جلوه‌های مستند از هشت سال دفاع مقدس در منطقه ۸ شهر

جلوی در ورودی ایستاده‌ام. چشمم به نخل‌های سوخته و المان‌های شهدا که می‌افتد شوق دیدن بیشتر در دلم زبانه می‌کشد. از جنگ زیاد نوشته‌ام، راوی خاطره بسیاری از رزمندگان بوده‌ام، اما تا به حال قسمت نشده به خوزستان یا غرب بروم تا آنچه نوشته‌ام از نزدیک ببینم. می‌خواهم زودتر عکاسمان بیاید تا همراهش وارد منطقه علمیاتی کربلای5 شویم.

 همان‌جایی که بارها در گزارش‌ها درباره‌اش شنیده و از آن نوشته‌ایم. «حسین جباری» یکی از راویان دفاع مقدس در این بازدید همراه ماست. او از سال78روایتگری را شروع کرده و از سال84 با روایان فتح رضوی کارش را ادامه داده است. او نخل‌ها را نشانم می‌دهد و می‌گوید: «این‌ها نمادی از مقاومت هستند. آن‌ها را از خوزستان آورده‌ایم، البته همه وسایل و ادوات جنگی را که در اینجا خواهید دید همه یادگار آن روزهاست که به اینجا منتقل کرده‌ایم.»

عکاسمان می‌رسد، به همراه او و راوی‌ وارد منطقه‌ شبیه‌ساز شده کربلای5می‌شویم. اینجا همه چیز زیباست، برای من و امثال من که فقط از جنگ شنیده و هیچ تجربه‌ای از فضای جبهه نداریم، غنیمت است. با گوش دل حرف‌های راوی را درباره منطقه عملیاتی کربلای5تا مرز شلمچه می‌شنویم. راوی برایمان از بخش‌هایی که در این منطقه بازسازی شده و از قرارگاه‌های تاکتیکی لشکرها و جهاد سازندگی می‌گوید.

 اگرچه این قرارگاه‌ها در وسعت و فواصل نزدیک به هم و در بخش‌های سنگر فرماندهی، واحدهای پشتیبانی و رزمی‌، تدارکاتی و ایستگاه‌های صلواتی بازسازی شده است ولی تا حدود زیادی توانسته موقعیت و اهمیت این مراکز مهم و اساسی را در هدایت عملیات‌ها در دوران دفاع مقدس به نمایش بگذارد تا بازدیدکننده بتواند آن روزها را در ذهنش مجسم کند. جباری می‌گوید، عملیات کربلای5 یکی از مهم‌ترین عملیات‌های دوران دفاع مقدس به شمار می‌رود که رزمندگان خراسانی در آن نقش اساسی داشتند و مقدار زیادی از نیروهای دشمن تلف شدند و غنایم جنگی زیادی به دست آمد.

متولدان بعد از دهه50 جنگ را ندیده‌اند و تصوری از آن ندارند، مگر آن‌هایی که در مناطق جنگی به دنیا آمده‌ و زندگی کرده‌اند. به طور معمول همه ما تا آنچه را نبینیم و تجربه‌اش نکنیم باورش برایمان سخت است. آن هم موضوع ایثار و شهادت، مگر می‌شود لذت زندگی کردن را رها کنی و از جان خودت بگذری. 

با عقل و منطق انسانی جور در نمی‌آید. باید نشانه و علامتی باشد تا نسل امروز آن را بپذیرند. شاید بشود از روی همین نشانه‌ها معنا و مفهوم ایثار را فهمید. اهمیت این موضوع سبب شد تا متولیان امر به این فکر بیفتند فضاها و نمادهایی در کنار گوشه شهر برپا کنند تا یاد و خاطره شهدا زنده بماند، مکان‌هایی که حرف‌های ناگفته را به تصویر بکشاند. آغاز هفته دفاع مقدس بهترین بهانه بود تا سری به پتانسیل‌های منطقه8 بزنیم و از مکان‌های مرتبط با فرهنگ ایثار و شهادت در منطقه بگوییم.

