گزارشی از سرگردانی زائران برای پیداکردن یک نشانی
باوجود رواج نرمافزارهای مکان‌یاب، کم نیستند مسافران و زائرانی که هنوز شیوه سنتی آدرس‌گرفتن را بیشتر می‌پسندند و سراغ کسبه و رانندگان اطراف حرم می‌روند.
تصور کنید در یکی از خیابان‌های مشرف به حرم‌مطهر مغازه کوچکی دارید. هر روز بیشتر از آنکه مشتری داشته باشید، متقاضی آدرس دارید! «آقا، می‌خواهم بروم حرم؛ بازار قیمت مناسب کجاست؟ سرویس بهداشتی این حوالی هست؟ آدرس یک رستوران را که غذای خوب با قیمت مناسب داشته باشد، می‌دهید؟»
تکرار این پرسش‌ها در طول روز گاه ممکن است کاری با آدم‌ها کند که یک‌جایی حتی از کوره در بروند و دیگر توان همراهی نداشته باشند. آن‌سوی سکه، زائران یا مسافرانی هستند که هر یک مشکلات و دغدغه‌های خاص خودشان را دارند و وقتی دنبال آدرسی می‌گردند، دوست دارند به بهترین شکل ممکن راهنمایی شوند، بدون اینکه از حال‌وروز آدرسدهنده باخبر باشند.
با حضور در اطراف حرم‌رضوی سراغ آدم‌هایی رفته‌ایم که در محل کسب‌وکارشان به آدرس‌دادن شُهره هستند، اما گاه از حجم زیاد آدرس‌گرفتن‌ها به ستوه آمده‌اند. کمی آن‌طرف‌تر پای صحبت زائرانی نشسته‌ایم که گیر آدرس و یک راهنمایی کوچک بودند و در مواقعی سردرگمی از پیدانکردن موقعیت مدنظرشان، هم وقتشان را تلف کرده بود و هم مجبور به پرداخت هزینه بیشتری شده بودند؛ مشکلی که حتی انواع نرمافزارهای آدرس‌دهی هم نتوانسته‌اند آن را حل کنند.
خستگی‌ناپذیر در آدرس‌دادن به زائر
«از بس آدرس می‌دهیم، خسته می‌شویم و گاهی نمی‌کشیم پاسخگوی کسانی باشیم که در جست‌وجوی پیداکردن مسیر مناسب برای رسیدن به مقصدشان هستند.» این گفته محمد نجار، شهروندی است که در زمان جنگ تحمیلی با خانواده‌اش از تهران به مشهد پناه آورده و حالا شانزده سال است سوار بر تاکسی زردرنگ به مجاور و زائر حضرت‌رضا (ع) خدمت می‌کند.
به‌گواه همکارانش، وقتی کسی برای آدرس‌گرفتن به او مراجعه می‌کند، حتی اگر بلد نباشد، خودش از افراد شناخته‌شده دوروبر پرس‌وجو می‌کند تا مسیر را درست وحسابی و با صبوری برای فرد جویای آدرس توضیح دهد که مبادا گمراه شوند. برخی آدرس را می‌پرسند، اما از یک مسیر دیگر می‌روند.
او می‌گوید: آدرس‌گیرندگان بیشتر زائر هستند و وقتی ما را سوار بر تاکسی می‌بینند، با این احتمال که ممکن است مسیر‌ها و مراکز مختلف را بهتر از سایر افراد بشناسیم، بیشتر از ما پرس‌وجو می‌کنند. حتی در نقاطی که دکه راهنمای زائر وجود دارد، باز هم اقبال مردم برای آدرس‌گرفتن از راننده‌های تاکسی بیشتر است.
