همه چیز درباره ابرپروژه تصفیه‌خانه طبرسی شمالی
قسمت ناگوار ماجرا اینجاست که با کاسته‌شدن از حجم فاضلاب خانگی و افزایش سموم فاضلاب صنعتی به احتمال زیاد، در آینده محصولات کشاورزی خطرناک‌تری در این مزارع تولید می‌شود.
چرا بوی نامطبوع در بولوار پنج‌تن تمام نمی‌شود؟ چرا کشاورزی حاشیه شهر با فاضلاب خام و حتی صنعتی انجام می‌شود؟ چرا فاضلاب خانه‌ها در جداول آب‌های سطحی جاری است؟ این‌ها تنها بخشی از سؤالاتی است که بار‌ها مردم و رسانه‌ها از مسئولان پرسیده‌اند. پرسش‌هایی که برای بیشتر آن‌ها همواره تنها یک پاسخ مطرح می‌شد و آن چیزی جز احداث تصفیه‌خانه طبرسی شمالی نبود.
این پاسخ یک سال است که با آغاز روند احداث تصفیه‌خانه طبرسی‌شمالی، جلوه واقعی یافته است. احداث این تصفیه خانه برای سلامت یک شهر حائز اهمیت است؛ به‌همین‌دلیل برای اطلاع از وضعیت تصفیه خانه به این مجموعه درحال احداث می‌رویم.
تصفیه خانه در زمینی به مساحت هفده‌هکتار با سرمایه‌گذاری بیش از هزارمیلیاردتومان ازسوی بخش خصوصی درحال ساخت است. البته برای کمک به این سرمایه‌گذار، تسهیلات خاصی همچون فروش مقداری پساب از تصفیه خانه‌های موجود و البته پساب تولیدی در تصفیه‌خانه طبرسی‌شمالی به مدت ۲۵ سال درنظر گرفته شده است.
این تسهیلات و امتیازات احتمالا باعث می‌شود سر کشاورزان همچنان بی‌کلاه بماند و آبی از تصفیه‌خانه برای آن‌ها گرم نشود و مردم شهر همچنان از محصولاتی زراعی مصرف کنند که با فاضلاب آبیاری می‌شود. قسمت ناگوار ماجرا اینجاست که با کاسته‌شدن از حجم فاضلاب خانگی و افزایش سموم فاضلاب صنعتی به احتمال زیاد، در آینده محصولات کشاورزی خطرناک‌تری در این مزارع تولید می‌شود.
بیشتر زیرساخت‌های پروژه احداث تصفیه‌خانه طبرسی‌شمالی، به‌صورت هم‌زمان توسط ۱۵۰ نیروی متخصص و کارگری درحال پیشرفت است؛ مجموعه‌ای که نخستین گام برای احداث آن در سال۱۳۹۶ با خرید حدود هفده‌هکتار زمین درکنار کشف‌رود و محله پنج‌تن آل‌عبا آغاز شد.
پس از آن، برای چندسال زمین به حال خود رها شد تا در‌نهایت شرکت آب منطقه‌ای خراسان‌رضوی و شرکت آب‌و‌فاضلاب مشهد در سال۱۴۰۰ برای احداث این تصفیه‌خانه به تفاهم مشترک رسیدند. طبق این تفاهم‌نامه بنا شد پساب تصفیه‌شده نه دراختیار شرکت آب منطقه‌ای و نه شرکت آب و فاضلاب باشد، بلکه ۲۵ سال دراختیار یک سرمایه‌گذار قرار گیرد، به این شرط که خودش زحمت احداث تصفیه‌خانه را بکشد.
در تصفیه‌خانه چه اتفاقی قرار است بیفتد؟
با مجری شرکت آب‌و‌فاضلاب مشهد در این پروژه، مشاور فنی پروژه و سرپرست تصفیه‌خانه طبرسی شمالی در محل احداث پروژه به گفتگو می‌پردازیم.
حسن برزگر، سرپرست تصفیه‌خانه شمالی، این مجموعه را در شهر مشهد منحصر‌به فرد می‌داند و می‌گوید: فاضلاب از برخی محلات مناطق ۳، ۴ و ۵ شهرداری که هنوز به اگو متصل نشده‌اند، ازطریق شبکه فاضلاب شهری که هم‌اکنون در حال ایجاد است، به اینجا آورده می‌شود. در ادامه ما با استفاده از تجهیزات و تأسیساتی که داریم، فاضلاب را تصفیه می‌کنیم. این کار ازطریق ۴۶ المان و سازه صورت می‌گیرد.