نمایشگاه هبوط و ظهور

اولین مقصدمان مجتمع آیه‌هاست. در کندراه سردار شهید حاج قاسم سلیمانی حد فاصل میدان جمهوری تا پل جهاد، مکانی با وسعت 64هزار متر مربع قرار دارد که هم‌زمان با کنگره بزرگداشت 23هزار شهید استان در زمان حیات سردار شهید شوشتری برنامه‌ریزی و سنگ بنایش نهاده شد و در سال1391 به بهره‌برداری رسید.

 در ابتدای ورودی، نماد کنگره سرداران و ۲۳‌هزار شهید استان‌های سه‌گانه خراسان در ابعاد 5 در 7متر مربع جانمایی شده است. همچنین ۱۷تابلوی عکس‌های مستند و نقاشی‌های سمبلیک از صحنه‌های مختلف دفاع مقدس در ابعاد 6در 4متر در 2طرف خیابان‌های اصلی آن به چشم می‌خورد. باید بایستید و خوب به تابلوها نگاه کنید آن وقت صحنه‌هایی از قساوت دشمن در جنگ تحمیلی، ایثار و جان‌فشانی‌های رزمندگان دفاع مقدس را می‌بینید.

جواد قربانی، مسئول مجتمع آیه‌ها، همراهمان می‌شود تا از این مکان بیشتر برایمان بگوید. پس از قسمت عملیاتی به نمایشگاه هبوط و ظهور یکی دیگر از بخش‌های مجتمع آیه‌ها می‌رسیم. این نمایشگاه از غرفه هبوط حضرت آدم به زمین و نماد شهادت حضرت هابیل اولین شهید بنی‌آدم آغاز و به غرفه انتظار ختم می‌شود. 

این نمایشگاه از غرفه هبوط حضرت آدم به زمین و نماد شهادت حضرت هابیل اولین شهید بنی‌آدم آغاز و به غرفه انتظار ختم می‌شود

در این نمایشگاه بخش‌هایی از تاریخ انبیا‌ شامل نجات مؤمنان به وسیله کشتی حضرت نوح، بت‌شکنی حضرت ابراهیم(ع)، عبور بنی‌‌اسرائیل از رود نیل‌، ولادت و نبوت حضرت مسیح، بعثت خاتم‌الانبیا(ص)‌ و واقعه‌های غدیر و عاشورا با هنرهای تجسمی به تصویر کشیده شده است‌.
در طول بازدید این سؤال در ذهنمان می‌چرخید؛ مخاطب این فضای به ظاهر جنگی کیست؟!
قربانی در پاسخ به سؤالمان می‌گوید: دانش‌آموزان و دانشجویان برای گذراندن درس آموزش دفاعی تا قبل از کرونا از این مجتمع بازدید می‌کردند. قبل از ورود به منطقه عملیاتی کربلای5 برای همه آن‌ها پلاکی مانند پلاک رزمندگان با ثبت کد ملی‌شان صادر می‌شود. سپس همراه راوی به مدت نصف روز از این منطقه بازدید می‌کنند.

تصورش را هم نمی‌کردیم در این فضا پردیس سینمایی با ظرفیت هزار و 500صندلی باشد. قربانی در این باره توضیح می‌دهد: در این مجتمع سالن همایش‌ها با ظرفیت هزار و 500صندلی وجود دارد که برنامه‌های مختلفی در آن برگزار می‌کنیم و علاوه بر اجرای برنامه‌های متنوع، نمایش فیلم هم در آن داشته‌ایم.

 در حال حاضر نیز با یک سوم ظرفیت و بنا به درخواست ارگان‌ها و سازمان‌ها نمایش فیلم داریم. یکی دیگر از ظرفیت‌های این مجتمع حسینیه آن است که هزار و 200متر مساحت دارد. در حال حاضر مراسم‌های مذهبی و هیئت‌ها از آن برای اجرای برنامه‌هایشان استفاده می‌کنند.

