کشت مرگ در زمین‌های سبز کشف‌رود!
با وجود قول‌های مکرر مسئولان برای جمع‌آوری بساط فاضلاب کشف‌رودسبزی‌های آلوده همچنان سلامت مردم را تهدید می‌کند.
«خودتان دارید می‌بینید؛ ما چه بگوییم که فردا برایمان دردسر نشود؟» این عبارت مشترک روی زبان همه افرادی می‌چرخد که قرار است ما را در یک گزارش میدانی از زمین‌های کشاورزی همراهی کنند.
آن‌ها از عواقب هرچه می‌خواهند بگویند هراس دارند. می‌هراسند از زمین‌هایی بگویند که کشاورزانش حاضر نیستند از محصولات آن برای خانواده‌های خود استفاده کنند، اما نیاز‌های میادین میوه و تره‌بار شهر را تأمین می‌کنند.
کار به جایی رسیده است که برخی کشاورزان، لوله چاه موتور را در جوی‌های آلوده می‌اندازند و حاصل آن، هدایت آب به زمین‌ها و رشد محصولات و صیفی‌جاتی است که هر‌روز از آن استفاده می‌کنیم، غافل از اینکه جانمان در خطر است.
روایت ما مربوط به زمین‌های زراعی انتهای بولوار پنج‌تن است که صدای اعتراض اهالی مجاور آن را بلند کرده است.
کشاورزان آن حوالی می‌گویند آب مصرفی برخی زمین‌ها از فاضلاب است. برخی که انصافشان بیشتر است، آن را با آب چاه خود مخلوط می‌کنند. در پیش‌بودن تابستان بیم شیوع بیماری‌های مختلف، ما را مصصم می‌کند این‌بار قاب دوربینمان را روی این روایت بچرخانیم تا تلنگری باشد برای آن‌هایی که در‌قبال جان شهروندان مسئول‌اند؛ گرچه پیش از این هم رسانه‌ها سراغ این موضوع رفته‌اند. مسئولان زیاد وعده داده‌اند، دریغ از عمل.
سیراب‌کردن مزارع با پساب خانگی
طبق آمار جهاد کشاورزی، حدود ۵ هزار هکتار زمین کشاورزی در شمال شهر مشهد و حاشیه کشف‌رود وجود دارد. جالب اینکه خشک‌سالی سال‌های اخیر در کشاورزی این محدوده تأثیر نداشته است.
دلیل آن هم، مجاورت با کشف‌رود، رود اساطیری مشهد، است؛ کشف‌رودی که پس از احداث سد کارده در اواخر دهه۶۰ آبش به‌مرور کم شد و گرچه پس‌از شکل‌گیری واحد‌های صنعتی، دباغی‌ها و گسترش شهر در حاشیه آن و هدایت فاضلاب خانگی، آب به بستر رود برگشت، این آب، دیگر مایه حیات نیست.
دراین‌میان برخی کشاورزان سودجو که عمدتا مالک نیستند و زمین را اجاره کرده‌اند، برای سیراب‌کردن مزارعشان از این آب استفاده می‌کنند و غفلت و سهل‌انگاری دستگاه‌ها و حوزه‌های مختلف بهداشت و سلامت به آن‌ها مجال بیشتری برای ادامه کار می‌دهد و نتیجه آن، پرورش محصولاتی از‌قبیل گندم، جو، سبزی و صیفی‌جات است که بیشتر آن‌ها دراختیار بنکداران میادین میوه و تره‌بار قرار می‌گیرد.
منع استفاده از آب فاضلاب در قانون
تماشای مزارع کشاورزی سرسبز همیشه حال آدم را خوب می‌کند، اما در برخی زمین‌ها بوی تعفن فاضلاب بر چشم‌نوازی آن سایه می‌اندازد.