به گفته او فاضلاب پس‌از ورود ابتدا در سیستم آشغال‌گیر قرار می‌گیرد. آشغال‌گیری به‌صورت دستی، مکانیکی، دهانه ریز، دهانه درشت انجام می‌شود. بعد از آن، نوبت به پمپاژ فاضلاب و سپس دانه‌گیری می‌رسد. در این مرحله دانه‌های ریز فاضلاب گرفته، سپس به‌سمت ته‌نشینی اولیه هدایت می‌شود تا پنجاه‌درصد فاضلاب تصفیه شود و بعد از آن، پساب برای هوادهی عمقی می‌رود.
برزگر توضیح می‌دهد: هنگامی که آب وارد استخر هوادهی می‌شود، با لجن فاضلاب مخلوط شده و مخلوطی از لجن، آب و مواد جامد تشکیل می‌شود. این لجن حاوی میکروارگانیسم‌های زنده مختلف و مفیدی است که به‌اصطلاح به آن‌ها «کارگران تصفیه‌خانه» گفته می‌شود. این موجودات از فاضلاب ورودی به‌عنوان غذا برای رشد و تکثیر خود استفاده می‌کنند.
با مصرف محتویات فاضلاب به‌عنوان غذا توسط میکروارگانیسم‌ها، فاضلاب تصفیه می‌شود. در ادامه پساب به‌سمت واحد ته‌نشینی سرریز می‌شود. هدف از این مرحله، ته‌نشین‌شدن مواد بسیار ریز است که در فاضلاب به‌صورت معلق وجود دارند. جرم سلولی تولیدشده به‌وسیله تصفیه ثانویه حذف می‌شود و پس از این قسمت با آب زلالی روبه‌رو می‌شویم.
در آخرین گام پساب به‌سوی بخش کلر‌زنی منتقل می‌شود تا باکتری‌های آن از بین بروند. ظرفیت تصفیه‌خانه ۶۸ هزار و ۲۵۰ مترمکعب است، اما قابلیت رسیدن به ظرفیت ۹۱هزار مترمکعب را نیز دارد.
برزگر ادامه می‌دهد: تا اینجا فرایند بخش مایع بود. علاوه‌بر بخش مایع، بخش لجن‌گیری را نیز داریم. لجن‌های تولیدشده در این تصفیه‌خانه به‌صورت بی‌هوازی تثبیت می‌شوند. گاز تولیدشده در این بخش بعد از فرایند تصفیه جهت تولید هم‌زمان برق استفاده می‌شود. همچنین بخشی از لجن فاضلاب، قابلیت تبدیل‌شدن به کود باکیفیت و استفاده در مزارع کشاورزی را دارد.
شهرداری و صنایع، مشتریان تصفیه‌خانه
امیر اکبرزاده، مجری شرکت آب و فاضلاب مشهد در پروژه احداث تصفیه‌خانه طبرسی شمالی، درباره مراحل احداث این مجموعه می‌گوید: این مجموعه ششمین تصفیه‌خانه مشهد است که به دلیل دارابودن تجهیزات به‌روز این قابلیت را دارد که فاضلاب خام وارد جریان آب‌های سطحی شود.
به همین دلیل بین تصفیه‌خانه‌های شهر مشهد منحصر‌به‌فرد است. درباره زمان بهره‌برداری از این ابرپروژه نیز باید بگویم که سرمایه‌گذار می‌خواهد حتی زودتر از زمانی‌که پیش‌بینی شده است، یعنی دو سال دیگر، این مجموعه را به بهره‌برداری برساند تا هرچه زودتر به درآمد برسد.
او ادامه می‌دهد: البته سرمایه‌گذار با چالش‌هایی در انجام این کار روبه‌روست، از‌جمله پیدا‌کردن مشتری برای پساب. باید توجه کرد که در سال ۱۴۰۰ اعتبار لازم برای انجام این پروژه، هزارمیلیاردتومان تخمین زده شد و پیش‌بینی می‌کنیم این مبلغ به حدود ۱۵۰۰ تا ۱۶۰۰میلیارد تومان نیز برسد.
