پرچم‌های مذهبی، رهاورد سفر

 از چند متر دورتر هم می‌توان پرچم‌های کوچکی را دید که از سردر مغازه آویزان شده‌اند. مرد لاغراندامی پشت میز کارش نشسته و صدای چرخ گلدوزی‌اش آن‌قدر بلند است که صدای مردی که قیمت یکی از پرچم‌ها را می‌پرسد، به‌درستی نمی‌شنود. مرد با ته‌لهجه عربی صاحب‌مغازه را دوباره و این‌بار با لفظ «حاجی» صدا می‌زند.

 حاجی حواسش جمع می‌شود و دوختن بیرق سرخ‌رنگ را رها می‌کند تا پاسخگوی مشتری باشد. محمدعلی بهرامی هفتادساله بیشتر عمرش را در این شغل گذرانده است. زمانی که کودکی ده‌ساله بود، کارش را با شاگردی شروع کرد، اما اکنون بیش از 35سال است که در راسته بازار محله نوغان تولیدی خودش را دارد.

پرچم‌دوزی یک هنر است

دستانش نه‌تنها به‌علت کهولت سن، بلکه به‌سبب 60سال کار شکل دیگری به خود گرفته و زمخت شده است. تا همین دوسه دهه قبل بسیاری از خانواده‌ها، فرزندانشان را از همان سن کودکی به‌عنوان شاگرد به مغازه‌ای می‌بردند تا علاوه بر کسب درآمد، هرچند اندک، هنری بیاموزد و بتواند در آینده گلیمش را از آب بیرون بکشد.

 بهرامی می‌گوید: تازه دست راست و چپم را شناخته بودم که پدرم برای شاگردی من را به یک مغازه جانمازدوزی برد. روزهای اول دیدن حرکت دستان اوستا روی پارچه برایم بسیار جالب بود. او خیلی کارها را دست‌دوز و سفارشی قبول می‌کرد و چون بیشتر نقش‌های بته‌جقه‌ای که روی سجاده و جانماز می‌دوخت، بدون الگو بود، بیشتر جذب کار ‌شدم.

بهرامی ادامه می‌دهد: چند ماه فقط به جاروکردن و خرید برای مغازه گذشت، اما بعد از مدتی یاد گرفتم چطور از روی الگو، دوخت حاشیه پارچه را انجام دهم. با گذشت دوسه سال تقریبا کار را یاد گرفته بودم، اما باز هم تشنه یادگیری بودم. برای همین به یک مغازه پرچم‌دوزی رفتم و شاگردی کردم تا توانستم برای خودم مغازه‌ای باز کنم.

همان‌طور که روی بیرق سرخ‌رنگ حروفی را می‌دوزد، درباره شغلش این‌گونه توضیح می‌دهد:‌ پرچم‌دوزی همان دوختن اسامی اهل‌بیت(ع)، روایات و عبارت‌های قرآنی و حتی اشعار مذهبی روی پارچه‌ است و به 2شکل انجام می‌شود. در نوع اول الگو و طرحی داریم که بر اساس آن مشتری سفارش می‌دهد و با نخ‌های رنگی گلدوزی انجام می‌شود، اما در نوع دوم بدون الگو و بر اساس تجربه‌ای که در سال‌ها پرچم‌دوز به دست آورده است، طرحی را روی پارچه می‌دوزد.

پرچم‌دوزی یک هنر است. چون فرد باید خوش‌نویسی و گلدوزی را یاد داشته باشد تا بتواند کاری درخور شأن ائمه معصوم(ع) دربیاورد

او با اشاره به اینکه طراحی خطوط به‌صورت تذهیب روی پارچه انجام می‌شود، می‌گوید: پرچم‌دوزی یک هنر است. چون فرد باید خوش‌نویسی و گلدوزی را یاد داشته باشد تا بتواند کاری درخور شأن ائمه معصوم(ع) دربیاورد.

یکی از بیرق‌های مشکی را که روی آن اسامی پنج‌تن گلدوزی شده است، نشان می‌دهد و درباره زمانی که باید برای دوخت هر پرچم وقت بگذارد، توضیح می‌دهد: به نوع طرح و اندازه پرچم بستگی دارد. پرچم‌های سه‌گوش کوچک نصف روز زمان می‌برد، اما پرچم‌های سفارشی که در تکایا و حسینیه‌ها نصب می‌شود، نیاز به یک هفته زمان یا حتی بیشتر دارد.

کرونا کسادی بازار را بیشتر کرد

بهرامی تحمل سروصدای زیاد چرخ در موقع گلدوزی و همچنین کم‌شدن نور چشم را گوشه‌ای از مشکلات این کار می‌داند و می‌افزاید: در شغل ما تحرک وجود ندارد و دائم پشت چرخ نشسته‌ایم. نوع نشستن هم همان‌طور که می‌بینید، با سری خمیده است و فشار زیادی به ستون فقرات وارد می‌شود. اگر در این سال‌ها ورزش نمی‌کردم، تا الان مشکلات زیادی داشتم.

او ادامه می‌دهد: امروز همه به‌دنبال کار ارزان هستند. با افزایش قیمت‌ها در سال‌های اخیر، این شغل هم بی‌نصیب نماند و مواد اولیه گران شد. حالا بیشتر مردم کارهای چاپی می‌خرند و با کم‌شدن تعداد هنردوستان، تعداد پرچم‌دوزان نیز کمتر از گذشته شده است و شاید تا چند سال آینده این شغل نیز به فراموشی سپرده شود.

او کرونا را نیز یکی دیگر از دلایل بی‌رونقی شغلش می‌داند و می‌گوید: از پارسال که به‌دلیل رعایت مسائل بهداشتی برگزاری مراسم‌ها محدودتر شد، تعداد سفارش‌ها نیز کمتر شد، اما مشهد شهر امام رضا(ع) است. شاید اوج کار ما در ماه‌های محرم و صفر باشد، اما در این منطقه از شهر زائر همیشه هست. برخی از این زائران در کنار سوغاتی مانند نبات، زعفران و زرشک، ترجیح می‌دهند تا پرچمی از مشهد را با خود به یادگار ببرند.