جهادگران دوباره دست به کار شدند

در خیابان ملک‌الشعرای بهار به‌سمت چهارراه بیسیم در حرکت بودیم. از هر رهگذری پرسیدیم که ساختمان جهادسازندگی کجاست، متعجب نگاهمان کرد و گفت «اشتباه آمده‌اید؛ باید به سمت خیام بروید.» می‌دانستیم مقصدمان کجاست، اما می‌خواستیم ببینیم این بنای قدیمی تا چه اندازه برای مردم آشناست. فقط تعدادی از کسبه از آن اطلاع داشتند.

انگار نمی‌دانستند خیابان «جهاد» نامش را از بنای قدیمی جهاد سازندگی گرفته است؛ مکانی که روزگاری ساختمان پیشاهنگی آموزش‌و‌پرورش بود و در سال ۱۳۵۸ هم‌زمان با فرمان امام‌خمینی (ره) برای تشکیل جهادسازندگی در‌اختیار جهادگران خراسانی قرار گرفت.

این سنگرسازان بدون سنگر فعالیت جهادی را آغاز کردند و بدون داشتن هیچ وسیله‌ای با کمک یکدیگر، وسایل اسقاطی دیگر سازمان‌ها را تعمیر و ساختمان خود را مجهز کردند.

در آغاز کار، جهاد سازندگی با محوریت کمک به روستاییان برای درو گندم شکل گرفت. با آغاز جنگ تحمیلی، وظیفه آن‌ها از درو گندم، راه‌سازی و آب‌رسانی به روستا‌ها فراتر رفت؛ آن‌ها باید از میهنشان دفاع می‌کردند. روحیه جهادی‌شان سبب شد به انتظار دستور نمانند و خودجوش گروه رزمی جهاد خراسان را تشکیل دهند.

نصب پل در عملیات «پنجوین» برای عبور از رودخانه سیروان، احداث خاکریز، احداث کانال و... از اقداماتشان در دوران دفاع مقدس بود.

بعد‌از جنگ هم ساخت مدرسه، حمام، نیروگاه‌های آبی و بادی و سدسازی از دیگر اقدامات جهادگران بود تا اینکه جهاد سازندگی را با جهادکشاورزی در سال ۱۳۷۹ ادغام کردند و تغییراتی در این سیستم ایجاد شد.

طی یک سال گذشته که دوباره زمزمه شکل‌گیری جهاد سازندگی مطرح شد، با جمعی از جهادگران دیروز همراه شدیم تا از فعالیت‌های قدیمشان برایمان بگویند.

سود کار برای روستایی

جهاد سازندگی زنجیره‌ای بود که حلقه‌های اصلی آن روستاییان بودند. کار به این صورت بود که در روستا مردم انتخابات برگزار می‌کردند و «تعاونی» شکل می‌گرفت و در شهرستان به اتحادیه تبدیل می‌شد. این اتحادیه‌ها در سطح استانی و کشوری هم شکل گرفت و مدیریت زنجیره تولید و تأمین مواد غذایی را برعهده داشت.

نکته مهم در این چرخه این بود که سهام تعاونی متعلق‌به روستاییان بود و سود آن هم به خودشان می‌رسید. رمز موفقیت جهاد سازندگی غیردولتی‌بودنش بود. هیچ‌یک از جهادگران به‌دنبال حقوق و دستمزد نبودند؛ نتیجه برایشان اهمیت داشت. اگر حقوق و دستمزد دولتی باشد، جهاد ثمره‌ای ندارد. اگر می‌خواهیم امروز رایحه‌ای از آن جهاد بوزد، باید از تجربه‌ها و فرهنگ جهادی آن روزگار استفاده کنیم.

سنگرساز بی‌سنگر

جهاد سازندگی یکی از نهاد‌های انقلاب است که به فرمان امام خمینی (ره) شکل گرفت. این نهاد مردمی، برای اهداف انقلاب اسلامی و به منظور محرومیت‌زدایی فعالیتش را آغاز کرد و اقداماتی از‌جمله راه‌سازی، بهداشت و دیگر خدماتی را که روستاییان نیاز داشتند، انجام می‌داد. این نهاد در زمان جنگ نیز به‌عنوان مهندسی جنگ به خدمت و پشتیبانی مشغول بود. امام‌راحل (ره) در آن دوران، جهادگران را «سنگرسازان بی‌سنگر» لقب دادند.

