ماجرای برگزاری نخستین مسابقه فوتبال در مشهد

 زمین‌های خاکی، مستطیل بی‌تورِ دروازه‌ای چوبی، پاهای برهنه و تَف آفتابی که مثل تیزی تیغی، روی شن‌ریزه‌های کوی و برزن مشهدِ قدیم پهن می‌شده، حالا تاریخ ارزشمند ورزشی است که دیگر روایتش را هیچ کسی نیست تعریف کند، مگر آنچه ورق‌های کاهی مجله‌ها و روزنامه‌های قدیمی با چشم‌های پرسشگر ما در میان می‌گذارند.

 ورق‌هایی که می‌گویند امروز 121‌سال (1901میلادی-1280خورشیدی) از برگزاری نخستین مسابقه ملی فوتبال (بین دو کشور مجارستان و اتریش) در جهان می‌گذرد. ورزشی که خیلی زود به ایران و مشهد هم می‌رسد، آن‌چنان که 18‌سال پس از این اتفاق، برگزاری نخستین مسابقه فوتبال تعدادی از جوانان شهر را در مشهد پا‌به توپ می‌کند. سطرهای بعدی روایتی بر این ماجرا و شکل‌گیری نخستین تیم فوتبال در ارض اقدس است.

جنوب، نفت و فوتبال

آغاز فوتبال در ایران بوی نفت می دهد و مزه شوری دریاهای جنوب را توی دهان می نشاند. می گویند، این بازی را ایرانیان اولین بار در ساعت استراحت ملوانان و کارگران کشتی های نفت کش خارجی در بنادر بوشهر و بندرعباس دیده اند، حوالی سال 1278خورشیدی.

گویا نخستین بازیکن ایرانی این کره  که زیرپا می غلتیده تا جهانی را عاشق خودش کند هم فردی به نام کریم زندی بوده است؛ فوتبالیستی که از سال 1287 تا 1297خورشیدی تنها برای تیم های انگلیسی، پا به توپ می شده، بی‌آنکه با لباس یک تیم ملی توی میدان رفته باشد.

اما این بازی تیمی در اندک زمانی مرز شهرهای مختلف ایران را زیرپا می گذارد و در سال1298خورشیدی به مشهد می رسد. مجله «داریا» در دهه40 قرن 14 خورشیدی در شرح ماجرای ورود فوتبال به مشهد می نویسد: «چند نفر از جوانان به اصطلاح امروزى روشن فکر و تحصیل کرده خراسان به مناسبت خواندن اخبار ورزشى که جسته گریخته در جراید تهران منتشر مى شد، از وجود یک چنین ورزش دسته جمعى که اصول آن بر پیش بردن مقصود بر روى کمک و مساعدت هاى اجتماعى گذاشته شده بود، پى بردند.

 خواندن این اخبار این دوستان را وادار کرد که براى ایجاد این ورزش در خراسان با یکدیگر به مشورت بپردازند و پس از چند جلسه مشورتى یکى از دوستان آقاى اصغر فرمانفرمایى، رئیس دفتر سابق بانک ملى ایران، که عضو دارایى خراسان بود و از همان ایام با فرانسه مکاتبه داشت، کتاب قوانین فوتبال و چند عدد توپ و وسایل آماده کردنِ آن از قبیل تلمبه و ابزار (براى بستن سر توپ و چسب و روغن مخصوص واکس توپ که بایستى بعد از هر بازى و قبل از خالى کردن باد آن روى آن را واکس زد  ) را از مؤسسه سن تتین مسقیما وارد نمود.»

به استناد داریا، این گروه که در ابتدا 11نفر بودند، در ادامه و پس از جمع آوری سرمایه‌‍‌ای5هزار ریالی که از طریق فروش بلیت بخت آزمایی جمع شده بوده، می توانند زمینی را پشت باغ ملی اجاره کرده، در آن دستگاه های ورزشی مانند بارفیکس، پارالل، دستگاه هاى ژیمناستیک، نردبان طنابى، حلقه هاى متوازى و تاب نصب کنند.

 تعداد جوانان متقاضی برای انجام بازی فوتبال اندکی بعد به 22نفر می رسد. 22نفری که قرار است لباس فوتبال بپوشند. چالشی که در مشهد آن زمان ممکن بوده به قیمت جانشان تمام شود. این مشکل سبب می‌شود تا این جوانان که نمی توانستند داخل شهرو با لباس ورزشی فوتبال تمرین کنند، ساعت تمرین خود را گرگ و میش هوا بگذارند و وقت قرار را هم به خارج شهرببرند.

