گشتی در مدرسۀ عباسقلی‌خان شاملو
مدرسۀ عباسقلی‌خان شاملو در تاریخ ۲۶/ ۴/ ۱۳۵۷ با شمارۀ ۱۶۷۶ جزو آثار ملی ثبت شده است. این مدرسه در حاشیۀ جنوبی خیابان سفلی (نواب صفوی) مشهد واقع شده است.
این بنا در سال ۱۰۷۷هجری قمری به‌فرمان شاه‌سلیمان صفوی و توسط عباسقلی‌خان بیگلربیگی ساخته شده است. در جریان اجرای طرح توسعۀ حرم‌مطهر و تعریض خیابان نواب‌صفوی از ۳۵متر به ۴۵ متر مطابق طرح جامع شهر مشهد، ضرورت ایجاب می‌کرد که سردر قدیمی مدرسه که مانع تعریض بود، تخریب یا به عقب برده شود.
پپس از بررسی‌های مقدماتی، از آنجاکه هشتیِ پشت در، کاربری چندانی نداشت و ازطرفی فاقد هرگونه کار هنری و تزئینی بود، تصمیم گرفتند ساختمان هشتی تخریب و سردر اصلی به‌اندازۀ حدوداً ۸ متر عقب برده شود.
مشخصات
این مدرسه از بنا‌های چهارایوانی رایج در میان مدارس خراسان است که فضایی مستطیل‌شکل دارد. بنای آن دارای دوطبقه و ۱۰۴ حجره است که مقابل هرحجرۀ آن نیز غرفه‌ای مشرف‌بر صحن وسیع مدرسه قرار دارد.
ورودی بنا از قسمت انتهایی ایوان شمالی است که پس‌از عبور از این ایوان می‌توان وارد راهرو و سپس هشتی شد. ساختمان این هشتی هم روی یک‌چهارطاقی بنا شده است؛ به‌عبارت‌دیگر طرح بنای هشتی از دومستطیل عمودبرهم تشکیل شده و عاری از هرگونه کار تزئینی است. سطح دیوار‌ها و سقف، تماماً گچ‌اندود شده و فقط در قسمت ازاره، سنگ سیاهی نصب شده است.
پس‌از عبور از این هشتی، وارد ایوان شمالی و صحن مدرسه می‌شویم. همان‌طورکه ذکر شد طرح مدرسه جزو مدارس چهارایوانی است و نمای آن تماماً آجری. فقط سطح، پشت، بغل و بالا و دور ایوان کاشی هفت‌رنگ و معرق است که به‌نظر می‌رسد بخشی از آن، تزئینات الحاقیِ بعدی باشد. سقف ایوانِ قبلۀ مدرسه هم دارای مقرنس با کاشی و گچ بسیارزیبائی است که ازنظر یک‌کار حجمی، با فضای مدرسه بسیار متناسب است.
مشهور به مکتب شاهپور
مدرسه به‌نقل‌از کتاب «مشهد در آغاز قرن چهارده خورشیدی: «مدرسه‌ای است در ضلع جنوبی خیابان سفلی (پایین‌خیابان) و بالنسبه موقوفات زیادی دارد. بنای آن در سال ۱۰۷۷ ه. ق، یعنی اول سلطنت شاه‌سلیمان صفوی، بوده است.
بانی آن امیرالامراء نظام ایاله عباسقلی‌خان شاملو بیگلربیگی است. بعد‌ها هم چندبار مرمت شده، ازجمله «فریزر» موقعی که به مشهد آمده، مشغول مرمت آن بوده‌اند. به این ترتیب سردر مدرسه تازه مرمت شده و با کاشی معرق جدید تزئین یافته است و در دوطرف آن نوشته شده: «در تولیت و تصادی ابوالفتح‌خان شاملو مرمت شد؛ ۱۳۵۲ قمری.».
در پیشانی در، بر سنگ سیاه (معروف‌به سنگ هرکاره) به‌خط نستعلیق، حکمی منقور است که اول آن «الملک لله حکم جهان متاع شد آنکه ایالت آخر آن به توجهات شاهانه مستمال باشد، تحریر فی شهر جمادی اولای ۱۰۷۷» می‌باشد. بعد از آن، اشعاری است که اول آنچنین است: «روزی که به این اشرف احکام سرافراز/ عباسقلی گشت ز لطف شه ایران»
در پیشانی ایوان مسجد مدرسه، به‌خط زرد در کاشی معرق مسطور است: «فی ایام دولت‌السلطان الاعظم و الخاقان‌المعظم صاحب‌الحشمة السلطانیه و الشوکة‌الاسکندریه السلطان‌بن‌السلطان ابوالمظفرشاه سلیمان الصفوی الحسینی الموسوی بهادرخان خلدالله تعالی بمیامن دولته کتبه محمدرحیم ۱۰۷۷.».
دور کاشی محراب آن، آیة‌الکرسی مسطور بوده، ولی در مرمت، قسمتی از آن ریخته است و با ساروج مرمت کرده‌اند. سردر بنا کتیبه‌ای به‌خط ثلث و کاشی معرق دارد، که فقط چندآیه از آیات قرآنی آن هنوز باقی است.
منابع:
۱. اع‍ت‍م‍ادال‍س‍ل‍طن‍ه، م‍ح‍م‍دح‍س‍ن‌ب‍ن علی. (۱۳۶۳). مطلع‌الشمس. ت‍ه‍ران: پ‍ی‍ش‍ک‍ام.
۲. محمدتقی مدرس‌رضوی. (۱۳۸۸). مشهد در آغاز قرن چهارده خورشیدی: مشهور به گزارش مکتب شاهپور. مشهد: آهنگ قلم.
۳. گزارشات میدانی نگارنده.
لینک کوتاه
روایات مشابه
ارسال نظر
تفاوت تشک‌ها از نگاه حلاج قدیمی خيابان عبادي 
داستان مشهد قدیم 