خشک‌سالی، کامل اجر‌انشدن طرح شبکه فاضلاب شهری، هدایت معابر و جدول آب‌های سطحی به‌سمت مزارع کشاورزی، تعلل در راه‌اندازی تصفیه‌خانه حاشیه کشف‌رود، دست کشاورزان سودجو را برای استفاده از آب فاضلاب باز نگه داشته است؛ در‌حالی‌که در قانون به‌صراحت بیان شده است: «آبیاری مزارع کشاورزی با فاضلاب خام و پساب تصفیه‌نشده ممنوع است و در‌صورت مشاهده افراد خاطی از طرف مراجع قضایی، براساس ماده۶۸۸ قانون مجازات‌های اسلامی، ماده۱۵ حفاظت از خاک و ماده۴۶ قانون توزیع عادلانه آب، با متخلفان برخورد می‌شود؛ حتی در‌صورت لزوم، مزرعه از بین می‌رود.»
پشت ظاهر فریبنده صیفی‌جات چیست؟
حالا ما در زمین‌های زراعی انتهای بولوار پنج‌تن ایستاده‌ایم. طبق استعلام ما از جهاد کشاورزی فقط دو حلقه چاه در محله پنج‌تن و یک حلقه چاه دیزلی در خیابان شهید‌آوینی قرار دارد؛ چاه‌هایی که می‌تواند حدود ۱۷۰هکتار زمین زراعی در این محدوده را آبیاری کند و پاسخ‌گوی کل زمین‌های کشاورزی فعلی نیست.
در حاشیه یکی از مزارع که در آن با آب فاضلاب ذرت به عمل می‌آید، با چند تن از اهالی هم‌کلام می‌شویم. هیچ‌کدام حاضر به معرفی خود نمی‌شوند. یکی از بانوان در محلی دور از زمین کشاورزی به ما می‌گوید: من یک مادر هستم و نگران سلامت و جان فرزندانم. می‌بینم که اینجا چه خبر است و این سبزی و میوه سلامت افراد را تهدید می‌کند. ظاهر این سبزی‌ها و میوه‌ها فریبنده است و هیچ‌کس نمی‌داند محصول چه زمینی است.
کاش این مزارع نابود شود
یکی دیگر از اهالی این محله در ادامه صحبت‌های همسایه خود می‌گوید: بیشتر از بیست‌سال است که در این محله سکونت داریم. زمین کشاورزی نزدیک خانه ما متعلق‌به شخصی از روستای نوکاریز بود که فوت کرد و حالا فرزندانش مالک بخشی از زمین‌های زراعی این محله هستند؛ ظاهرا آن‌ها زمین را اجاره داده‌اند و خود مالک سر زمین نیست و افراد ناشناسی روی آن کشاورزی می‌کنند.
من که شاهد ماجرای آبیاری ذرت‌ها با آب آلوده هستم، چند‌بار به آن‌ها تذکر دادم که با این کار، مردم بیمار می‌شوند و پاسخ شنیدم که این ذرت‌ها غذای دام است، اما من خودم دیده بودم که آنجا بامیه، گوجه‌فرنگی، بادمجان و انواع صیفی‌جات را با فاضلاب آبیاری می‌کنند.
این شهروند ادامه می‌دهد: هرچند کشاورزی در این منطقه خیلی قدمت دارد و روزگاری باعث رونق محله بوده است، رواج این نوع کشاورزی آسیب و ضررش بیشتر است؛ به‌همین‌دلیل اهالی آرزو می‌کنند که این مزارع نابود شود. می‌گویند: اصلا زمین بایر بشود و ما خاک بخوریم، اما این وضعیت پایان بگیرد.
او در ادامه می‌گوید: تا‌به‌حال خیلی اعتراض کرده‌ایم و صدا‌و‌سیما و رسانه‌های دیگر نیز آمده‌اند و قرار به احداث فضای سبز یا بیمارستان در اینجا بوده، اما همه در حد حرف مانده است و نمی‌دانم چرا به فکر سلامت هم نیستیم.
