بزرگ‌ترین گنجینه کلام وحی در جهان اسلام

 قرآن‌های موجود در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی که از زمان ظهور اسلام تا عصر حاضر نگاشته شده و با انواع خط، به نقش و نگارهای زیبا در ابعاد و اشکال مختلف مزین شده، زینت‌بخش کتابخانه و موزه حضرت رضا(ع) است.از دل این قرآن‌ها که ارادتمندان به آستان حضرت رضا(ع) در ادوار گذشته آن‌ها را وقف کرده‌اند، می‌توان تاریخ کتابت در اسلام را مرور کرد؛ از تحولی که در صنعت چاپ و نشر طی قرون گذشته به وجود آمده، تا خلاقیت‌هایی که در چاپ این کتاب آسمانی به کار رفته است.علاوه بر گنجینه قرآن‌های خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی که به‌عنوان بزرگ‌ترین گنجینه کتب آسمانی در جهان اسلام مطرح است، مجموعه قرآن‌های چاپی این کتابخانه نیز از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است.استاندارد محیطی به لحاظ دما و رطوبت، سیستم اعلام و اطفای حریق هوشمند و... در مخازن آستان قدس رضوی باعث شده است تا زمینه اعتماد واقفان فرهنگی به این مجموعه فراهم شود، تا جایی که با آسودگی خاطر به اهدای مجموعه‌های ارزشمند خود اعم از نسخ خطی، چاپ سنگی و سربی به گنجینه رضوی اقدام کنند.

واقفانی از همه اقشار

بر اساس اسناد و مستندات موجود، در سال 1301قمری حدود 200نسخه قرآن چاپ سنگی و سربی در این کتابخانه وجود داشته است. از آن زمان تاکنون به‌دلیل همسایگی مجموعه‌های نفیس و بی‌‌بدیل سازمان کتابخانه‌‌ها، موزه‌‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی با روضه منور رضوی، قرآن‌های نمونه چاپی فراوانی به این مجموعه اضافه شد. این قرآن‌ها بیشتر وقفی و اهدایی است و تاکنون بیش از 3500نسخه قرآن مترجم و غیرمترجم و به دیگر زبان‌ها در این گنجینه گران‌سنگ معنوی موجود است. در میان واقفان قرآن‌‌های چاپی نام رهبر کبیر انقلاب اسلامی، امام خمینی(ره)، و مقام معظم رهبری و اقشار مختلف جامعه از شخصیت‌‌های سیاسی داخلی و خارجی، اندیشمندان و دانشمندان، کشاورزان و پیشه‌وران و زائران و مجاوران گرامی حضرت رضا(ع) به چشم می‌خورد.

مجموعه‌ای کامل از قرآن‌های ترجمه‌شده

با افزایش تعداد قرآن‌های اهدایی این سازمان از اوایل دهه‌‌80، ‌‌‌قرآن‌‌های چاپ سنگی به مرکز نسخ خطی و قرآن‌‌های زبان‌‌های دیگر به تالار لاتین منتقل شد و دیگر قرآن‌‌ها در مخزن چاپی سازمان باقی ماند. ضرورت فهم قرآن برای عموم مسلمانان در سراسر دنیا از یک‌ سو و از سوی دیگر، ترویج و گسترش اسلام از طریق این کتاب آسمانی، برخی را بر آن داشت که به ترجمه قرآن به زبان‌‌های مختلف روی آورند.اینک نمونه‌‌هایی از قرآن به زبان‌های خارجی نظیر انگلیسی، فرانسوی، آلمانی، چینی، روسی، اردو و همچنین دیگر زبان‌‌ها مانند تاتاری، گجراتی پشتو، ترکی استامبولی، کردی، تاجیکی، اسپرانتو، پرتغالی، سندی و... در مخزن کتاب‌های خارجی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی وجود دارد.

انواع قطع و خط در قرآن‌های چاپی

در مجموعه مخزن چاپی کتابخانه رضوی، قرآن‌‌ها با اندازه‌‌های مختلف در قطع‌های رحلی، سلطانی، جیبی، وزیری، رقعی، جانمازی، عمامه‌ای، پالتویی، طوماری و... به چشم می‌خورد. در میان خطوط استفاده‌شده در قرآن‌های چاپی، انواعی از خط مانند نسخ عربی، ایرانی، عثمانی، پاکستانی، مغربی، نستعلیق، ریحان، کوفی، ثلث و به‌تازگی خطوط کامپیوتری دیده می‌شود. برخی از خطوط مانند خط ریحان که شبیه به خط محقَق است، بیشتر در نسخ خطی و بین سده‌‌های سوم تا پنجم هجری در کنار خط کوفی برای نگارش متن قرآن به‌کار می‌‌رفتند و در مسیر تاریخ تحول و تطور خط به‌تدریج کاربرد خود را از دست داده‌اند.

آرایه‌های هنری در قرآن‌های چاپ سربی

در زمینه مجلد قرآن‌های سربی با استفاده از موادی همچون مقوای سخت، چوب، چرم، صدف، سنگ مرمر و... باید گفت که انواع طرح و نقش‌‌های هنری زیبا و مناسب با آیات وحی در آن استفاده شده است. نکته درخور ملاحظه اینکه در طول تاریخ به احترام کلام‌ا... مجید و تجلید آیات الهی صحافان، کتاب‌داران و مرمت‌کاران هیچ‌گاه از چرم ساغری(چرم استر) بدین منظور استفاده نکرده‌‌اند. همچنین برای آرایش و تذهیب جلد و صفحات قرآن‌‌ها از نقوش کتیبه، شمسه، ترنج و سرترنج و تصاویر گل و برگ ختایی، اسلیمی و... استفاده شده است. اگر دقت کنیم، متوجه خواهیم شد که حتی هنر تشعیر جز در موارد استثنایی برای تزیین قرآن به کار نرفته است، مگر در حاشیه جلدهای قرآنی که آن هم بی‌گمان از صور حیوانی پرهیز شده و فقط اشکال هندسی و گیاهی به کار رفته است. علاوه بر تنوع جلدها، برخی از قرآن‌ها داخل صندوقچه مخصوص همان قرآن نگهداری می‌شوند.

قدیمی‌ترین قرآن چاپ سربی

یکی از قدیمی‌‌ترین قرآن‌‌های چاپ سربی ایران در این مجموعه، قرآن «معتمدی» است که در سال 1242قمری (1205شمسی) منتشر شده است. قرآن 14سطری چاپ‌شده در سال 1246قمری از دیگر نسخ چاپ سربی قدیمی این مرکز به شمار می‌رود.
گفتنی است، به‌دلیل تعطیلی کتابخانه‌ها و شیوع ویروس کرونا، این امکان فراهم است تا منابع لازم برای تحقیق و پژوهش مراجعان از طریق کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی در قالب ارائه خدمات تحویل مدرک ارسال شود.