روی دیگر قضیه، آدم‌هایی هستند که وقتی به آن‌ها آدرسی را که دنبالش می‌گردند می‌دهید، زیر بار نمی‌روند و همان‌جا می‌گویند «نه، از این راهی که گفتی نباید رفت و از فلان مسیر باید برویم!» بیشتر این افراد آن‌هایی هستند که آدرس‌دادن‌های اشتباهی بار‌ها سردرگمشان کرده است و در گرفتن آدرس بی‌اعتماد شده‌اند.
به گفته محمدآقا، بازار‌های خرید و مراکز تفریحی بیشترین عنوان آدرس‌یابی را در میان متقاضیان به خود اختصاص می‌دهند. گاهی هم پیش می‌آید که زائران وقتی از داخل بازار‌ها و پاساژ‌ها درمی‌آیند، راه بازگشت به محل اقامتشان را گم می‌کنند و دنبال آدرس می‌گردند.
اگر محترمانه رفتار نکنند، آدرس نمی‌دهم!
«با وجود اینکه پیشرفت فناوری و رواج نرمافزارهای مکان‌یاب، از شمار آدرس‌گیرندگان کم کرده است، همچنان کم نیستند مسافران و زائرانی که شیوه سنتی آدرس‌گرفتن را بیشتر می‌پسندند و هنوز هم به آن اقبال دارند.» این موضوعی است که یکی‌دیگر از شهروندان مشهدی به آن اشاره می‌کند.
او که در محل کسب‌وکارش به «آقاسید» معروف است، می‌گوید: کسانی که درباره مسیر‌های یک آدرس شناخت بیشتری دارند، راهنمای بهتری هستند. محمود موسوی پنجاه‌وپنج‌ساله می‌گوید: برخی افراد وقتی آدرس می‌پرسند، انگار طلبکارند و با لحن تند و گاه بی‌ادبانه حرف می‌زنند. برای نمونه از راه دور درحالی‌که سوار خودروشان هستند، شیشه را پایین می‌دهند و بدون حتی یک سلام‌وعلیک داد می‌زنند آقا بیا جلو و وقتی می‌روی، می‌گوید فلان‌جا می‌خواهم بروم!
یا اینکه برخی همشهری‌های خودمان با لفظ «یره آدرس فلان‌جا رو بده» درخواستشان را بیان می‌کنند! اگر کسی با من این‌گونه برخورد کند، علاقه‌ای به کمک‌کردن به او ندارم. ما باید متوجه باشیم که در هر شرایطی ادب و اخلاق را رعایت کنیم، اما برای آن‌ها که محترمانه دنبال آدرس مدنظرشان می‌گردند، هر کمکی از دستم بربیاید، دریغ نمی‌کنم.
پاداش آدرس‌دادن به زائران و این روحیه آقاسید، یک اتفاق جالب را هم برایش رقم زده است. اسفندماه سال گذشته، راننده یک خودرو با شماره پلاک ایران۶۳ کمی آن‌طرف‌تر که او ایستاده بود، ترمز می‌کند و با اشاره از او می‌خواهد به سمتش برود.
آقاسید باوجود اینکه خیلی دل خوشی از این شیوه آدرس‌پرسیدن نداشته است، جلو خودرو می‌رود و خطاب به راننده می‌گوید: بفرما، دنبال کجا می‌گردی؟ همان لحظه راننده خودرو پلاک شهرستان یک فیش غذای متبرک حضرت‌رضا (ع) در دستانش می‌گذارد و از او خداحافظی می‌کند.
سیدمحمود مات‌ومبهوت یاد زیارت یک هفته پیش خودش همراه با همسرش و پسرش می‌افتد که هنگام بیرون‌آمدن از صحن حرم‌مطهر، آرزوی غذای متبرک می‌کند و اتفاقا به مراد می‌رسد، اما متوجه نمی‌شود این پلوقیمه را چه کسی به او داده است!
