عابدزاده که بود و چرا مدارس دینی ساخت؟

مرحوم عابدزاده ۲۴ سال برای شکل‌گیری مجموعه مدارس عابدزاده زحمت می‌کشد و دوازده مدرسه می‌سازد و هرکدام را مزین به نام یکی از ائمه‌اطهار (ع) می‌کند.

سال ۱۲۹۰خورشیدی، ابتدای خیابان طبرسی، چسبیده به قبرستان قدیمی مشهد، کوچه‌ای به‌نام «تقی‌بنگی» یا «شیشه‌گرخانه» بود که بیشتر ساکنان آن کم‌بضاعت بودند؛ جایی که چراغ خانه زین‌العابدین چراغچی، پدر علی‌اصغر، در آن روشن می‌شد.

اهل محل، زین‌العابدین را به این دلیل که مسئول روشنایی چراغ‌های پیه‌سوز آستان قدس بود، «چراغچی» خطاب می‌کردند، اما علی‌اصغر ادامه‌دهنده کار پدر نشد و برای خودش یک کارگاه کوچک آیینه‌سازی دایر کرد؛ کارگاهی که در آن، آیینه‌های کوچک جیبی با قاب حلبی می‌ساخت. شهرت حلبی هم از اینجا پشت نامش نشست و ازآنجاکه توی دارودسته داش‌مشتی‌های مشهد برووبیایی داشت، همه او را با نام «اصغر حلبی» صدا می‌زدند.

اصغر حلبی، اما میانه یک روز در زمستان ۱۳۱۹ مسیر زندگی‌اش تغییر کرد تا از یک داشِ تازه‌پشت‌لب‌سبزکرده که گاهی توی کارگاهش آیینه می‌ساخت، به یک کامله‌مرد متدین و خیر مدرسه‌ساز تبدیل شود.

روایت‌ها می‌گویند در یک روز برفی که برف‌بازی با دیگر داش‌غلام‌ها او را حسابی چلانده بود، برای فرار از گلوله‌های برفی به داخل مسجد گوهرشاد، پناهنده می‌شود و به‌ناچار دمی، پای منبر امام‌جماعت مسجد می‌نشیند که آن لحظه داشته از خدا، روز معاد و هدف آفرینش انسان می‌گفته. جملات آن سخنرانی، چنان دگرگونی را در او رقم می‌زند که وقتی از صحن‌وسرای گوهرشاد بیرون می‌رود، دیگر آن اصغرحلبی چند ساعت پیش نیست.

پس از این هم هست که تصمیم می‌گیرد وارد حوزه علمیه شود و درس دینی بخواند. این امکان در شهریور۱۳۲۰ مهیا می‌شود و او پای درس مرحوم حاج‌شیخ‌هاشم‌قزوینی زانو می‌زند. این روال تا سال‌ها بعد ادامه می‌یابد و سبب می‌شود علی‌اصغر عابدزاده همچنان که بیشتر کسب علم می‌کند، رؤیای ترویج دین و احیای قرآن در دلش بزرگ‌تر شود؛ رؤیایی که با تأسیس انجمن پیروان قرآن در سال۱۳۲۶ رنگ واقعیت می‌گیرد و با ساخت مدارس دینی ادامه می‌یابد.

اما شاید برایتان سؤال باشد که یک آینه‌ساز از کجا هزینه ساخت این تعداد مدرسه را پرداخت کرده است؟ می‌گویند حاجی‌عابدزاده اواخر سال ۱۳۱۹ برای کارخانه‌اش، مقدار زیادی تین حلبی می‌خرد که هرکدام یک شاهی می‌ارزیده، ولی چند ماه بعد با آغاز جنگ جهانی دوم، قیمت هر حلب به دانه‌ای پانزده ریال می‌رسد. عابدزاده هم آن‌ها را می‌فروشد و در آن دوران، ۱۰۰ هزارتومان سود نصیبش می‌شود.

در ادامه فکر اینکه با این پول چه کند، برای روز‌ها درگیرش می‌کند، اما درنهایت یک زمین هزاروچهارصدمتری پشت باغ نادری می‌خرد تا در آن، نخستین مهدیه ایران را بنا کند. پس از این هم هست که به نیت چهارده معصوم (ع) شروع به ساخت چهارده مدرسه می‌کند؛ مدارسی که علاوه‌بر ثروت خود آقای عابدزاده، کمک‌های مردمی و موقوفات نیز نقش مهمی در پاگیری آن‌ها داشت.

او ۲۴ سال برای شکل‌گیری مجموعه مدارس عابدزاده زحمت می‌کشد و دوازده مدرسه می‌سازد و هرکدام را مزین به نام یکی از ائمه‌اطهار (ع) می‌کند. ساخت مدارس رضویه و محمدیه، هدف‌های بعدی او بود که مرگ مجالش نداد.

سال ۱۳۵۷ در کوران حوادث انقلاب، حاج‌اصغر در ۹ دی با دیدن صحنه‌های کشتار مردم مشهد، سکته می‌کند و هشت سال پایانی زندگی‌اش را در بستر می‌گذراند تااینکه سال ۱۳۶۵ آفتاب عمرش به غروب می‌رسد و میراثش را برای مشهد به یادگار می‌گذارد؛ میراثی که اثرگذاری آن در فضای هویتی، سیاسی و مذهبی این شهر بر هیچ‌کس پوشیده نیست.

سرنوشت مدرسه‌ها چه شد؟

حدود ۳۷ سال از روزی که حاجی‌عابدزاده از میان ما رفت، می‌گذرد و در این مدت، انجمن پیروان قرآن که متشکل از شاگردان مرحوم عابدزاده هستند، اداره امور مدارس او را برعهده گرفته‌اند.

سال ۹۴ نخستین مدرسه حاجی‌عابدزاده که نخستین مهدیه کشور نیز بود، ثبت ملی شد، اما در سال ۹۵ خبر تخریب شبانه قدیمی‌ترین مهدیه مشهد به گوش مردم رسید تا جای آن را یک ساختمان چندطبقه بگیرد؛ البته با به میدان آمدن رسانه‌ها و مشهددوستان، مسیر این تخریب تغییر کرد و قرار شد بانی مدارس عابدزاده عین‌به‌عین این ساختمان را بازسازی کند؛ قراری که البته با گذشت هفت سال هنوز به سرانجام نرسیده است تا علاقه‌مندان به تاریخ و هویت این شهر را دلخوش کند.

پیش از این نیز «فاطمیه» با قرار گرفتن در مسیر شارستان و «نقویه» در کوچه کربلای ۲ به سرنوشت مهدیه دچار شده بودند. در این وضعیت بود که پیشنهاد ثبت دیگر بنا‌های مرحوم عابدزاده به میراث داده شد تا در فهرست آثار ملی ایران محفوظ بمانند.

میراث عابدزاده اکنون با ابهام بازسازی مهدیه، سه اثر ثبتی (سجادیه، باقریه و عسکریه) و شش بنای غیرثبتی (علویه، حسنیه، حسینیه، جعفریه، کاظمیه و جوادیه) را دربر می‌گیرد که در انتظار اقدام و حمایت سازمان‌های مرتبط هستند تا از نابودی درامان بمانند.