عزاداری حسینیه کرمانیها زیر خیمه ۲۰۰ ساله
شوشتری-جمعه‌پور| صدای پای محرم در تکیه کرمانیها یک هفته قبل از آغاز این ماه عزا، با خیمه‌کشی شنیده می‌شود. مراسمی که در اینجا حدود دویست سال قدمت دارد و این تکیه در مشهد تنها تکیه‌ای به حساب می‌آید که پایبند این آیین و سنت خیمه‌کشی قدیمی برای عزاداری است.
این خیمه با بیش از چهارصدمتر پارچه نمادی از خیمه امام‌حسین (ع) است، در محلی برپا می‌شود که اولین مکان احداث تکیه بوده است؛ در حیاطی که یکپارچه سیاه اباعبدالله(ع) را می‌پوشد و عزادارانش در هیئتی منسجم به سوگواری می‌نشینند.
همان‌طور که از اسم این تکیه پیداست، گروهی از مردم کرمان که حدود چهل خانواده می‌شدند، در دوره قاجار بعد از شکست مقابل آغامحمدخان قاجار برای درامان‌ماندن از غضب او پناهنده حضرت‌رضا (ع) در مشهد می‌شوند. آن‌ها از همان روز‌های اول مهاجرت، تکیه‌ای را در محله پایین‌خیابان بنا می‌کنند تا با دورهم جمع‌شدن، فرهنگ و سنت خودشان در عزاداری را حفظ کنند.
این تکیه بسیاری از همسایه‌هایش را به‌دلیل خرابی‌های اجرای طرح نوسازی اطراف حرم مطهر از دست داده است، اما حال‌وهوای عزاداری در آن تغییر چندانی نکرده است. این به‌دلیل پایبندی است که همسایه‌های قدیم تکیه به آن دارند.
تکیه قدیمی کرمانیها که این روز‌ها در دو نوبت صبح و عصر روضه‌هایش دل عزاداران را تسلی می‌بخشد، با مراسم‌های مختلف زیر خیمه بزرگ پذیرای همه سوگواران به‌ویژه آن‌هایی است که می‌خواهند طعم سنت گذشته را یک‌بار دیگر در عزاداری حسینی بچشند.
تلاش زن و مرد برای ساخت تکیه
پیش از اینکه محرم شروع شود، در تکیه کرمانیها مراسم خیمه‌کشی آغاز می‌شود.در حیاطی سیصدمتری که حکم استخوان‌بندی اصلی تکیه را دارد، وقتی با خاطرات حسین‌خان ابوالفضلیان، پیرترین فرد این تکیه، همراه می‌شویم، قبل از گفتن از هر آیینی دست می‌گذارد روی همین حیاط و خیمه بزرگ آن و نقل می‌کند: پدربزرگم ابراهیم‌خان چهارساله بود که گروهی از کرمانیها مهاجر مشهد می‌شوند.
به نقل از پدرم، نصرالله خان، بعد اینکه آغامحمدخان قاجار در سال ۱۲۰۹ خورشیدی کرمان را فتح می‌کند، تعدادی از آن‌ها برای درامان‌ماندن از غضب محمدخان پناهنده امام‌رضا (ع) می‌شوند و همه در نزدیک‌ترین نقطه به حرم‌مطهر یعنی محله قبر میر ساکن می‌شوند. بنابر کتیبه‌ای که اکنون بر دیوار حسینیه کرمانیها نصب است، وقف‌نامه تکیه کرمانیها را غلامرضا بابای کرمانی رمضان ۱۲۶۲ قمری نوشته است.
در همان زمان، حاج ابوطالب طالبیان که پول‌دار جمع بود و تجارت پشم داشت، سیصد متر زمین کنار قبرستان میر می‌گیرد. دور این زمین با کمک زن و مرد‌های کرمانی دیوار کشیده می‌شود. این مکان اولیه حسینیه، در محرم و صفر خیمه‌دار می‌شد؛ خیمه‌ای که همچنان براساس همان سنت و آیین اولیه عزاداری هرسال در آخرین جمعه ماه ذی‌الحجه در حسینیه کشیده می‌شود.
عشق بانی‌های خیمه به سالار شهیدان
حاج‌آقا ابوالفضلیان نزدیک به یک سده قبل در سال ۱۳۰۵ خورشیدی در محله قبر میر در میان خانواده‌ای که همه بخشی از کار تکیه کرمانیها را برعهده داشتند، به دنیا آمده است. از سال ۱۳۱۰ هرچه در تکیه رخ داده است را به یاد دارد و بخش عظیمی از گفته‌هایش هم شنیده‌هایش از نصرالله خان است.