راویان زبان گویای شهدا هستند

جنگ تمام شده است، اما آثار و نشانه‌هایش همچنان باقیست. آدم‌های آن روزگار هنوز حضور دارند و دفتر خاطراتشان را در سینه ورق می‌زنند. خاطراتی که بدون هیچ اغراقی ایثار و از خودگذشتگی را تعریف می‌کند. تا بدانیم برای اینکه وجبی از این آب و خاک را به دشمن ندهند، رزمندگان ما چه رشادت‌هایی انجام داده‌اند؟

 عده‌ای از همین رزمندگان که چنین دغدغه‌ای داشتند درانجمن راویان فتح رضوی دور هم جمع شدند تا بازگوکننده آن روزهای پر از غرور و افتخار باشند. روزهایی که اگر آن‌ها صحبتی از آن نکنند و خاطره‌ای نگویند از یادها خواهد رفت. آن‌ها شده‌اند زبان دوستان شهیدشان تا از شب‌ها و روزهای عملیات بگویند.

 از هورالعظیم، شلمچه، جزیره مجنون و... تا حقی را که بر گردنشان است ادا کنند. سری به دفتر روایتگران فتح رضوی می‌زنیم، همان‌هایی که زبان‌گویای سال‌های جنگ شده‌اند. دفترشان در خیابان امام رضا(ع) واقع در مسجد ایزدی است.

[2498]

عباس آرانیان، مدیر عامل انجمن راویان فتح رضوی، است و می‌گوید: انجمن راویان فتح رضوی از سال 1384با تدبیر زنده‌یاد حاج عباس تیموری از فرماندهان دوران 8سال دفاع مقدس پایه‌گذاری شده است. در سال 1390 با کمک بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس ابتدا با هدف روایتگری در کاروان‌های راهیان نور تشکیل شد. سپس در ادامه کار ثبت و ضبط خاطره‌های رزمندگان، کار آموزش و توانمندسازی راویان علاقه‌مند هم به فعالیت این مجموعه اضافه شده است.

او ادامه می‌دهد: راویانی که برای این مجموعه به روایتگری می‌پردازند از رزمندگان و پیش‌کسوتان دفاع مقدس هستند. البته پس از مدتی، ما هر فرد علاقه‌مند به روایتگری را هم آموزش می‌دهیم کما اینکه در بین راویان، دانشجو، طلبه و حتی دانش‌آموز هم داریم. تا کنون بیش از 750نفر در استان خراسان رضوی دوره‌ها را پشت سرگذاشته‌اند و اطلاعات آن‌ها به عنوان راوی ثبت شده است. از میان آن‌ها 250نفر که فن بیان قوی‌تری دارند به طور مستمر با این مجموعه در ارتباط هستند.

 نمی‌خواهیم ارتباط با این راویان قطع شود به همین دلیل حدود 500راوی دیگر به کار جمع‌آوری اطلاعات، خاطره‌ها و معرفی شهدا می‌پردازند

 نمی‌خواهیم ارتباط با این راویان قطع شود به همین دلیل حدود 500راوی دیگر به کار جمع‌آوری اطلاعات، خاطره‌ها و معرفی شهدا می‌پردازند. حدود 10درصد راویان ما در حال حاضر از نسل جوان و مابقی پیش‌کسوتان هستند. در چشم‌اندازه 25ساله قصد داریم بیشتر راویانمان از نسل جوان باشند، زیرا راویان پیش‌کسوت توان محدودی برای روایتگری دارند.

آرانیان ادامه می‌دهد: در استان رضوی به ویژه مشهد 28گروه راوی داریم که در این روزهای کرونایی با رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی دوره‌هایی را برای خود برگزار می‌کنند. 17گروه در شهرستان‌ها و 11گروه در مشهد هستند. از 11گروه مشهد 10گروه مردان و یک گروه بانوان داریم. این راویان در بین خود شهید معرفی می‌کنند، تدوین خاطره‌ها را دارند و آموزش می‌دهند و آموزش می‌بینند.

