزنامه شهرآرا صفحه تاریخ و هویت چاپ شده است.
لینک کوتاه
روایات مشابه
ارسال نظر
محله رسالت؛ یادگار روستای یوسفیه و قاسم‌آباد 
حجاب؛ محله پررفت‌وآمد قاسم‌آباد 