یک عمر است که آدرس حرم را داده‌ام
زن میان‌سالی زیر آفتاب بر لب جدول کوچه عیدگاه نشسته است و با بساط‌کردن، امرار معاش می‌کند. درحال آدرس‌دادن به چند مسافر آذری‌زبان است که نظرم را جلب می‌کند. صحبتشان که تمام می‌شود، از او می‌پرسم: همیشه همین‌طور خوب و سرراست آدرس می‌دهید؟ می‌گوید: دخترجان، یک عمر است که اینجا نشسته‌ام و هرکس آدرسی خواسته که وارد بودم، راهنمایی‌اش کرده‌ام و بیشترین آدرسی که دادم سمت حرم آقا بوده است.
سرووضعش نشان می‌دهد اهل جنوب است که حالا در همسایگی بارگاه امام هشتم زندگی می‌کند. بی‌بی‌زهرا که به‌واسطه کسب‌وکارش به بسیاری از شهر‌ها رفت‌وآمد داشته است، می‌گوید: هیچ‌جا به‌اندازه مشهدی‌ها خوب آدرس نمی‌دهند و این هم از لطف و برکت امام‌رضاست که مهر زائرانش را به دل مردم این شهر انداخته است.
**صحبت مشهدی‌ها و بازاری‌های اطراف حرم‌مطهر درباره آدرس‌دادن به زائران درحالی این‌طور بیان می‌شود که واکنش زائران و مسافران در مواجهه با مسئله پیداکردن آدرس و سردرگمی‌های مدت اقامتشان در این شهر متفاوت است.
اینجا ورودی حرم‌رضوی بست خیابان طبرسی است. نماز ظهروعصر اقامه شده است و نمازگزاران درحال بیرون‌آمدن از حرم‌مطهر هستند. سر صحبت را با آن‌ها که صبر و حوصله‌شان بیشتر است و فرصتی برای گفت‌وگو دارند، باز می‌کنیم. خیلی‌ها همان ابتدا خیالمان را راحت می‌کنند که به‌دلیل اینکه مکرر به مشهد سفر می‌کنند، بیشتر آدرس‌های موردنیازشان را یاد گرفته‌اند و مقصد‌هایی که در مشهد دنبالش هستند، مشخص است.
چند قدم آن‌طرف‌تر زن و شوهری درحال پرس‌و‌جوی آدرسی هستند. دلیل سردرگمی‌شان پیداکردن یکی از فرعی‌های نوغان است که به رستورانی منتهی می‌شود. مرد معتقد است با یک نقشه جامع برای اطراف حرم مطهرکه همه نقطه‌ها با نام مشخص شده باشد و در دسترس زائران باشد، مشکل حل می‌شود.
سردرگمی بین خروجی‌های حرم‌مطهر
موضوع صحبتمان را زوج سالمندی که از لهجه شیرینشان پیداست از اصفهان به مشهد آمده‌اند، متوجه می‌شوند. آرام‌آرام جلوتر می‌آیند تا مشکلی را که هر بار موجب سردرگمی‌شان می‌شود، درمیان بگذارند تا شاید راه چاره‌ای برایش پیدا کنند. همین‌طور که راه می‌رویم، گپ‌وگفت می‌کنیم.
خودشان را خانواده فولادی معرفی می‌کنند که حالا سه روز است از آمدنشان به مشهد می‌گذرد. همسر آقای فولادی درحالی‌که هنوز غبار نگرانی از روی چشمانش کنار نرفته است، ماجرای تکراری «گم‌کردن در‌های ورود و خروج» را در فضای حرم‌مطهر برایم بازگو می‌کند. اتفاقی که هر بار کلی خستگی، ناراحتی و هزینه به آن‌ها تحمیل کرده است.