گذراندن آموزش‌های تخصصی برای راوی‌شدن

آن‌هایی که دوست دارند راوی شوند، به طور حتم علاقه‌مند هستند مسیرش را بدانند و هر چه زودتر اقدام کنند. در این زمینه آرانیان توضیح می‌دهد: «علاقه‌مندان برای اینکه بتوانند راوی شوند باید 4دوره را که شامل 2دوره مقدماتی، یک دوره تکمیلی و یک دوره تخصصی است بگذرانند. سپس بازدید میدانی به مدت 160ساعت از خوزستان برایشان گذاشته می‌شود.

 در پایان ارزیابی انجام شده و افرادی که بیشترین امتیاز را دریافت کرده باشند برایشان کارت روایتگری کشوری صادر می‌شود. این افراد می‌توانند در استان و کاروان‌های راهیان نور به روایتگری بپردازند. البته اگر اداره‌ها، سازمان‌ها، مدرسه‌ها و مساجد برنامه داشته باشند روایان ما برای مراسمشان اعزام می‌شوند.

کتاب‌های مرجع راویان

وارد که شدیم تصورمان بر این بود تمام فضا به همان سالن ابتدایی و میز وسط سالن اختصاص دارد، اما در سمت راستمان ورودی‌ای بود که به بخش محتواسازی و جمع‌آوری خاطرات متصل می‌شد. در واقع مکان ثبت و ضبط خاطرات رزمندگان و تولید محتوا برای راویان بود.

آرانیان می‌گوید: برای اینکه انسجامی بین روایت‌ها وجود داشته باشد 3جلد کتاب کار راوی وجود دارد که مسیرهای سه‌گانه را توضیح داده است. همچنین 3جلد کتاب از زنده‌یاد تیموری است که نگاهی اجمالی به دفاع مقدس دارد. این کتاب‌ها برای ما جزو کتاب‌های مرجع محسوب می‌شود. در این کتاب‌ها خاطره بیش از 500شهید جمع‌آوری شده است. کتاب‌های بیان شده هم درس داده می‌شوند و هم در پایان دوره به راویان اهدا می‌شود.

تألیف کتاب خاطرات راویان

فضای کوچکی است با کارهای بزرگ، کارهایی که می‌تواند تحولی عظیم در نسل امروزی ایجاد کند. از کارهای دیگری که راویان فتح رضوی انجام داده‌اند ایجاد کتابخانه‌ تخصصی با بیش از 3هزار جلد کتاب در حوزه دفاع مقدس، ایثار و شهادت است.

 آرانیان در این زمینه برایمان توضیح می‌دهد: علاوه بر این کتاب‌ها که در اختیار راویان است بیش از هزار و800مقاله هم که در حوزه ایثار و شهادت نوشته شده توسط این مجموعه جمع‌آوری و به صورت نرم‌افزار در اختیار راویان قرار گرفته است. آرانیان ادامه می‌دهد: ما قصد داریم کتابی را با عنوان(من چگونه روایت می‌کنم) که درباره خاطره‌های راویان از سال 1384تاکنون است تا بهمن امسال رونمایی کنیم.

موزه آثار و اسناد مکتوب دفاع مقدس

مرکز فرهنگی و باغ موزه دفاع مقدس با 13/5 هکتار فضا واقع در بوستان کوهسنگی، یکی از بزرگ‌ترین پتانسیل‌های شهرمان در زنده نگه داشتن یاد و خاطره شهداست. فضایی که قرار است ادوات جنگی و یادگاری‌های شهدا را به نمایش بگذارد. وارد باغ موزه که می‌شویم، در حال ساخت و ساز هستند؛ مدیران شهر تمام تلاششان را می‌کنند تا کار هر چه زودتر به سرانجام برسد و این مرکز فرهنگی و باغ موزه دفاع مقدس به بهره‌برداری برسد.