هیچ کشاورزی از محصولات خودش استفاده نمی‌کند
از مزارع انتهای بولوار پنج‌تن به سمت کشف‌رود می‌رویم. بیشتر زمین‌های زراعی در مجاورت حریم رودخانه یا به‌طور کامل از پساب خانگی برای آبیاری بهره می‌گیرند یا آن را با آب چاه مخلوط می‌کنند. استعلام ما از شرکت آب منطقه نشان می‌دهد در محدوده مزارع کشاورزی محله خواجه‌ربیع تا بولوار پنج‌تن فقط ۲۹ حلقه چاه مجوزدار برای مصارف شرب، کشاورزی و صنعتی وجود دارد که به هیچ‌عنوان حتی برای زمین‌های کشاورزان این محدوده کافی نیست.
با یکی از قدیمی‌های ساکن بولوار پنج‌تن که پدر و پدر‌بزرگ و اجدادش کشاورز بوده‌اند و با این شغل کاملا آشناست، صحبت می‌کنیم. او هم مثل دیگر بومی‌ها حاضر به معرفی خود نمی‌شود، اما می‌داند اگر واقعیت‌ها را نگوید و از متولیان مربوطه استمداد نخواهد، در‌برابر جان همشهریان خود مسئول است.
او همان اول قاطع و محکم می‌گوید: هیچ کشاورزی از محصولات خودش استفاده نمی‌کند و ما حتی حاضر نیستیم برای درست‌کردن رب از گوجه‌فرنگی‌هایی که در اینجا به عمل می‌آید، استفاده کنیم. من همه سبزیجات و صیفی‌جات مورد‌نیاز خانواده را از یک مزرعه که می‌دانم محصولاتش را با آب چاه آبیاری می‌کند، تهیه می‌کنم. بقیه افراد نیز همین کار را می‌کنند.
او ادامه می‌دهد: کشاورزان بسیاری را سراغ دارم که از آب فاضلاب و پساب‌های خانگی استفاده می‌کنند؛ برخی تنها از فاضلاب استفاده می‌کنند و عده‌ای فاضلاب را با آب چاه مخلوط می‌کنند. البته آب چاه‌های این محدوده هم در‌واقع فاضلاب است. اگر آزمایش کنند، خواهند دید دست‌کم نیمی از آب، فاضلاب کشف‌رود است. تفاوتش با فاضلاب درون کشف‌رود کیفیت رنگ آن است.
او که از کودکی در زمین‌های زراعی این منطقه به کشاورزی مشغول بوده است، درباره محصولات این منطقه توضیح می‌دهد: این روز‌ها بیشتر زمین‌ها به کشت جو و گندم اختصاص پیدا کرده است. البته در پایین‌دست رودخانه، کاشت سبزی و صیفی‌جات هم انجام می‌شود؛ محصولاتی که سر زمین، بار خودرو‌های نیمه‌سنگین می‌شود.
به محض خروج این خودرو‌ها دیگر کسی نمی‌تواند بگوید که بار ماشین با آب فاضلاب به عمل آمده است یا آب لوله‌کشی شهری. بخش بیشتر این بار نزد بنکداران به امانت گذاشته می‌شود.
آن‌ها بار ما را می‌فروشند، ده‌بیست‌درصد از فروش را برای خود برمی‌دارند و مابقی را به صاحب بار می‌دهند. بخشی از محصولات هم در بازار‌های اطراف فروخته می‌شود. حتی خود مردم برای اینکه کمی ارزان‌تر بخرند، سر زمین‌ها می‌آیند. البته آن‌ها نمی‌دانند که محصولات با فاضلاب به عمل آمده است. آبیاری که تمام شود، همه‌چیز در زمین عادی است.
تنها راه‌حل احداث تصفیه‌خانه است
این کشاورز اضافه می‌کند: خشک‌سالی در این موضوع تأثیرگذار بوده است. تنها آب در‌دسترس همین است. ما خانوادگی در کار کشاورزی هستیم. پدربزرگم و پدرم همین شغل را داشتند. توصیف و وصف آن‌ها از باغ‌ها و مزارع زمین تا آسمان با حالا فرق می‌کند.