ما می‌توانیم

دو موضوع مهم که امام راحل (ره) بر آن تأکید کردند، «کارکردن همراه مردم» و «ما می‌توانیم» بود که در رأس اصول جهاد قرار گرفت. می‌توان گفت در جهاد طی بیست‌سال به‌اندازه دویست‌سال کار کرده‌ایم. قبل‌از انقلاب، کشور در کار‌های اجرایی و فرهنگی به بیگانگان وابسته بود، اما جهادگران با شعار «ما می‌توانیم» این وابستگی را از بین بردند.

جهاد خراسان منحصر به این استان نبود. ما معین استاد سیستان‌و‌بلوچستان بودیم. در دهه‌۶۰ در چند جبهه کار می‌کردیم؛ جنگ، بازسازی جنگ، توجه به کشور‌های محروم اسلامی و.... این ساختمان مولد فرهنگ مدیریت جهادی بوده است.

توانمندسازی روستاییان

کار اصلی جهاد بر محور اقتصادی و توانمندسازی روستاییان می‌چرخید. از زمان ادغام جهاد سازندگی و جهاد کشاورزی، انتظاراتی که مدنظر بود، کاهش یافت و رونق سازندگی هم کمتر شد. کاری که امروز برخی با نام جهادگر انجام می‌دهند.

حال که این روز‌ها زمزمه کار جهادی و احیای جهادسازندگی به گوش می‌رسد، امیدواریم مانند گذشته شکل بگیرد و به دور از سیستم اداری و دولتی کار‌ها انجام شود. امیدواریم مسئولان از تجربیات مدیران سابق جهادی بهره ببرند.

همه با هم برای جهاد سازندگی

خدمات جهاد سازندگی ابعاد بسیاری داشت. نکته مهم این بود که ما برای روستاییان کار نمی‌کردیم، بلکه با روستاییان کار می‌کردیم. «همه با هم برای جهاد سازندگی» به‌معنای واقعی دیده می‌شد. مردم زحمت می‌کشیدند و در‌واقع روستاییان جهادگر بودند. کار‌هایی که با نام جهاد انجام می‌شد، همه موفقیت‌آمیز بود. حفظ آب و موضوع سدسازی در آن زمان توسط جهادگران مطرح شد.

«باید» برای رسیدن به هدف

امام‌خمینی (ره) بر کار‌هایی که باید انجام شود، تأکید بسیار می‌کردند. باید و نباید در تفکر امام (ره) وجود داشت. برای رفع مشکلات به امکانات متکی نبودند، بلکه می‌فرمودند: «باید انجام شود.» خیلی‌ها باتوجه به امکانات در‌دسترس نظراتی بیان می‌کنند، اما فرزندان امام (ره) با تلاش و پشتکار و توکل به خدا، کار‌ها را به دو دسته «باید بشود» و «نباید بشود» تقسیم می‌کنند. جهاد سازندگی هرگز فعالیت جناحی نداشت و در طرف مستضعف قرار می‌گرفت.

روستاییان، بازوی توانمند انقلاب

همان‌طور‌که در نشان جهاد می‌بینید، رمز موفقیت ما با‌هم کار‌کردن است. امام‌خمینی (ره) فرمودند: «ما یک مملکت مخروبه را تحویل گرفتیم تا تمام اقشار به آن بپیوندند و بتوانند خرابه‌ها را آباد کنند.» ایشان توجه خاصی به محرومان داشتند. روستاییان بازوی توانمند انقلاب بودند. با تشکیل شورای اسلامی روستا از بین معتمدان محله، بسیاری از کار‌ها را به خودشان می‌سپردیم.

جهاد در یک جبهه خدمت نمی‌کرد و در محرومیت‌زدایی، جنگ و بازسازی پس‌از جنگ شرکت داشت. جهاد سازندگی با حداقل توانش در‌کنار ارتش و سپاه حضور داشت و توفیقات بسیاری کسب کرد. از جهاد، چهارصدنفر شهید و ۲ هزارو ۵۰۰ نفر جانباز شدند و ۶۳ هزار‌نفر نیز به مناطق جنگی اعزام شدند.