این مجموعه ابتدا با نام باغ موزه دفاع مقدس با همراهی شهرداران مشهد در فروردین 1396 فعالیتش را آغاز کرد

 وارد اتاق علی داوری مسئول امور مهندسی و شهدای گمنام در اداره کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان خراسان رضوی می‌شویم. از او می‌خواهیم از پتانسیل‌های این فضا بیشتر برایمان بگوید: «این مجموعه ابتدا با نام باغ موزه دفاع مقدس با همراهی شهرداران مشهد در فروردین 1396 فعالیتش را آغاز کرد که نتیجه این اقدامات افتتاح ساختمان مرکز اسناد و کتابخانه تخصصی دفاع مقدس در این مرکز بوده است. پس از گذشت مدتی نام مرکز فرهنگی و باغ موزه دفاع مقدس را به خود گرفت. در این مجموعه قرار است رویدادهای دفاع مقدس به نسل‌های آینده انتقال داده شود.»

داوری با اشاره به اینکه هدف از ایجاد مرکز فرهنگی و موزه دفاع مقدس تدابیر مقام معظم رهبری است می‌گوید: «در این مکان آثار و اسناد مکتوب دفاع مقدس و آثار به جا مانده از شهدا به نمایش گذاشته می‌شود. این باغ موزه یک طرح کلان بین‌بخشی است و ارگان‌های مختلف برای تحقق آن کمک می‌کنند.»

حفظ میراث شهدای دفاع مقدس

یکی از مکان‌هایی که در ساختمان ابتدایی به چشم می‌خورد کتابخانه‌ای بزرگ با میز و صندلی‌های سبز است. کتابخانه‌ای تخصصی ویژه عموم مردم، در این کتابخانه علاوه بر کتاب‌های تخصصی حوزه دفاع مقدس و خاطرات شهدا، بیش از 5هزار نسخه دیجیتال در حوزه معرفی شهدا و عملیات‌ها وجود دارد.

[2279]

 این ساختمان مرکزی برای انجام کارهای مطالعاتی و تدوین دانشنامه دفاع مقدس استان خراسان رضوی خواهد بود. در این مرکز قرار است با ارائه اسناد جلو ادعاهای دروغین در حوزه دفاع مقدس گرفته شود و با ارائه اسناد و حقایق جنگ، میراث شهیدان 8سال دفاع مقدس استان خراسان رضوی حفظ شود. کتابخانه متعلق به مردم است همه می‌توانند از آن استفاده کنند. سازمان کتابخانه‌ها می‌تواند پای کار بیاید و همراه ما باشد.»

سالن همایش‌ها یا همان آمفی تئاتر با ظرفیت 550صندلی یکی دیگر از پتانسیل‌های این مجموعه است. این سالن علاوه بر برگزاری همایش‌ها مکانی برای نمایش فیلم‌های مرتبط با دفاع مقدس است که به بهره‌برداری رسیده است.

باغ موزه با کاربری عمومی

در آینده‌ای نه چندان دور در ورودی این باغ موزه مزار شهیدی گمنام را در مقابل خود خواهید دید که امتدادش مزار شهدای گمنام جبل النور است. 

داوری با اشاره به این موضوع ادامه می‌دهد: «این مجموعه هم جزوی از بوستان کوهسنگی است، قرار نیست شهروندان چیزی متفاوت در اینجا احساس کنند، بنا نداریم با محوطه‌سازی، حصار یا چیز دیگری تفاوتی بین باغ موزه و بوستان ایجاد کنیم. مردم که وارد می‌شوند پس از زیارت شهید گمنام به ادوات جنگی که روی سکوها قرار گرفته می‌رسند و آن‌ها را در مقابل خود می‌بینند. آن‌ها می‌توانند ادوات را لمس کرده و به‌طور نمادین از آن استفاده کنند و عکس بگیرند.