تأمین این مبلغ شایان‌توجه به فروش پساب توسط سرمایه‌گذار بستگی دارد. برای تأمین اعتبار لازم این پروژه، مقداری سهم برای سرمایه‌گذار از تصفیه‌خانه‌های موجود درنظر گرفته شده و این امکان برایش فراهم است که پساب موجود را به نهاد‌هایی همچون شهرداری یا صنایع بفروشد.
با انجام این کار، اعتبار لازم برای این مجموعه تأمین می‌شود. با‌وجوداین هنوز سرمایه‌گذار نتوانسته است پسابی بفروشد و همچنان از منابع داخلی محدود خودش هزینه کرده است. با توضیحات مجری شرکت آب و فاضلاب مشهد در پروژه تصفیه‌خانه طبرسی شمالی، متوجه می‌شویم که قرار نیست آبی از این تصفیه‌خانه به کشاورزان اختصاص داده شود؛ موضوعی که تفاوت بین اولویت‌های شهر و بخش خصوصی را نمایان می‌کند.
اکبرزاده درباره امکان فروش آب به کشاورزان توضیح می‌دهد: اولویت اول سرمایه‌گذار، بازار هدفی همچون شهرداری و صنایع است که از مفیدبودن این آب برای نیاز‌های خود مطلع هستند. ما می‌توانیم چاه‌های آبی را که شهرداری برای آبیاری فضای سبز و سایر مصارفش استفاده می‌کند، به چرخه آب شرب منتقل کنیم و به‌جای آن، پساب باکیفیت تحویل بدهیم. فروش پساب دراختیار سرمایه‌گذار است و او بدون شک تمایل دارد مشتری پایداری داشته باشد.
برای کشاورزی به صرفه نیست
یک پرسش مهم درباره جذب مشتری توسط سرمایه‌گذار مطرح می‌شود و آن این است که آیا اگر برای پسابی که دراختیارش گذاشته شده است، مشتری پیدا نکند، پساب را از شهر خارج می‌کند یا خیر.
حسین اکبرزاده، مشاور فنی پروژه احداث تصفیه‌خانه طبرسی شمالی، در پاسخ به این پرسش می‌گوید: درخصوص فروش پساب توسط سرمایه‌گذار مجوز‌های لازم از وزارت نیرو اخذ شده است؛ منتهی باید از سرمایه‌گذار حمایت کنیم تا بتواند پساب را بفروشد و این مجموعه را احداث کند.
برای خروج پساب از مشهد سرمایه‌گذار مجوز ندارد؛ ضمن اینکه قصد انجام این کار را هم ندارد. البته در‌صورتی‌که برای محصولش مشتری پیدا نکند، این امکان وجود دارد که اقدام به اخذ مجوز‌های قانونی برای این کار کند، به‌ویژه آنکه همین الان چندین شهر به این پساب نیازمند‌ند. تصمیم‌گیری در این حوزه به مسئولان استانی و کشوری بستگی دارد. شاید سرمایه‌گذار به انجام این کار تمایل داشته باشد، اما به این سمت نرفته است و با‌توجه‌به خشک‌سالی و وضعیت آب مشهد، امیدواریم که این کار هرگز انجام نشود.
مشاور فنی پروژه، امکان اختصاص پساب به کشاورزان را رد می‌کند و در ادامه توضیح می‌دهد: ما دغدغه شما و مردم را در‌این‌خصوص درک می‌کنیم. می‌خواهید ببینید که آیا می‌توان با کمک این تصفیه‌خانه معضل بزرگ آبیاری مزارع را با فاضلاب حل کرد. باید بگویم که قیمت پایه تصفیه پساب برای هر یک متر مکعب، امروز برای خود شرکت آبفا بیش‌از ۱۵ هزار تومان است که این مبلغ بدون شک برای بخش خصوصی و این سرمایه‌گذار به‌مراتب بیش از این است.
