آشنایی با فرت‌بافی در خانه تاریخی توکلی
کبری و فهیمه را در مشهد کسی نمی‌شناسد، اما هنرشان آشنای خیلی‌ها به‌خصوص قدیمی‌هاست؛ هنری که این روز‌ها صدایش در خانه تاریخی توکلی بلند شده‌است تا نوروز بهانه‌ای باشد برای معرفی دوباره آن به مردم.آن‌ها هر روز پشت دستگاه آهنی فرت می‌نشینند و دستمال و انواع پوشاک می‌بافند؛ محصولاتی که با نخ ابریشم گره در گره شکل می‌گیرند و خاصیت اصلی‌شان در دست‌بافی و ضدحساسیت‌بودنشان است.
این روز‌ها اگر به خانه توکلی در خیابان شهیدنواب‌صفوی ۷ قدم بگذارید و از پله‌های تاریخ پایین بروید، صدای دستگاه آهنی فرت را خواهید شنید. با بالارفتن از پله‌های طبقه دوم مشرف به حیاط گل‌کاری‌شده و حوض آبی‌رنگش، مهمان خواهرانی می‌شوید که فرت‌بافی می‌کنند تا این هنر ایرانی کم‌رنگ‌شده دوباره در خانه‌ها رخ نشان دهد.
فرت‌هایی با ابریشم و پنبه
کبری قلعه‌کاهی متولد سال ۱۳۶۰ و خواهرش فهیمه متولد سال ۱۳۶۷، دو خواهری هستند که از روستای صالح‌آباد بار سفر بسته‌اند تا مجاوران و زائران حرم رضوی را در خانه تاریخی توکلی با یکی از صنایع‌دستی تربت‌جام، یعنی فرت‌بافی، آشنا کنند.
با ورود به این خانه تاریخی، ابتدا علاقه‌مندان را با محصولات این کار که روی میز چیده شده است، آشنا می‌کنند. دستمال آشپزخانه، حوله و تن‌پوش حمام در رنگ، اندازه و طرح‌های گوناگون بیشتر به چشم می‌خورد. غیر از این‌ها از بلوز مردانه و لباس نوزاد و شال و مانتوی زنانه هم نام می‌برند که با دستگاه فرت می‌بافند و خاصیت همه‌شان ضدحساسیت‌بودن است.
ویژگی دستمال‌های بافته‌شده با فرت را هم آب‌گیربودنشان می‌دانند که تفاوت چشمگیری با دستمال‌های ماشینی دارد. مواد اولیه آن‌ها نخ‌های ابریشم و پنبه خالص است که در دستگاه فرت گذاشته می‌شوند و گره می‌خورند. دستگاه فرت اجزایی ازجمله شانه و بازیگرک یا استخوان حیوانی مثل مرغ، نوارگردان و استقامت نوارگردان، ماکو، ماسوره و رکاب دارد که اگر دو رکاب باشد، محصولاتش ساده و اگر چهاررکاب باشد، محصولاتش طرح‌دار می‌شود.
بیشتر بخوانید:
فرت‌بافی؛ احیای یک هنر قدیمی
فرت‌هایی با نقوشی از طبیعت
کبری و فهیمه شش سال پیش در کارگاه کارآفرینی تربت‌جام شرکت کردند. پس از سه روز آموزش فرت‌بافی، با وام دستگاهی تهیه کردند و کارشان شروع شد. البته آن‌ها در روستا‌های تربت‌جام آموزش این هنر ایرانی را هم شروع کردند. آن دو در روستای صالح‌آباد که از کم‌آبی رنج می‌برد، با همین روش به درآمدزایی رسیده‌اند و به گردشگرانی که به دیدن جنگل گز آن می‌روند، این هنر ایرانی را که رو به فراموشی است، عرضه می‌کنند. حالا هم در مشهد معرف آن به زائران هستند.
فهیمه داشتن صبر و حوصله زیاد را رمز موفقیت در این کار می‌داند و از خاطره‌ای یاد می‌کند که در آن بازیگوشی فرزند برادرش باعث شد که شت‌ها (نخ‌های بسیار ظریف) پاره شود و حدود یک روز کار دوباره را برای او در پی داشت: «شت‌ها ظریف هستند و حتی ممکن است زودبه‌زود بر اثر شانه دستگاه که از جنس آهن است، پاره شود. این کار بافتن را مختل می‌کند. البته همین شت‌های ظریف طول عمر این محصولات را زیاد می‌کند. به همین دلیل، هنوز می‌توان در خانه مادربزرگ‌ها حوله و پارچه‌هایی را پیدا کرد که پس از پنجاه سال هنوز سالم‌اند.»
کبری هم به پرطرف‌داری حوله‌های فرت اشاره می‌کند و می‌گوید: «کسی سراغمان آمد که تازه با فرت آشنا شده بود و در یک هفته سی حوله سفارش داد. بافت این حوله‌ها، چون با دست است، آسان نیست، اما برای استفاده‌کننده یک عمر کار می‌کند.»
فهیمه هم به نقوش فرت‌هایی که در خانه توکلی تهیه می‌شود، اشاره می‌کند و می‌گوید: «نقوش رایج این هنر جودانه، پیچازی و چهارخانه است. این نقوش، انعکاسی از زندگی بی‌پیرایه است که با الهام‌گرفتن از طبیعت و فضای پیرامون آن، بسیار ساده و به‌دور از پیچیدگی روی پارچه نقش می‌بندد و گل و گیاه و پرنده در آن بسیار به چشم می‌خورد. هریک از این نقش‌ها هم نمادی دارد. گل نماد لطافت و پروانه نشانه پیوند زمین با آسمان و احترام به طبیعت است.»
کبری نیز فرت‌بافی را بیشتر محصول شمال کشور می‌داند و می‌گوید: «مردم شهر ما با محصولات این نوع صنایع‌دستی آشنایی زیادی ندارند. با خلاقیت شرکت عمران و مسکن‌سازان ثامن، خانه توکلی تا عیدفطر میزبان ما شده‌است تا به مجاور و زائر امام‌رضا (ع) محصولی کاربردی را معرفی کنیم.»
لینک کوتاه
ارسال نظر
محله استاد یوسفی؛ فرهنگی‌ترین محله قاسم‌آباد 
بی بی زینت زنده باد، ماه عسلش را در جبهه گذراند! 