در این دوران گویا زمینی که معروف به «حاج فیض الله خان» بوده ودر کنار مسجدی به همین نام قرار داشته است، برای تمرین هر روزه انتخاب می‌شود و نخستین فوتبالیست‌های مشهدی دور از انظار و اغیار توپ را زیر پا می‌گردانند تا گردونه این ورزش را در ارض اقدس بگردانند.

4ماه بعد از این و در اواخر مهرهمان سال ، این گروه تصمیم می گیرند با دعوت از مردمی که برای تفرج به خارج شهر می آمدند، نخستین مسابقه فوتبال را برگزار کنند که این مهم به سرانجام می رسد و با شکسته شدن قبح این ماجرا هر جمعه این مکان به محل برگزاری دو تیم فوتبال شهر تبدیل می شود. 

حسین آموزگار در شرح آن روز می گوید: « به وسیله دو نفر از دوستان خود براى جلب توجه بیشتر مردم راه خاکى از دروازه تا میدان و تمام میدان را با وسایل شهردارى آب پاشى نموده و همین آب پاشیدن خارج از برنامه موجب جلب توجه شده و دسته دسته مردم به طرف میدان رهسپار می شدند. ناگفته نماند که در این مدت کم و بیش، بعضى ها از بازى فوتبال ما داستان ها شنیده ولى چیزى ندیده بودند و امروز که این خبر منتشر شد، بیشتر مردم کنجکاو را به میدان کشید.»

ایجاد نخستین باشگاه ورزشی مشهد

اما از آنجا که در این روزگار مشهد می رفته تا با تغییر و تحولات بسیار، خود را برای برگزاری جشن هزاره فردوسی آماده کند، عده ای از بزرگان، نویسندگان، ادیبان و روزنامه نگاران شهر تصمیم می گیرند که انجمنی با نام فردوسی را دایر کنند. پس از ایجاد انجمن فردوسی در سال 1304 کلوپ یا باشگاه فردوسی هم پا می گیرد که در آن دوران کانون برگزاری انواع مسابقات شهری بوده است.

سالنامه ورزشی خراسان‌منتشر شده 1325خورشیدی در مقاله ای با عنوان «تاریخچه ورزش خراسان» با اشاره به این موضوع می نویسد: «تا قبل از جنگ بین الملل اول، مردم خراسان به ورزش های جدید آشنایی نداشتند و از آن موقع به بعد در اثر تماس با خارجی ها و عوامل دیگری که ذیلا از آن ها نام می بریم این گونه ورزش ها رواج پیدا کردند.» 

مخبر این خبر در ادامه یادآور می شود که افرادی مانند محمود صبایی، حسن بهمنیار، طاهر بهادری، حسین آموزگار، گلشن آزادی، محمدرضا کیمیاوی، احمد پارسی، محمدحسین قدوسی، اوکتایی، علی اکبر جهانی، اسدالله مدرس، رحمانی و حسین میلانی که برخی از آنان اعضای انجمن فردوسی هستند، بانی این اتفاق خوشایند بوده اند.

برگزاری نخستین مسابقه فوتبال با یک تیم خارجی

سالنامه ورزشی خراسان در ادامه یادآور می شود که پس از چند سال اشخاص ورزش دوست و فرهنگ پرور دیگری مانند جواد فروتن و عباس اسلامبول چی به عضویت هیئت مدیره باشگاه فردوسی انتخاب می شوند و گام های بلندی برای اعتلای ورزش شهر برمی دارند. ناگفته نماند ریاست افتخاری این باشگاه هم برای چند سالی به سید حسن مشکان طبسی (مدیر مجله دبستان که نخستین مجله ادبی خراسان بوده است) می رسد. 

گویا در همین ایام است که با تلاش های او، زمین فوتبالی نیز در خارج از محوطه کلوپ فردوسی ایجاد می شود. بعد از ایجاد نخستین زمین فوتبال سرلشکر جهانبانی عزم خود را جزم می کند تا تیم فوتبال نادیای قفقاز را برای بازی با تیم فوتبال شهرمان به مشهد دعوت کند. چندی بعد تیم قفقازی دعوت را پذیرفته، وارد ایران می شود و در حالی که پیروز زمین نخستین مسابقه رسمی فوتبال مشهد بوده، ایران را ترک می کند.