می‌گویند فراوانی آب به اندازه‌ای بوده است که در کشف‌رود ماهیگیری می‌کرده‌اند، اما همه‌چیز پس‌از احداث سد کارده تغییر کرد. آب را از سرچشمه گرفتند و به‌جایش آب فاضلاب را از دباغی‌ها و کارخانه‌جات صنعتی به کشاورزان دادند. آن‌ها بودند که این آب را آلوده کردند، نه کشاورزان.
خیلی‌ها مثل این شهروند به احداث تصفیه‌خانه اصرار دارند و می‌گویند اجرای آن از اجرای بقیه پروژه‌های شهری، حیاتی‌تر است. او ادامه می‌دهد: تنها راه حل ممکن این است که تصفیه‌خانه احداث کنند و آب تصفیه‌شده را به کشاورزان بدهند. تا زمانی‌که آب فاضلاب جمع نشود، کشاورزان از آن استفاده می‌کنند. برخی افراد هم از داخل رودخانه به درون چاه زمین خود لوله‌کشی کرده‌اند؛ چون آب چاهشان کم شده است.
تشکیل کارگروه برای سلامت مردم
مدیر سلامت محیط و کار و معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی مشهد نیز می‌گوید: طبق قانون، آبیاری محصولات کشاورزی با فاضلاب خام ممنوع است؛ حتی اگر آزمایش شود و مشکلی نداشته باشد، این کار ممنوع است. ضمن آنکه ما اطلاعات آزمایش‌ها را دراختیار نداریم و اگر آزمایش شده باشد، نتیجه آن را جهاد کشاورزی دارد. در کل عرضه محصول کشاورزی سالم، وظیفه جهاد کشاورزی است. این نهاد باید بگوید محصول سالم است یا خیر.
دکتر فرشید وفا ادامه می‌دهد: این موضوع در کارگروه پیشگیری از وقوع جرم در حوزه سلامت و امنیت تغذیه با حضور دادستان محترم و معاون مدیرکل دادگستری در دست پیگیری و مطالبه‌گری از سازمان‌های مربوطه است. در‌مجموع همه تلاش می‌کنند با افزایش تعداد تصفیه‌خانه‌ها و سامان‌دهی فاضلاب این وضعیت را بهبود بخشند.
او یادآور می‌شود: راه‌اندازی تصفیه‌خانه‌های جدید، جمع‌آوری موتور‌های پمپ، تخریب زمین‌های زیر کشت با آب آلوده و... از‌جمله کار‌های مهم انجام‌گرفته دراین‌راستاست. علاوه‌بر‌این شهرداری مشهد با عملیات احداث تصفیه‌خانه سپتاژ، پروژه عظیمی را آغاز کرده است.
کار جمع‌آوری پمپ‌های غیر‌مجاز نیمه‌کاره مانده‌است
درباره وضعیت و کیفیت محصولات زراعی در مزارع کشاورزی با احسان ضرابی، مدیر کشت کشف‌رود در جهاد کشاورزی، گفتگو کردیم.
- برای شروع گفتگو درباره وضعیت کشاورزی در انتهای بولوار پنج‌تن و اطراف کشف‌رود توضیح می‌دهید؟
در این محدوده که شامل روستا‌های کنه‌بیست، قازقان، اولنگ و... است، دو کشت سفید‌برگ و سبز‌برگ داریم. مساحت کشت در بهار و پاییز متفاوت است. بیشترین کشت ما سفید‌برگ است که شامل گندم، جو و... است و در پاییز انجام می‌شود. کشت علوفه، سبزی و صیفی‌جات نیز در ابتدای بهار انجام می‌شود و سبز‌برگ نامیده می‌شود. محصولاتی که در این مزارع کشت می‌شوند، به چند روش آبیاری می‌شود.