مساحت نهایی این مرکز فرهنگی، ۱۹هزار و ۲۳۶ متر مربع است که با احداث طرح‌های یادشده، حدود 7هزار متر مربع آن تکمیل می‌شود

 البته این را هم بگویم اینجا شبیه منطقه نظامی نمی‌شود. یک هواپیما، یک توپ و یک نفربر کافیست، از وسایلی استفاده می‌کنیم که در دوران 8سال دفاع مقدس استفاده می‌شده است تا گویای همان روزها باشد. درست مانند قایق‌های عاشورایی که در دریاچه گذاشته‌ایم. قایق‌هایی که روزگاری در جنوب در مقابل آمریکایی‌ها بوده‌اند. 

ما به دنبال نمایش واقعیت‌ها هستیم. برای طراحی از شهرداری همفکری می‌گیریم و فقط زمانی‌که ادوات اداری را می‌بینند می‌فهمند وارد باغ شده‌اند. حتی سربازهایی که در اینجا هستند هم لباس نظامی بر تن نخواهند داشت.»

او با اشاره به مرکز فرهنگی در این باغ موزه بیان می‌کند: مساحت نهایی این مرکز فرهنگی، ۱۹هزار و ۲۳۶ متر مربع است که با احداث طرح‌های یادشده، حدود 7هزار متر مربع آن تکمیل می‌شود. تداوم ساخت و سازها نیازمند تأمین اعتبار هزار میلیارد ریالی است و البته این مهم را باید مدنظر داشت که ساختمان اصلی موزه با ۶هزار متر مربع هنوز در مرحله ایجاد فونداسیون است.

سهم جوانان

تمام تلاش سازمان‌ها و نهادها این است تا فرهنگ ایثار و شهادت زنده بماند. مدیران مرکز فرهنگی و باغ موزه دفاع مقدس نیز همین هدف را دنبال می‌کنند. آن‌طور که داوری می‌گوید؛ تلاش تمام مجموعه این است تا از امکانات مدرن مانند فضای مجازی و سینماهای چند بعدی برای جذب جوانان استفاده کنند.

 او می‌خندد و می‌گوید: «اینکه می‌گویم سینماهای چند بعدی دلیلش این است تکنولوژی همیشه در حال تغییر است و با بروز این تغییرات نمی‌دانیم در زمان افتتاح، سینمای 5بعدی باشد یا 7بعدی و یا بیشتر، اما هدفمان این است که جوان و نوجوان با حضور در این سینما خودش را در میدان نبرد تصور کند و آن فضا را احساس کند.»

[1981]

جوی درباره تخریب زمین‌های ورزشی باغ موزه نیز یادآور می‌شود: ما به دنبال این هستیم فضایی مناسب برای مردم شهرمان ایجاد کنیم. همان‌طور که گفتم دلیل وجود این مرکز در بوستان کوهسنگی همین است. برای باغ موزه طراحی‌ای داشتیم که با برخی فضاها یکسری مغایرت‌ها وجود داشت.

 برای رفع آن مغایرت مجبور شدیم زمین چمن را جابه‌جا کنیم. (ایجاد محور شهدا) دیگر زمین‌های ورزشی به قوت خودش برای استفاده مردم باقی خواهد ماند و شهرداری می‌تواند در قسمت دیگری از این فضا، زمین چمن را برپا کند.

پذیرای زائر و مجاور هستیم

برخلاف مجتمع آیه‌ها که مخاطبش جوان و نوجوان است، این مرکز فرهنگی و باغ موزه دفاع مقدس در نقطه کانونی جانمایی شده که محل دسترسی به آن برای زائران و مجاوران بارگاه منور رضوی بسیار آسان است.

این مرکز به عنوان میراث ماندگار دفاع مقدس و جبهه مقاومت، ایستادگی و فداکاری رزمندگان اسلام را در طول دفاع مقدس برای نسل‌های بعد به یادگار خواهد گذاشت تا آن‌ها بدانند مردم همیشه در صحنه در چه شرایطی از کشور دفاع کرده‌اند.