رویارویی تیم مشهد مقابل ترکمنستان

دومین مسابقه تیم فوتبال مشهد با تیمی از ترکمنستان در سال 1306 خورشیدی رقم می خورد. برای برگزاری این مسابقه چند تن از فوتبالیست های معروف پایتخت نشین هم دعوت می شوند تا لباس تیم فوتبال مشهد را به تن کنند. روزنامه آزادی در 24اردیبهشت این سال می نویسد: «آقای خان خانان فوتبالیست شهیر ایران به اتفاق سه نفر از فوتبالیست های طهران بر حسب دعوت آقای فرمانده محترم لشکر شرق برای مسابقه با فوتبالیست های ترکمنستان از طهران وارد مشهد شدند. ما از ورود آقای خان خانان که از جوانان با انرژی ایران هستند، اظهار مسرت می نماییم.»

مخبر این خبرها در گزارش دومی نام بازیکنان دعوت شده از تهران را به صورت کامل، خان خانان سردار، حسنعلی خان، احمد علیخان و محمد علیخان شکوهی اعلام کرده، در یک متن انتقادی یادآور می شود که؛ «بازیکنان تیم مشهد قریب 3سال است که با کمترین امکانات و حتی تشویق، تنها برای خدمت به وطن پا در رکاب ورزش گذاشته اند و سخت کار می کنند. لذا امیدوار است که آنان برنده کارزار مشهد و عشق آباد باشند.» 

این جریده،17 روز بعد در 11خرداد دوباره چنین چاپ می کند: «سابقا نوشته بودیم که یک عده از فوتبالیست های عشق آباد برای مسابقه با فوتبالیست های مشهد به خراسان خواهند آمد. عصر روز پنجشنبه گذشته، 32 نفر از مبرزان فوتبالیست های عشق آباد وارد شده و از طرف ادارات جماهیر شوروی در خراسان و کلوپ های ورزش مشهد استقبال شایانی از آن ها به عمل آمد. ما خوش وقتیم که رابطه بین ایران و ممالک هم جوار آن شروع شده و امیدواریم در آتیه این رابطه قوت گرفته و بر حسن و داد بین ملت ایران و ملل همسایه بیفزاید.»

اما شرح این مسابقه که3تیر برگزار می شود و به نفع تیم ترکمنستان به پایان می رسد، در کتابی با نام «مجمع المنتخبات از روزنامه جات حالیه ایران» به کوشش اسکندر روماسکویچ که تبعه شوروی و کارمند سفارت این کشور در ارض اقدس بوده، چاپ شده است.

 روماسکویچ تعریف می کند: «4 ساعت از شب گذشته فوتبالیست های عشق آباد که از چندی پیش انتظار ورود ایشان می رفت، وارد مشهد شده اند. برای پذیرایی آنان اتاق های فوقانی امارت «لشکر شرق» تعیین و برای هرکدام از آقایان لوازم استراحت جداگانه فراهم گشته. نظر به اینکه اهالی شهر مشهد با نهایت اشتیاق و استعجال منتظر مسابقه و استفاده و اخذ نتیجه بودند، عصر جمعه در میدان «فوج شاهپور» مسابقه فوتبال بین تیم عشق آباد که ۱۱ نفر از معروف ترین ورزندگان اند و تیم مشهد که مرکب از آقایان خان خانان، شکوهی و دونفر دیگر از بهترین فوتبالیست های تهران و سایر آقایان منتخب از انجمن های ورزندگان مشهد بودند، به عمل آمد.

 از بدو ورود آقایان فوتبالیست های طرفین حتی در میدان مسابقه با نهایت دوستی و مودت و برادری با همدیگر تلاقی نموده و همه جا مراسم دوستی را به جا آوردند و بالأخره مسابقه فوتبال 2 بر 1به نفع تیم عشق آباد ختم شد.»اگرچه دومین مسابقه خارجی مشهد هم با باخت همراه می‌شود اما تجربه همین ارتباط‍‌هاست که به مرور بر تعدادتیم‌های فوتبال، بازیکنان و باشگاه‌های ورزشی افزوده می‌شود و روندی رو به صعود می‌یابد.