اگر ما همان ۱۵ هزار‌تومان را هم در نظر بگیریم، برای کشاورزانی که سال‌ها از فاضلاب خام به‌رایگان استفاده کرده‌اند، این مبلغ پذیرفتنی نیست. ضمن اینکه باید توجه کرد اختصاص آب مصرفی شهرداری برای شرب مهم‌تر است. شما حاضر می‌شوید درحالی‌که مردم آب آشامیدنی نداشته باشند، چمن با آب شرب آبیاری شود؟
اولویت دشت مشهد است، نه شهرداری و نه صنایع
در‌خلال گزارش‌های قبلی که درباره بوی بد کانال پنج‌تن و همچنین کشاورزی با فاضلاب کشف‌رود تهیه کردیم، برخی کارشناسان معتقد بودند فاضلاب خانگی جدا از آسیب‌هایی که خودش به محیط زیست می‌زند، به‌دلیل داشتن برخی مواد شوینده، حداقل مقداری از سموم موجود در فاضلابی که از شهرک صنعتی و چرم شهر به کشف‌رود ریخته می‌شود، می‌کاهد.
با این حساب پس از احداث این تصفیه‌خانه به این دلیل که فاضلاب شهری را دراختیار می‌گیرد، باید بیش از گذشته نگران آلوده‌بودن گندم، سبزیجات و انواع صیفی‌جات اراضی کشاورزی در حاشیه کشف‌رود باشیم.
پس از بازدید از مجموعه تصفیه‌خانه طبرسی شمالی از مدیر‌عامل انجمن دیده‌بان آب، هوا و زمین می‌پرسیم: به نظر شما فروش پساب به شهرداری، صنایع و کشاورزان اولویت دارد؟
فرشته تقی‌زاده در پاسخ به این پرسش می‌گوید: دشت مشهد درحال مرگ است. در‌واقع خونی در رگ‌های دشت مشهد باقی نگذاشته‌ایم و اگر می‌خواهیم نسل‌های بعد در این شهر زندگی کنند، باید پساب را که ثروت ملی و متعلق به شهر مشهد است، راهی دشت کنیم.
اولویت اول شهر ما نه صنایع است و نه شهرداری. باید بدانیم پساب، آب جدیدی نیست که ما تولید کرده باشیم. پساب همان آبی است که از دشت گرفته شده است. از شهرداری و صنایع نیز می‌خواهیم برای تأمین آب مورد‌نیاز خود پول بپردازند و از آبی که قرار است از دریای عمان به مشهد منتقل شود، آب مورد‌نیاز خود را تأمین کنند. این پساب برای صنایع نیست؛ صنایع همان آبی را که به آن‌ها پیش از این اختصاص داده شده است، باید باز‌چرخانی کنند.
تقی‌زاده ادامه می‌دهد: البته ما باید از کشت آلوده مزارع کشاورزی حاشیه کشف‌رود هم جلوگیری کنیم. ما چند روز پیش، از مزارع کشاورزی این محدوده بازدید کردیم و دیدیم هکتار‌ها زمین کشاورزی زیر کشت گندم، سبزیجات و صیفی‌جات است و در روز روشن با فاضلاب آن‌ها را آبیاری می‌کنند.
آب مشهد ممنوع‌الخروج است
حجت‌الاسلام نصرالله پژمانفر، رئیس کمیسیون اصل۹۰ مجلس شورای اسلامی، ضمن رد هرگونه احتمال خروج پساب از شهر مشهد و سرنوشت فاضلابی که دو سال آینده تصفیه خواهد شد، می‌گوید: آنچه مسلم است، آب نباید به‌هیچ عنوان از شهر مشهد بیرون برود. البته سرمایه‌گذار می‌تواند پساب را به هر‌کدام از خریدارانی که مجوز مصرف قانونی داشته باشند، در حوزه زراعت، صنایع و به‌خصوص شهرداری، عرضه کند.
درباره تأمین بخشی از آب مورد‌نیاز شهرداری مشهد توسط پساب این تصفیه‌خانه، شهرداری تکلیف قانونی دارد که هرچه زودتر بهره‌برداری‌اش را از چاه‌های آبی که قابلیت شرب دارند، قطع کند. این نهاد می‌تواند در ادامه، آب مورد‌نیاز خود را از این مجموعه تأمین کند. با این کار عملا به دشت مشهد هم کمک می‌شود.