برخی از مزارع با آب چاه آبیاری می‌شوند. آب چاه‌ها قابلیت آنالیز دارد و می‌توان کیفیت آن‌ها را بررسی کرد. در روش دوم متأسفانه کشاورزان بسیاری از مزارع، همچون مزارع محدوده شهید آوینی و انتهای پنج‌تن، از فاضلاب خام استفاده می‌کنند. در روش سوم نیز کشاورزانی که می‌دانند فاضلاب خام به زمین آن‌ها آسیب می‌زند، آن را با آب چاه مخلوط کرده، سپس زمین را آبیاری می‌کنند.
- آیا جهاد کشاورزی بر محصولات و آبیاری آن‌ها نظارتی دارد یا خیر؟
نهادی که باید روی محصولات نظارت کند، مرکز بهداشت است. ما ارتباط خوبی با مرکز بهداشت داریم و به آن‌ها تخلفات را گزارش می‌کنیم تا از‌طریق مراجع قضایی پیگیری شود. اما معمولا رسیدگی به آن زمان‌بر است و به فرض از زمانی‌که یک موضوع اعلام می‌شود تا به‌نتیجه‌رسیدن آن، محصول برداشت و تحویل بازار شده است و این موضوع سلامت و جان افراد را تهدید می‌کند.
نکته دیگر این است که ما متولی آب نیستیم و شرکت آب منطقه، کنتوری روی چاه‌های آبی که در کشاورزی استفاده می‌شود، نصب کرده است و بر میزان برداشت آب نظارت دارد. ما متولی کشت هستیم، البته همیشه در جلسات گفته ایم که آب تمیز بدهید، کشت تمیز تحویل بگیرید. این وظیفه سازمان آبفا و آب منطقه است که فاضلاب را جمع کند و به تصفیه‌خانه‌ها ببرد.
در تصفیه‌خانه بخشی از فاضلاب را تصفیه می‌کنند و بخشی را به‌صورت خام در رودخانه کشف‌رود می‌ریزند. (آب در تصفیه‌خانه متعلق به آبفا و بیرون از تصفیه‌خانه متعلق به آب منطقه است). آب منطقه، آب تصفیه‌شده‌ای را که کیفیت خوبی ندارد و برای کشاورزی است، به کشاورزان می‌فروشد.
- جهاد کشاورزی با کشت نامتعارف چه می‌کند؟
کشاورزان ما عضو سامانه پهنه‌بندی هستند. آب قنات، چشمه‌سار و چاه آب مصرفی این کشاورزان ثبت شده است و ما براساس میزان آب مصرفی به آن‌ها کود و ادوات می‌دهیم. کشاورزانی که از آب فاضلاب استفاده می‌کنند، اصلا کشاورز سامانه ما نیستند. هرگونه کشت غیر‌متعارف را شناسایی و معرفی می‌کنیم.
- این‌طور‌که گفته می‌شود برخی از کشاورزان حتی جرئت کرده‌اند و برای استفاده از آب، پمپ گذاشته‌اند.
یک کارگروه به نام «نجات کشف‌رود» تشکیل شده است که در آن شرکت آب منطقه، شرکت آب‌و‌فاضلاب، وزارت جهاد کشاورزی، شهرداری و مقام محترم قضایی حضور دارند. یکی از اولین اقدامات مؤثر این کارگروه که در زمستان دو سال گذشته انجام شد، جمع‌آوری موتور‌های پمپ غیر‌مجاز در بستر کشف‌رود بود. متأسفانه به‌دلایلی اقدامات این کارگروه نیمه‌کاره ماند.
امیدواریم با پویاتر شدن این کارگروه که در آن، همه دستگاه‌های مرتبط حضور دارند، شاهد اقدامات مؤثرتر از پیش، درراستای بهبود شرایط کشف‌رود باشیم، هرچند اقدامات مؤثری در‌حال انجام است.
لینک کوتاه
روایات مشابه
ارسال نظر
نظرات بینندگان
ناشناس
| 
۰۸:۱۵ - ۱۴۰۲/۰۴/۰۵
تیتر بسیار زیبا و تامل برانگیزی بود
محله امامیه؛ پربوستان‌ترین محله قاسم‌آباد 
مسجد امام‌حسن مجتبی (ع)؛ اتاقکی که پایگاه انقلاب شد 