او خیمه را یکی از نماد‌های این حسینیه برای عزاداری سید و سالار شهیدان می‌خواند و می‌گوید: خیمه اول که حدود هشتاد سال عمر کرد، از پارچه کرباس بود که از کرمان آورده شده بود. خیمه دوم را خاطرم نیست چه کسی خریده بود و خیمه سوم و چهارم توسط خاندان سخاوتی تهیه شد. حدود ۲۵ سال پیش این خیمه آخر خریده شد. طبق گفته‌های او، خیمه شامل چهارصدپانصدمتر پارچه اعلای مشکی است و برای اینکه واقعه کربلا ملموس‌تر جلوه کند، به‌عنوان یکی از آیین‌های سنتی عزاداری کشیده می‌شود.
اکنون محمد جوان‌صبور مسئولیت این مراسم را به‌عهده دارد و به کمک افراد فعال در حسینیه که کم هم نیستند، انجام می‌شود. مسقف‌شدن این حیاط کار سختی است که با جان‌ودل انجام می‌پذیرد. جوان‌صبور و گروهش بعد از خیمه‌کشی طی یک هفته سرتاسر تکیه را سیاه می‌پوشانند. به‌واسطه یکپارچگی مراسم عزاداری در تکیه کرمانیها، قوم‌های کرمانی همگی از اطراف مشهد هم برای سوگواری ایام محرم در این تکیه جمع می‌شوند.
نمایش واقعه کربلا
از سنت‌های قدیمی که هنوز به روال همان دویست سال قبل در تکیه کرمانیها پابرجاست، شبیه‌خوانی است. این نمایش هم‌زمان با سومین روز شهادت امام‌حسین (ع) بعد از نماز ظهر برپا می‌شود و آن‌طور که جواد شجاعی، از خدمتگزاران و قدیمی‌های تکیه می‌گوید، حتی شیر از آن حذف نشده است و محمد جوان‌صبور با پوشیدن پوست شیر، صحنه آمدن شیر را به نمایش می‌گذارد.
حسین‌خان ابوالفضلیان از سنت دیگر این تکیه که بازمانده آداب اولیه عزاداری کرمانیها در این تکیه بود، به صلات‌کشیدن اشاره و نقل می‌کند: سحر اول محرم صد‌ها نفر جمع می‌شدیم و به پشت‌بام تکیه می‌رفتیم. صلات می‌کشیدیم و به آقا امام‌رضا (ع) سلام می‌دادیم تا اجازه عزاداری از ایشان بگیریم. آن‌طور که شجاعی می‌گوید، این مراسم همچنان در تکیه پابرجاست، با این تفاوت که جمعیت نسبت به گذشته کم شده است.
چرخاندن گهواره علی‌اصغر (ع) از روزی که تکیه راه افتاد، فعالیت درون آن تا همین چند سال قبل به‌صورت موروثی بین خانواده‌ها تقسیم و منتقل می‌شد. به همین دلیل در مراسم‌ها هرکسی قسمتی از کار را برعهده می‌گرفت.
مراسم‌هایی مفصل که طبق گفته همین قدیمی‌ها صد‌ها نفر برای دیدن آن و شرکت در آن برای سوگواری محرم صف می‌کشیدند. یکی از این مراسم‌ها مربوط به گهواره علی‌اصغر (ع) بود که با گذاشتن کودکی در آن در تکیه چرخانده می‌شد. آیینی که طبق گفته‌های شجاعی امروز هم در تکیه برپا می‌شود.
حسین ابوالفضلیان از حضور جوانان از قدیم در این تکیه یاد می‌کند و می‌گوید: یادم هست در این تکیه از قدیم مرامی که پسندیده اباعبدالله (ع) است، حفظ می‌شد و هرکس با هر سروشکلی وارد حسینیه می‌شد. طبق خاطرات او تا سال ۱۳۹۶ آیین چهل‌چراغ در شب عاشورا به سنت قدیم اجرا می‌شد.
گویا کرمانیها از قدیم با تهیه شمع‌های دومتری این آیین را اجرا می‌کردند، به‌یاد خیمه امام‌حسین (ع) که به دلایلی تعطیل شد. از دیگر مراسم سنتی این تکیه که دیگر اجرا نمی‌شود، به بازاررفتن هیئت با شتر، حمل سر روی نیزه‌ها، تخت یزید و ماکت شش‌گوشه از ضریح امام‌حسین (ع) است که طبق گفته‌های شجاعی، با توجه به هزینه‌های زیاد اجرا نمی‌شود.
لینک کوتاه
روایات مشابه
ارسال نظر
مسجد امام‌حسن مجتبی (ع)؛ اتاقکی که پایگاه انقلاب شد 
مرکز شکل‌گیری«نقویه» 