کشف‌رود عاری از فاضلاب می‌شود
محسن داوری، فرماندار مشهد که هفته گذشته در گفتگو با شهرآرامحله، وعده داده بود بهره‌برداری از بزرگ‌ترین تصفیه‌خانه سپتاژ کشور، تصفیه‌خانه‌های طبرسی‌شمالی و چرم‌شهر به رفع مشکل آبیاری مزارع کشاورزی با فاضلاب کمک خواهد کرد، در پاسخ به سؤال ما درباره آینده این رود آلوده و کشاورزی در بستر آن می‌گوید: احداث چندین تصفیه‌خانه جدید را در دستور کار داریم که نتیجه احداث این تصفیه‌خانه‌ها، خشک‌شدن کشف‌رود و عاری‌شدن آن از فاضلاب خانگی و صنعتی خواهد بود.
بنای ما این است که کشف‌رود از فاضلاب خالی شود و با این کار، مشکل آبیاری مزارع کشاورزی با فاضلاب رفع می‌شود. وقتی دیگر فاضلابی نباشد، کشاورزان نمی‌توانند از آن بهره ببرند. در هرصورت ما امیدواریم تصفیه‌خانه طبرسی شمالی تا سال۱۴۰۳ به بهره‌برداری برسد و به رفع این مشکل کمک کند.
دادن پساب به کشاورزان در عوض حقابه
برای اطلاع از آینده تصفیه‌خانه طبرسی شمالی و تأثیر این مجموعه بر کشف‌رود به‌سراغ مهدی حاجی‌آبادی، معاون مهندسی و توسعه شرکت آب و فاضلاب، می‌رویم و از او درباره آینده پساب، کشف‌رود و کشاورزان می‌پرسیم.
- آیا تصفیه‌خانه طبرسی شمالی از مشکلات کشف‌رود خواهد کاست؟
این تصفیه‌خانه تنها مختص تصفیه فاضلاب واحد‌های مسکونی محدوده طبرسی، پنج‌تن، رسالت و... است. با بهره‌برداری از این تصفیه‌خانه، دیگر فاضلاب این مناطق به کشف‌رود ریخته نمی‌شود. البته برای رفع مشکل کشف‌رود ما احداث چهارتصفیه‌خانه را از غرب تا شرق کشف‌رود در دستور کار خود قرار داده‌ایم.
با بهره‌برداری از این چهارمجموعه، دیگر فاضلاب خامی از محل شبکه جمع‌آوری فاضلاب و تصفیه‌خانه‌ها وارد کشف‌رود نمی‌شود. البته اگر بپرسید کشف‌رود خشک می‌شود یا نه، این بازمی‌گردد به عملکرد ارگان‌های دیگر؛ چون همه آب جاری در کشف‌رود فاضلاب خانگی نیست.
- پساب تصفیه‌شده در تصفیه‌خانه طبرسی شمالی در نهایت چه می‌شود؟
به مصرف صنعت و فضای سبز خواهد رسید.
- با شهرداری قرار داد بسته‌اید؟
شهرداری مشهد طی سال، ۲۴ میلیون مترمکعب مصرف دارد و درحال انعقاد یک قرار داد با این ارگان برای تأمین ۶ میلیون مترمکعب پساب از تصفیه‌خانه‌ها هستیم. در برنامه شهرداری و ما، کل نیاز شهرداری از محل پساب تأمین می‌شود.
-آیا پساب دراختیار کشاورزان نیز قرار می‌گیرد؟
به کشاورزانی که حقابه دارند، پساب از تصفیه‌خانه‌های دیگر داده می‌شود، اما برنامه‌ای برای اختصاص پساب این مجموعه به کشاورزی نداریم.
-آیا نمی‌توان پساب را در عوض واگذاری چاه‌های آب کشاورزی که قابلیت شرب دارند، به کشاورزان داد؟
به آن دسته از کشاورزانی که چاه‌های کشاورزی خود را که قابلیت شرب دارند، دراختیار ما قرار دهند، از محل پساب پرکندآباد، خین‌عرب۲ و تصفیه‌خانه شماره۷ که قرار است احداث شود، پساب داده می‌شود.
لینک کوتاه
روایات مشابه
ارسال نظر
شهید محمد قربانی؛ از اولین شهدای محله امام‌هادی(ع) بود 
غربت شیخ صدوق در خیابانش 