حاج‌آقا که با محکم‌گرفتن دستان همسرش تکیه‌گاهی امن برای خودش ایجاد کرده است، می‌گوید: دخترم، سنی از ما گذشته، خیلی توان راه‌رفتن، ایستادن و حتی نشستن نداریم. خیلی وقت‌ها از یکی از در‌های حرم که نزدیک به محل اقامتمان هست، وارد می‌شویم تا کمتر پیاده‌روی کنیم، اما هنگام برگشت، از یک خروجی دیگر سر درمی‌آوریم. از آنجاکه فضای بیرونی در چهار طرف حرم آقا تقریبا شبیه به هم است، اولش متوجه اشتباهمان نمیشویم و وقتی به خودمان می‌آییم، می‌بینیم کیلومتر‌ها از مقصدمان دورتر شده‌ایم و پا و نای برگشت هم نداریم! اگر حساب هزینه‌ها را هم نکنیم و سراغ تاکسی‌ها برویم، خیلی وقت‌ها به درِ بسته می‌خوریم.
در این بخش از صحبت به ایستگاه تاکسی‌های خطی ته‌پل‌محله رسیده‌ایم. پیرمرد با همان لهجه دوست‌داشتنی‌اش رو به دو راننده‌ای که منتظر خدمت‌رسانی به زائر و مجاور هستند، می‌گوید: آقا راست‌وحسینی بگو تا حالا چندبار پیش آمده که زائری از درِ دیگر حرم باید خارج می‌شده، اما از این درِ خیابان شیرازی بیرون آمده و از شما خواسته است ببریدش؟ چقدر مراعات حالش را کرده‌اید؟
پاسخی که آن‌ها می‌دهند نیز سردرگمی زائران هنگام خروج از در‌های حرم‌رضوی را تأیید می‌کند. آقاهاشم می‌گوید: گم‌کردن مسیر و پس‌وپیش‌کردن دری که زائران از آن وارد صحن‌ها می‌شوند، یکی از اتفاقات رایج است. شاید برای زائر هزینه‌کردن به‌خاطر این اشتباه سخت باشد و از نظر خودشان بگویند مگر چه‌خبر است، این‌طرف و آن‌طرف حرم که راهی نیست که ۵۰ هزار تومان می‌گیرند؛ اما غافل از اینکه مسیر‌های دوروبر حرم ترافیک سنگینی دارد، به‌طوری‌که گاهی همین رفت‌وبرگشت به‌ظاهر ساده، یک‌ساعت وقت و انرژی ما را می‌گیرد.
مشکلی به‌نام تشابه اسمی
او خاطره‌ای از آدرس اشتباهی یک زائر بازگو می‌کند: سال گذشته، خانمی سوار تاکسی شد و گفت عجله دارم و می‌خواهم پاساژ جنت بروم. با وجود اینکه ترافیک، مسیر را کامل قفل کرده بود، خستگی کلاج و ترمز را به جان خریدم که کار بنده‌خدا راه بیفتد. جلو بازار جنت که رسیدیم، متعجب شد و گفت جایی که می‌خواستم بروم، شبیه اینجا نیست!
بعد از چند دقیقه معطلی و نشانی‌هایی که مسافر خانم از مقصدش می‌دهد، آقای راننده متوجه می‌شود منظور او هتل جنت در خیابان خسروی‌نو بوده و باز مجبور شده است ترافیک سنگین آنجا را دور بزند تا مسافر را به آدرس مدنظرش برساند.
ساعت از ۱۲ ظهر گذشته و پاکبان جوانی درحال رفت‌وروب بالاخیابان است. موضوع صحبت را که متوجه می‌شود، به گم‌شدن زائر پاکستانی در همین چند روز پیش اشاره می‌کند. هادی می‌گوید: خوشبختانه مشخصات هتل محل اقامت این زائر در کارتی که به او داده بودند، نوشته شده بود. اول با شماره تلفن هتل تماس گرفتیم و موضوع را با آن‌ها در میان گذاشتیم. در ادامه هم ایشان را برای رسیدن به آدرس مدنظر راهنمایی کردیم. این شیوه خوبی است که مراکز اقامتی، آدرس و شماره تماسشان را به همه زائران بدهند تا در چنین شرایطی، امکان همراهی‌کردن و آدرس‌دادن به آن‌ها وجود داشته باشد.
دسترسی به نقشه‌های جامع، مانع سردرگمی
وقتی مشکلات زائران و مجاوران درباره آدرس‌دادن و آدرس‌گرفتن را با معاون گردشگری و زیارت سازمان اجتماعی و فرهنگی شهرداری مشهد در میان می‌گذاریم، او هم وجود برخی بی‌توجهی‌ها و کاستی‌ها را در حوزه مکان یابی و آدرس پیدا کردن زائران رد نمی‌کند و آمادگی این سازمان را برای دریافت هرگونه پیشنهاد در راستای تکریم زائر و افزایش طول مدت اقامت در مشهد اعلام می‌کند.
سیدجلیل بامشکی درعین‌حال با اشاره به فعالیت یازده پایگاه راهنمای زائر در اطراف حرم حضرت‌رضا (ع)، می‌گوید: در دو شیفت صبح و بعدازظهر در این پایگاه‌ها خدمات راهنمایی زائران و مجاوران حرم‌مطهر را ارائه می‌دهیم. این درحالی است که در ایام شلوغ سال و اوج رفت‌وآمد زائر، شمار این پایگاه‌ها در شهر افزایش می‌یابد. برای نمونه در نوروز امسال هفت پایگاه موقت راهنمای زائر در نقاط پرتردد مسافران راه‌اندازی شد و شمار این پایگاه‌ها به هجده پایگاه رسید.
او هم بر این باور است که نیازسنجی زائر و دسترسی به نقشه‌های جامع مانع سردرگمی می‌شود؛ ضمن اینکه راهنمایی درست زائر در آدرس‌یابی و مقصد‌هایی که موردنیازش است، نقشی کلیدی در افزایش روز‌های اقامت زائر دارد؛ آن‌هم در شهری مانند مشهد که سالانه حدود ۳۰میلیون زائر در آن رفت‌وآمد می‌کنند.
براین‌اساس، اقداماتی مانند راه‌اندازی سامانه میزبان و شماره تماس ۰۵۱۳۱۳۵ و رونمایی از نقشه گردشگری شهر مشهد انجام شده است. این نقشه‌ها که جاذبه‌های فرهنگی، تاریخی، هویتی و تفریحی شهر را معرفی کرده‌اند، به کیوآر کد مجهز هستند و زائر با اسکن آن می‌تواند به پایگاه راهنمای زائر شهرداری مشهد نیز متصل شود.
همه نیازمندی‌های زائر ازجمله سرویس‌های بهداشتی، پارکینگ‌ها، مراکز اقامتی و خدماتی مانند نانوایی‌ها و درمانگاه‌های شهر نیز در نقشه شهر مشهد اطلاع‌رسانی شده است.
به دنبال حل مشکل با پیامک
این مقام مسئول وعده رایزنی با آستان‌قدس‌رضوی برای افزودن لینک نقشه شهر مشهد در ذیل پیامک خوشامدگویی به زائران را هم می‌دهد و اضافه می‌کند: یکی از برنامه‌های شهرداری همین ارسال پیامک بود، اما بار مالی زیادی داشت. با وجود این، پیشنهاد خوبی است که این موضوع را از طریق آستان‌قدس پیگیری کنیم تا در صورت تأیید، لینک دسترسی به نقشه نیازسنجی برای زائران عزیز فراهم شود.
* این گزارش پنج‌شنبه ۱۸ آبان‌ماه ۱۴۰۲ در شماره ۵۲۵ شهرآرامحله منطقه ثامن چاپ شده است.
لینک کوتاه
روایات مشابه
ارسال نظر
کوچه فرهنگی‌نشینان دانشجو 
زبان گویای هنر در بازارچه ناشنوایان خیاط در دانشجو 